Dagblaðið Vísir - DV - 23.03.2002, Blaðsíða 50

58
LAUGARDAGUR 23. MARS 2002
Helgarblað
J3V
Grænlenskur
grímudans
- kerlingin étur innyflin úr seiömanninum

Grímur og dans eru samofin
menningunni, aUar þjóðir, hvar
sem þær búa á jarðarkringlunni,
nota dans sem hluta af trúargern-
ingi sínum og víða setja menn upp
grímur eða mála andlit sitt sem
hluta af helgiathöfnum. Notkun
grímu er fom aðferð til að hylja
ásjónu sína og breyta sér í dýr, anda
og staðgengil guðanna eða gera
stríðsmenn ógurlega frammi fyrir
óvinum sínum.
Vilmundur
Hansen
blaðamaður
Þjóðsögur og hulin

, DV-MYND BIRTHE JORGENSEN
I fullum skrúöa
Ég reyni yfirleitt að gera fótk óöruggt
og jafnvel hræöa þaö en um leið aö
fá þaö til aö hlæja meö því aö setj-
ast í fangiö á því og stara framan í
þaö meö afskræmt andlitiö.
í Kína setja menn upp rauða
ljónagrímu áður en þeir dansa ljóns-
dansinn, þjóðflokkar í Afríku nota
grímur við margs konar helgileiki,
Forn-Grikkir huldu andlit sitt á Dí-
onýssosarhátiðum og hér á landi
vom notaðar grímur i finngálkns-
leikjum.
Grænlendingar eiga sérstakan
grímudans, uaajeerneq, sem á sér
ævafornan uppruna en nýtur mik-
illa vinsælda þar í landi.
Alltaf með spýtu í vasanum
Amajaraq Hegelund Olsen, eða
Ali eins og hún kallar sig, er fædd í
Sisimiut sem er önnur stærsta borg
á Grænlandi og er rétt norðan við
heimskautsbaug, hún er nemandi á
fyrsta ári við Listaháskóla íslands.
Ali byrjaði að stunda grímudans
þegar hún var fjórtán ára, með
áhugaleikhúsi í Sisimiut.
„Ég var ótrúlega fljót að
finna mig bak við
grímuna og finnst gott
að geta dansað eins og
furðudýr og losað um allar hömlur.
Grímudansinn eins og ég dansa
hann er þögult tjáningarform vegna
þess að dansarinn má ekki tala, að-
eins gefa frá sér lágt urr eða hvæs.
Dansinn krefst einnig mikillar ná-
lægðar við fólk því ég nudda mér
utan í áhorfendur og set andlitið al-
veg framan í fólk og það getur verið
mjög erfitt nema maður sé með
grímu.“
Að sögn Ali hefur hún sýnt
grímudans í nokkur ár og notar
hann í listsköpun sinni. „Ég er
alltaf með spýtu í vasanum sem ég
set upp í mig þegar ég dansa þannig
að ég get í raun sýnt hvenær sem
er.“
__-
Makaði jarðvegi
í andlitið
„Grænlenski
grímudansinn eins
við þekkjum hann í
dag er upprunninn á
austurstönd Græn-
lands, aðrir landshlut-
ar voru kristnaðir fyrr
og þar glataðist
hann. Allar þjóð-
sögur um upp-
runa hans eru
einnig frá
austur-
strönd-
inni.
Upp-
haf-
lega
var
grímudans-
arinn karlmað-
ur í kvenmanns-
fötum en það hefur A '
breyst. Hann mak-
aði jarðvegi í
andlitið og
gerði línur
niður eftir
því til að
gera sig
óþekkj-
anleg-
_ __ an
Línurnar
komu í
staðinn fyrir
húðflúr sem
konur höfðu á
hökunni og
sagði til um stöðu
þeirra, þær tákn-
uðu einnig haus-
kúpu til að gera
dansarann óhugnan-
legri.
Persónulega tel ég
dansinn fela í sér
þrjá frumkrafta. I
fyrsta lagi dauðann
sem er á undan og eft-
ir lífinu, hann lýsir
kímnigáfu Grænlendinga
vel, en þeir eru mjög kald-
hæðnir I eigin garð, og að
lokum kynlífi og frjósemi.“
Ali segist alltaf að túlka þessa
krafta þegar hún dansar. „Ég reyni
að gera fólk óöruggt og jafnvel
Blaðberar óskast
í eftirtaldar götur:
Austurstræti Nýlendugata
Pósthússtræti Vesturgata
Lækjargata Arnarnes

\ - d
i;is
ii

DV-MYND HARI
Andlitið bak við grímuna
Arnajaraq Hegelund Olsen segir aö hún hafi veriö ótrúlega fljót aö finna sig bak viö grímuna og að sér
þyki gott að geta dansaö eins og furöudýr og losaö um allar hömlur á bak viö hana.
Upplýsingar í síma 550 5777
hræða það en
um leið að fá
það til að
hlæja með
því að setj-
ast í fang-
ið á því
og stara
framan í
það með
af-
skræmdu
andliti."
Gaman
og alvara
„í gamla daga
var dansinn að-
allega stundað-
ur í myrkrinu
á vetuma til
að skemmta
fólki. Grimu-
dansarinn
klæddi sig
upp eins
og kona,
barði á
____________ tromm-
ur og lét
eins og
trúður með
hlægilegum
hreyfingum.
Dansinn
hafði einnig
kynferðisleg-
an tilgang,
því áður fyrr
safhaðist
fullorðna
fólkið sam-
an í stóru
herbergi
og horfði
á eggjandi
grímudans,
síðan voru
ljósin slökkt og fólk
valdi sér bólfélaga í
myrkrinu.
Hann var líka notaður til að
hræða böm og kenna þeim að hafa
stjóm á hræðslu. Hugmyndin á bak
við það er sú að ef maður er úti á
ísnum og mætir hvítabirni má mað-
ur ekki missa stjórn á sér, maður
verður að geta haldið rónni og hugs-
að skýrt ef maður ætlar að lifa af.“
Dansað með rostungstyppi
í gamalli þjóðsögu um uppruna
grímudansins segir frá konu,
naligateq, og samskiptum hennar
við seiðmenn. Ef seiðmaður flýgur
út í geiminn til að hitta karlinn í
tunglinu og gera við hann samning
eða bara skemmta sér með honum
þarf hann að fljúga fram hjá naliga-
teq og hún reynir að fá hann til að
hlæja með dansinum.
Samkvæmt nútímaútgáfu á sög-
unni er hún með hunds- eða fisks-
haus á milli fótana en í raun er það
risastórt typpi sem hún sveiflar upp
og niður af miklum krafti, hún er
með spýtu í munninum til að af-
skræma andlitið og grettir sig á all-
an vegu til að fá seiðmanninn til að
hlæja. Hann verður aftur á móti að
gæta sín og má alls ekki skella upp
úr eða sýna gleði, ef hann gerir það
étur hún innyflin úr honum.
„Rostungurinn er með stórt bein í
typpinu og stundum nota grímu-
dansarar það á sýningum. Þeir setja
beinið á milli fótanna og reisa upp
og setja niður til skiptis. Áhorfend-
ur taka þátt í leiknum með þvi að
brosa út að eyrum og hrópa hvatn-
ingarorð þegar beinið rís en setja
upp fýlusvip þegar það fellur og púa
af krafti.“
Ali segir að Grænlendingar hafi
yflrleitt góða kímnigáfu þegar kem-
ur að kynlífl. „Við getum hlegið
okkur máttlaus tímunum
saman þegar við töl-
um um það.“
Hver með
sinn stíl
„Allir sem
leggja
stund á
grímu-
dans í dag
hafa sinn eigin
stíl og hann er
mjög ólíkur
hefðbundn-
um grímu-
dansi frá
Austur-
Græn-
landi.
Ég er
ekki alin
upp við
hann og
kann hann
ekki en hef
fengi eitt og
annað lánað sem
ég nota stund-
um. Megnið
af því sem
ég kann
lærði ég
hjá
Tuukkaq-
leikhópn-
um í
Kaup-
manna-
höfn.
Grímudans-
arar frá
Aust-
ur- ________
Grænlandi
eru hefðbundnari í
túlkun sinni og ég veit af
nokkrum karlmönnum þar
sem fara í kvennmannsföt og
mála á sig grímu áður en þeir dansa
og berja á trommu eins og gert var
í gamla daga.“
Að sögn Ali er sú gerð af grímu-
dansi sem hún sýnir sérgrænlensk.
„Grímudans er þekktur út um allan
heim en alls staðar með mismun-
andi sniði. Hann er til dæmis allt
öðruvísi hjá inúítum í Alaska og
Kanada, hvað þá hjá Austurlandá-
búum eða í Afríku.“
Hvít, svart og rautt
„I gamfa daga voru dansararnir í
selskinni en nú klæðast þeir yfir-
leitt þröngum svörtum fötum til að
beina athyglinni að andlitinu og lík-
amsbeitingunni. Ég klæðist reyndar
selskinnsvesti til að minna á Græn-
land og vef um mig bandi til að
draga fram shamanískan uppruna
dansins. Seiðmenn voru bundnir
niður áður en þeir fóru í trans og
bandið höfðar til þess.
Yflrleitt eru grímurnar í
þremur litum, hvít tákn-
ar beinagrindina eða
dauðann, rauð kynlíf
og frjósemi en svört af-
máir persónu dansar-
ans.“
Ali segir að grímu-
dansinn sé enn vin-
sæll á Grænlandi
og að áhorfendur
taki virkan þátt í
leiknum, hann
er einnig að
verða vinsæll
á sýningum
víða um heim.
„Ég dansaði til
dæmis á
græn-
lenskum
dögum
í