Dagblaðið Vísir - DV - 23.03.2002, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 23. MARS 2002
Helgarblað
DV
lega verið stimplaður trotskýisti og var á dauðalista.
Hann komst til Bretlands og gaf út bók um reynslu
sína, Homage to Catalonia. Bókin er í dag að margra
mati besta bók sem skrifuð hefur verið um borgara-
stríðið en fékk æði misjafnar viðtökur við útkomu.
Vinstri mönnum fannst sem Orwell hefði svikið mál-
staðinn.
Útgefandi Orwells í Bretlandi sagði um Orwell að
hann skrifaði án væntinga til frægðar og án hræðslu
um að verða fyrirlitinn. Orwell sagði sjálfur í frægri
grein sem hann skrifaði árið 1946: „Allt sem ég hef
ritað af alvöru síðan 1936 hefur verið skrifað, beinlín-
is eða óbeinlínis, gegn einræðisstefnu og í þágu lýð-
ræðislegum sósíalisma... Það sem ég hef haft mestan
hug á síðustu tíu árin er að gera pólitísk skrif að
list.“
Kaflaskil urðu á ævi Orwells árið 1945. Eiginkona
hans lést 39 ára gömul. Hún var með ólæknandi
krabbamein sem hún leyndi fyrir Orwell. Hún fór í
aðgerð en lést i svæfingu af völdum hjartabilunar.
Ári áður höfðu hjónin ættleidd dreng, Richard Blair.
Orwell sagði um hjónaband sitt að hann hefði stund-
um verið Eileen ótrúr og stundum komið mjög illa
fram við hana og hún hefði stundum komið illa fram
við hann en þetta hefði verið raunverulegt hjóna-
band að því leyti að þau höfðu gengið í gegnum mikla
baráttu saman og hún hefði haft skiining á starfl
hans.
Skrifað á dánarbeði
Orwell var fársjúkur af berklum, ekkill með eins
árs gamlan son. Hann óttaðist að sjáifúr ætti hann
ekki langt eftir ólifað. Hann hafði á þessum tíma
skrifað Animal Farm sem rétt eins og Down and Out,
Burmese Days og Homage to Catalonia, gekk gegn
ríkjandi pólitískum straumum. Fimm útgáfufyrir-
tæki höfnuðu Animal Farm sem fjallaði á íronískan
hátt um rússnesku byltinguna og sköpun „fyrir-
myndarríkis". T.S. Eliot, sem hafhaði bókinni fyrir
hönd Faber & Faber, skrifaði Orwell frægt bréf þar
sem hann bar lof á bókina en sagði: „En því miður,
þetta er ekki þörf bók eins og sakir standa.“ Orwell
tókst loks að koma bókinni út og hún gerði hann rík-
an og frægan. Velgengnin kom of seint. Berklamir
voru að leggja Orwell i gröfina. Hann var á lyfjum
sem hefðu getað bjargað honum en læknar gáfú hon-
um of stóra skammta og aukaverkanir voru óbæri-
legar svo hann hætti að taka lyfin og gaf þau öðrum
sjúklingum sem fyrir vikið náðu heilsu. Hann var
fársjúkur en sat við og vélritaði lokaútgáfuna af
skáldsögu sinni 1984. Ævisagnaritari Orwells fuilyrð-
ir að sköpun 1984 hafi drepið Orwell. Bókin kom út
árið 1949 og vakti miklar deilur enda var henni tek-
ið sem harðri árás á Sovétríkin. Gagnrýnendur á
vinstri væng spöruðu ekki orðin: „Lýsir andúð hans
á fólki“, „andúð á framförum“, „er fordæming á
mannkyninu". Kommúnistar kölluðu Orwell meðal
annars maðk, kolkrabba, hýenu og svín. Orwell yppti
öxlum og sagði: „Þeir virðast hafa mikinn áhuga á
dýrum.“
Orwell lést í janúarmánuði 1950. Skömmu áður
hafði hann gifst ungri konu, Sonju. „Orwell var ekki
í ástandi til að giftast neinum. Hann var varla lif-
andi,“ sagði vinur hans seinna. Sonja var að margra
mati versti kosturinn. Hún elskaði Orwell ekki en
hugmyndin um að verða ekkja frægs rithöfundar
heillaði hana. Þegar Orwell lést var hún stödd á bar.
Sonja hafði engan áhuga á syni Orwells sem ólst upp
hjá frænku sinni og gerðist bóndi á fúllorðinsárum.
Sonja sólundaði arfinum og varð alkóhólisti.
Verk Orwells, Animal Farm og 1984, hafa verið
þýdd á rúmlega 60 tungumál og selst í rúmlega 40
milljón eintökum. Verk sem hafa enn mikO pólitísk
og menningarleg áhrif og eru sígild.
og varð til þess að hann hélt
sig alla tíð í ákveðinni fjar-
lægð frá fólki og var fýrir
vikið talinn kuldalegur.
- Allt frá því Eric var
smábarn þjáðist hann af
lungnaveiki sem átti eftir að
draga hann til dauða 46 ára
gamlan. Nítján ára gamail
gekk hann til liðs við lög-
regluna í Burma. Hann bjóst
við ævintýraríkri dvöl í
Burma en þau fimm ár sem
hann dvaldist þar voru ár
vonbrigða. Uppreisnir voru
tíðar í Burma og hann sá
fólk handtekið, vissi af af-
tökum og skrifaði áhrifa-
mikla grein um aftöku sem
hann varð vitni að. Hann
fylltist sektarkennd og and-
styggð á starfi sínu. Um árin
í Burma skrifaði hann
seiima bókina Burmese
Days þar sem hann gagn-
rýndi heimsvaldastefnu
Breta.
Eric Blair, sem seinna tók sér nafnið George
Orwell, fæddist á Indlandi árið 1903. Faðir hans, Ric-
hard, vann í ópíumdeild stjómarráðsins sem sá um
flutning ópíums til Kína. Móðir Erics flutti með hann
og systur hans til Englands þegar Eric var ársgamall.
Átta árum seinna sneri faðir Erics frá Indlandi. Son-
ur hans þekkti hann ekki og samband þeirra varð
aldrei náið. Eric náði sömuleiðis litlu sambandi við
móður sína. Sterk höfnunarkennd þjáði hann í æsku
Að gera pólitísk skrif að list
Orwell tók þátt í spænsku borgarastyrjöldinni.
Hann barðist með POUM, hópi andstalínista og trot-
skýista. Orwell hafði litla hugmynd um fyrir hvað
samtökin stæðu og vissi ekki að Stalín hafði skipað
kommúnistaleiðtogum í Katalóníu að uppræta sam-
tökin. Kommúnistar hundeltu félaga POUM sem á
skömmum tíma voru dauðir, í fangelsi eða á flótta.
Það síðastnefnda átti við um Orwell sem hafði rang-
George Orwell. Hann gerðl pólitísk skrif að llst og gagnrýndi í verkum
sínum heimsvaldastefnu, kapítalisma og kommúnisma. Um hann var
sagt að hann skrifaði án væntinga til frægðar og án hræðslu um að
verða fyrirlitinn.
Drungaleg
samviska
V.S. Pritchett kallaði George Orwell drungalega sam-
visku heillar kynslóöar. Markmiö Orwells var aö gera
pólitísk skrif og þjóðfélagsádeilu aö list. Þaö tókst hon-
um meö sérlega eftirminnilegum hætti í meistaraverkun-
um Animal Farm og 1984.
Orwell verður til
Næstu árin bjó hann við
kröpp kjör. Um tíma lifði
hann sem flækingur í
Englandi og París í því
skyni að afla sér lífsreynslu.
Um þann tíma skrifaði hann
fádæma góða bók, Down
and Out in Paris and
London. Nokkur útgáfufor-
lög höfnuðu henni, þar á
meðal T.S. Eliot sem vann
hjá Faber og Faber. Eric lét
vinkonu sína hafa handritið
og sagði henni að kasta þvi
á bál en hún fór með það til
Leonards Moore sem kom
handritinu á framfæri og
gerðist síðan umboðsmaður
Orwells. Eric, sem vildi ekki
verða fjölskyldu sinni til
skammar, gaf bókina út
undir dulnefninu George
Orwell. Bókin fékk góða
dóma.
Orwell giftist árið 1936.
Eiginkona hans, Eileen, var
rólynd, skemmtileg og hlý
kona. Hjónabandið reyndist
henni erfitt því Orwell var
einrænn maður og tilflnn-
ingalega lokaður. Hann hélt fram hjá konu sinni
nokkrum sinnum en ástkonur hans kvörtuðu nær
undantekningarlaust undan því að ná ekki tilfínn-
ingalegu sambandi við hann.
Bækur úr ýmsum
áttum
Gísli Marteinn Baldursson, sjónvarpsstjarna og
frambjóðandi, á sér margar uppáhaldsbækur
Ljóð vikunnar
Lífskjör skáldsins
- eftir Hjálmar Jónsson frá Bólu
Athvarflð mitt er: óhreyft ból,
úrræði: gráturinn,
myrkur hússins: mín sálarsól,
sætleiki: skorturinn,
aðalmeðulin: örvænting,
andagiftin: freistingar,
leirpollavatnið: lífhressing,
læknirinn: þjáningar,
huggunartölur: hræsni og spé,
hjúkrunin: þögn og fúllynde,
trúnaðarstyttan: tálgirðing,
tilfluktið: dómurinn,
framfærsluvonin: foreyðing,
fyrirheit: rotnunin.
Vinimir sitja sjúkan kring:
Satan og veröldin.
Hjálmar Jónsson fæddist árið 1796 og lést árið
1875. Hann er kenndur við Bólu í Blönduhlíð þar
sem hann bjó á árunum 1833-43. Hann var skáld,
bóndi og listamaður sem var fádæma hagur á
járn og tré. Hjálmar bjó alla tíð við kröpp kjör og
skáldskapur hans endurspeglar þá erfiðleika.
„Ég á mér nokkrar uppáhaldsbækur, sem koma
úr ýmsum áttum. Tvær bækur verð ég að nefna
eftir Halldór Laxness: íslandsklukkuna og Sjálf-
stætt fólk. Báðar bækurnar flnnst mér óhemju
fyndnar, og Sjálfstætt fólk hafði mikil áhrif á mig.
Ferðabækur finnst mér nauðsynlegt að lesa reglu-
lega, sérstaklega þegar maður hefur ekki tækifæri
til að ferðast mikið sjálfur. Þar nefni ég þrjár:
Veisla í farangrinum eftir Hemingway, í snilldar-
þýðingu Laxness, og það er ekki útilokað að is-
lenska þýðingin sé betri en frumtextinn. Og Kríu-
bækumar tvær eftir Unni Jökulsdóttur og Þor-
bjöm Magnússon. Þær las ég upp til agna og held
enn mikið upp á.
Hallgrimur Helgason finnst mér hreinn snill-
ingur og ég hef lesið Þetta er allt að koma oft.
Hann tók miklum framförum í 101 Reykjavík, og
Höfundur íslands, sem kom út nú um jólin, er
auðvitað tímamótaverk í íslenskum bókmennt-
um. Alveg frábær bók, fyndin og áleitin í senn.
Þórarinn Eldjárn er líka í sérstöku uppáhaldi og
ég nefni Ofsögum sagt, en einhverja hluta hennar
get ég þulið utanbókar. íslandsforin eftir Guð-
mund Andra Thorsson er yndisleg bók sem ég las
erlendis og fékk mikla heim-
þrá.
Þá nefni ég eina bók úr
námi minu sem hafði á mig
mikil áhrif, en það er bókin
Anarchy, State and Utopia
eftir heimspekinginn Robert
Nozick sem er nýlátinn. Hún
kom út árið 1972 og þótti þá
ferskasti vindur í stjórn-
málaheimspeki síðan John
Stuart Mill gaf út Frelsið.
Nozick telur að ríkið hafi hvergi öðlast rétt til að
hrifsa af okkur (með skattheimtu) pening sem við
höfum unnið okkur inn á heiðarlegan hátt, jafn-
vel þótt stjómmálamenn hyggist eyða honum í
þörf mál. Og að síðustu nefni ég Jón Þorláksson
forsætisráðherra eftir Hannes H. Gissurarson, en
hún er einhver besta ævisaga stjórnmálaleiðtoga
sem ég hef lesið og bregður upp mynd af manni
sem lét verkin tala, meðal annars á meðan hann
var borgarstjóri. Það voru svo sannarlega engir
biðlistar á meðan Jón stjórnaði borginni."
Baráttusaga
Moll Flanders
Sagan um
ævintýralegt
líf Moll Fland-
ers eftir Daniel
Deofe kom út í
Englandi árið
1722. Defoe er
frægastm' fyrir
söguna um
Robinson
Krúsó sem
eins og kunn-
ugt er lenti i
nokkrum raunum. Moll Flanders
þarf líka að hafa mikið fyrir lifinu.
Tólf ára gömul er hún orðin hóra,
fimm sinnum giftist hún (þar á
meðal bróður sinum), hún gerist
þjófur og tugthúslimur, en endar
ævina sem sigurvegari, orðin fin
frú. Einstaklega eftirminnileg
saga, hröð og fyndin á sinn sér-
staka hátt - og ansi djörf.
Meginþáttur allra gáfna
er viss tegund
viðkvœmni.
Siguröur Nordal
ALLAR BÆKUR
1. SÁLMABÓK. Ýmsir höfundar
2. ÍSLENSK ORÐABÓK.
Árni Böðvarsson ritstýrði
3. AMAZING ICELAND.
Siqurqeir Siqurjónsson
4. AFMÆLISDAGAR MEÐ STJÖRNU-
SPÁM. Amy Enqilberts
5. JÓN ODDUR OG JÓN BJARNI.
Guðrún Helqadóttir
6. DAUÐARÓSIR.
Arnaldur Indriðason
7. AF BESTU LYST II. Ýmsir höfundar
8. BÓKIN MEÐ SVÖRIN. Carol Bolt
9. KONAN í KÖFLÓTTA STÓLNUM.
Þórunn Stefánsdóttir
10. ENSK-ISL / (SL.-ENSK VASA-
ORÐABÓK. Orðabókaútqáfan
SKÁLDVERK
1. SÁLMABÓK. Ýmsir höfundar
2. DAUÐARÓSIR. Arnaldur Indriða-
son
3. HRINGADRÓTTINSSAGA - 2.
bindi. J.R.R. Tolkien
4. MÝRIN. Arnaldur Indriðason
5. UÓÐASAFN TÓMASAR GUÐ-
MUNDSSONAR. Tómas Guðmundsson
6. HOBBITINN. J.R.R. Tolkien
7. HRINGADRÓTTINSSAGA
- 1. bindi- J.R.R. Tolkien
8. PERLUR í SKÁLDSKAP LAXNESS.
Halldór Laxness
9. ÓVINAPAGNAÐUR. Einar Kárason
10. ANNA, HANNA OG JÓHANNA.
Marianne Fredriksson
Metsölulisti Eymundsson Í3.-20. marz
ERLENDAR KIUUR
1. REUINION IN DEATH. J. D. Robb
2. FINAL TARGET. Iris Johansen
3.1STTO DIE. James Patterson
4. A PAINTED HOUSE. John Grisham
5. SCARLET FEATHER. Maeve Binchy
USTINN ER FRÁ NEW VORK TIMES