Dagblaðið Vísir - DV - 10.05.2003, Qupperneq 18

I 8
/7 e / c) a r b / a ö I>V LAUGARDAGUR IO. MAÍ 2003
Kvefið
frá
Kína
Bráðalunqnabólqan sem nú berst um
heimsbqqqðina er dálítið meira en kuef.
Hún á marqt sameiqinleqt meðpestarfar-
öldrum fqrri alda oq Jón Ólafur ísberq
saqnfræðinqur rifjar upp það helsta.
Þær fréttir bárust frá Kína í febrúar að kvefið í ár væri
kannski banvænt. í fyrstu héldu menn að um væri að
ræða venjulega innflúensu en fregnir frá Kína voru óljós-
ar þótt fyrst hefði orðið vart við pestina í Guangdong-hér-
aði í nóvember. Það er ekkert nýtt að þaðan komi alls
konar leiðindapestir, enda er þar mikið nábýli manna og
dýra og hentugar umhverfisaðstæður fyrir þær.
Nokkur þúsund Kínveijar með kvef valda ekki ótta,
jafnvel þótt einhverjir þeirra deyi, enda voru það ekki
dauðsfóll meðal Kínverja sem kveiktu á viðvörunarbjöll-
um Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar. Þegar læknar í
Hong Kong, fmnskur starfsmaður stofnunarinnar og
fleiri heilbrigðisstarfsmenn féllu i valinn varð að grípa
til ráðstafana til að koma í veg fyrir að sóttin bærist til
Vesturlanda. Á undanfömum árum hafa heilbrigðisyfir-
völd verið á varðbergi gagnvart útbreiðslu sótta á Vest-
urlöndum sem ekki er hægt að ráða við með auðveldum
hætti. Með áhrifarikum aðgerðum hefur tekist að draga
úr útbreiðslu alnæmis og komið hefur verið í veg fýrir
að lyfjaþolnir berklar nái fótfestu. Þetta gildir raunar ein-
ungis fyrir búsetusvæði „vestrænna manna“ en í öðrum
heimshlutum fá sjúkdómar ,sem oft á tíðum em auð-
læknanlegir, að hafa sinn gang. Óttinn við alræði pestar
sem færi um heiminn og legði fólk að velli i stórum stíl
hefur farið vaxandi á undanfómum áram. Sérfræðingar
í smitsjúkdómum vita að það er aðeins tímaspursmál
hvenær alvarleg drepsótt kemur upp. Það sem ekki er
vitaö er hvar hún byijar, hvenær, hvað hún fer hratt yfir
og hversu öflug hún verður - en hún kemur.
Fyrir nokkrum árum bárust fregnir af pest í nágrenni
Hong Kong sem kölluð var kjúklingaflensa og nokkrir
dóu af. Flensan náði ekki að breiðast út og almenningur
var sannfærður um að þetta hefði nú bara verið vesæl
veira sem auðvelt hefði verið að kljást við. Staðreyndin
var hins vegar sú aö miklum mannafla, tíma og pening-
um var eytt í að komast fyrir flensuna og öllu fiðurfé var
útrýmt á stóra svæði. Bandaríkjamenn lögðu til megnið
af því sem til þurfti í þessa aðgerð og í kjölfarið fór heil-
brigðisráðherra Bandaríkjanna í heimsókn til Hong
Kong og Kína til að efla samstarf ríkjanna um viðbrögð
við útbreiðslu bráðasóttar. Bandaríkjamenn hafa verið
mjög hjálplegir við að útrýma sóttum og sjúkdómum á
þeim svæðum sem eru þeim efnhagslega mikilvæg og má
nefna að í einu skiptin sem bandaríski herinn hefur feng-
ið að athafna sig á Indlandi var þegar hann hefur séð um
að úða DDT og öðrum óþverra yfir svæði þar sem vart
hefur orðið við svarta dauða.
Inflúensa
í fyrstu héldu menn að Kínakvefið væri enn ein inflú-
ensan og þá var bara að bíða og sjá hvað úr yrði. A eða
B en vonandi yrði þetta ekki slæmt í ár!
Talið er að inflúensa hafi fyrst gengið sem faraldur í
Evrópu árið 1510 og síðan tveir aðrir meiriháttar faraldr-
ar gengið þá öld, 1557 og 1580, og valdið fjölda dauðsfalla.
Á 17. öld virðast faraldramir hafa verið minni háttar en
á 18. öld fjölgar þeim og þeir verða jafnframt skæðari. Má
þar nefna sóttina 1781-1782 sem var sérlega skæð en
Magnús Stephensen, sem þá var staddur í Kaupmanna-
höfn, lýsir sóttinni og veikindum sínum þannig:
„En um vorið 1782 undir sumarmál kom samt stórmik-
ill hnekkir hans áköfustu lærdómsiðnum þvi í marga
daga samfleytt blés ofsastormur kaldur af austri og flutti
með sér frá Rússlandi að sögn pestnæma drepsótt yfir
Á þessari mynd frá sextándu öld má sjá djöfulinn, sem breiðir út pestina, svífa yfir kaunum lilöðnu fórnar-
lainbi meðan áhyggjufull hjúkrunarkona stendur hjá.
mikinn hluta Norðurálfunnar og nefndist sú sótt inflú-
ensa. Hún tíndi allan fjölda manna upp, hlífði fáum öld-
ungis, greip marga að sönnu vægar, alla hastarlega með
striðum höfuð- og bakverk, bijóstþyngslum, beinverkjum
og augnveiki. Svo mikinn grúa manna lagði hún í gröf-
ina í Kaupmannahöfn að þar töldust um 300 dánir í
hverri viku. Þessi sótt greip M. St. svo geyst að hann
skömmu eftir lá með höfuðórum megnum í meira en
viku og leiddist aðfram að dauðans dyrum, fékk samt aft-
ur rænu, lét þá þjónusta sig og kvaddi. Engin læknismeð-
ul urðu honum að liði til að sefa sóttina fyrr en hans ná-
kvæmi læknir eftir 3 vikna lega bað hann samþykkis til
að reyna mikla blóðtöku. Sló hann honum æð á hægri
handlegg lét drjúgt blæða og með nokkru millibili tvisvar
uppblæða hér um einn tebolla fullan í senn, verkirair
fóra síðan rénandi en það staklegasta magnleysi hélst
svo lengi við að fullar 7 vikur má telja frá því að hann
lagðist uns hann þoldi eður fékk á ný læknisleyfi til að
taka við fyrri lærdómsiðn,"
Inflúensan virðist hafa verið viðvarandi í Evrópu á 19.
öld en hún var ekki eins skæð og fyrrum auk þess sem
lengra leið á milli stórsótta. Inflúensa er sjaldan banvæn
nema henni fylgi lugnabólga eða bakteríusýkingar í önd-
unarfæram. Fyrrum vora það einkum böm og gamal-
menni sem létust af hennar völdum og sennilega þess
vegna var hún ekki álitin sami skaðvaldur og þær sóttir
sem drápu fólk á besta aldri. Það veikjast iðulega mjög
margir af inflúensu, enda smitast hún auðveldlega, og
era kannski óvinnufærir um lengri eða skemmri tíma og
sem slík veldur hún mikilli röskun í samfélaginu. Til
dæmis segir i Ballarárannál árið 1662, „Um sumarið gekk
kvefsótt mikil um landið. Varð af henni mikill heybrest-
ur en ekki önduðust margir menn í þeirri sótt.“ Skað-
semi sóttarinnar ræðst ekki eingöngu af dánartíðinni
eins og þetta dæmi gefur til kynna heldur einnig af smit-
hlutfallinu, hvenær árs og hversu lengi hinir smituðu
voru óvinnufærir. Þau áhrif sem sóttir gátu haft á sam-
félagið með öðrum hætti era þá ótalin. Eitt af því sem
valdsmenn óttuðust einna mest á pestar- og hallæristím-
um var að almenningur léti ekki að stjóm og færi um í
hópum rænandi og raplandi og raskaði þannig hinum fé-
lagslega stöðugleika.
Spænska veikin
Síðasti stóri inflúensufaraldurinn sem fór um heiminn
var spænska veikin 1918-19 en talið er að fleira fólki hafi
veikst af henni en nokkurri annarri sótt í heiminum og
dánartíðni verið með því mesta sem þekkt er í inflúensu-
faröldrum.
„Pestin steypti sér yfir Reykjavík eins og þjófur á
nóttu. Reykvíkingar áttuðu sig ekki á því hvað var að
gerast fyrr en holskeflan var dunin yfir. Þegar hún kom
fyrst við sögu svo skelfmgu olli fór hún allra síst fram
hjá háskólanum. Ein fyrsta fregn um dauðsfóll sem náði
hvers manns eyra var tengt nöfhum þeirra hjónanna
Jóns Kristjánssonar prófessors og Þórdísar Toddu Bene-
diktsdóttur. Þau hjón veiktust samtímis og vora bæði lát-
in eftir nokkra daga.“ Þannig lýsir séra Gunnar Bene-
diktsson komu spænsku veikinnar til Reykjavíkur síðla
árs 1918 í endurminningum sínum.
Spænska veikin barst með skipum tO Reykjavíkur og
Hafnarfjarðar frá Danmörku, Englandi og Bandarikjun-
um 19. og 20. október 1918. Væg inflúensa hafði gengið
um sumarið og töldu stjóravöld enga ástæðu tO aðgerða
enda höfðu þau þær fregnir erlendis frá að hér væra um
tOtölulega skaðlítinn faraldur að ræða. Inflúensan sem
hafði gengið um nær aOan heim var skaðlítO en á stutt-
um tíma um haustið breyttist það og hún varð að ban-
vænni sótt. Hún var einnig frábragðin öörum faröldrum
að því leyti að um helmingur látinna var í aldursflokkn-
um 20-40 ára en óvanalegt var að fóUí á þeim aldri dæi
úr inílúensu. HeObrigðisyfirvöld áttuðu sig ekki á þess-
um breytingum sem urðu á sóttinni fyrr en um seinan og
þá var raunar lítið hægt að gera.
í blöðum fóra að berast fréttir af gangi sóttarinnar er-