Dagblaðið Vísir - DV - 10.05.2003, Qupperneq 29

LAUGARDAGUR io. MAf 2003
H&lQctrhlað X>’Vr
29
}~ "•
Hrafninn er sá fuql sem sveipaður er mestri
dulúð ííslenskri þjóðtrú og um hann er fjöldi
sagna. I aldaraðir hefur hann allt ísenn verið
álitinn skemmtilegur eða leiðinlegur, verið
dáður eða hataður, ofsóttur eða alfriðaður.
Ólíkt því sem margir halda telst hrafninn ekki til
ættar ránfugla. Hann er spörfugl eins og þrösturinn,
maríuerlan og þúfutittlingurinn. Hrafninn er að vísu
fjarskyldur ættingi þessara fugla og mjög ólíkur
þeim. Hann er langstærsti og algengasti spörfuglinn
sem verpir á íslandi og algengur um allt land. Hrafn-
inn er um sextíu og fimm sentímetrar að lengd,
svartur að lit en meö fjólubláa slikju aftan á höfðinu
og niður fyrir háls. Vænghafið er milli hundrað og
tuttugu og hundrað og fimmtíu sentímetrar. Ungir
hrafnar þvælast mikið en eftir að fuglinn verður
kynþroska, tveggja til þriggja ára, er hann að mestu
staðbundinn. Hrafnar ástunda einkvæni og helgar
parið sér óðal umhverfís hreiðrið sem nefnist laup-
ur. Kvenfuglinn verpir yfirleitt fyrstur fugla á vorin.
Krummi er alæta og því seigur að bjarga sér.
Einstaka sinnum kemur fyrir að það fæðist hvítur
fugl og af því er dregið orðtakið: „Sjaldséðir hvítir
hrafnar". Einnig er vitað um hrafn sem var með
stórar hvítar skellur á vængjunum.
Krummi er mjög glysgjarn, hann er safnari og stel-
ur öllu sem hann getur. í laupnum hafa fundist
furðulegustu hlutir: marglit glerbrot, litríkir steinar
og plastbrúsar og jafnvel gaddavír. Ein sagan segir
að krummi eigi það til að grafa þýfið í jörðu en finni
það svo aldrei aftur vegna þess að hann noti skýin
sem kennileiti.
Huginn og Muninn
í norrænni trú var hrafninn talinn spáfugl. Á öxl-
um Óðins sitja tveir hrafnar, Huginn og Muninn.
Snemma á morgnana hefja þeir sig til flugs og fljúga
Hrafn f laupi
Hrafnspör ástunda einkvæni og helgar sér óðal uni-
hverfis hreiðríð sem nefnist laupur. Kvenfuglinn verpir
yfirleitt fyrstur fugla á vorin. Krummi er mjög glvsgjam
og stelur öllu sem hann getur. í laupnum hafa fundist
furðulegustu hlutir, svo sein marglit glerbrot, litríkir
steinar og plastbrúsar og jafnvel gaddavír.
um allar jarðir og þegar þeir
snúa til baka hvísla þeir fréttum
í eyru Óðins og er hann því
nefndur hrafnagoð. Hrafninn eru
líka fugl orrustuvallarins. Þeir
sem falla í valinn og fara tfl Val-
hallar eru kallaðir hrafnafóður.
Sagt er að Flóki Vilgerðarson,
sem einna fyrstur fann ísland,
hafi blótað þrjá hrafna og heitið
Óðni því að gera þá sér leiðitama. Þegar hann sigldi
síðan til íslands hafði hann hrafnana með til að vísa
sér leiðina. Fyrsti hrafninn sem Flóki sleppti flaug
aftur fyrir stafn og sneri við. Annar flaug upp í loft-
ið en síðan aftur til skips. En sá þriðji tók stefnuna
fram fyrir stafn og í þá átt sem Flóki fann ísland. Eft-
ir þetta hlaut hann viðurnefnið Hrafna-Flóki. Þessi
sögn á sér annaðhvort sameiginlega frumgerð eða
uppruna í goðsögunni um dúfumar sem Nói sleppti
af Örkinni.
Vilji menn sjá hulda hluti eiga menn að eignast
stein sem finnst í hrafnsheila. Steinninn er annað-
hvort hvítur eða svartur og nefnist rádianus. Til að
verða sér úti um steininn skal taka hrafnshöfuð og
þurrka það í vindi og í skugga því ekki má skína sól
á höfuðið á meðan það þornar. Þegar höfuðið er orð-
ið þurrt losnar steinninn úr heilanum. Vefja skal
hrafnsheflasteininn í nýju og ónotuðu líni og hafa
undir vinstri handlegg þegar menn vilja sjá það sem
öðrum er hulið.
Vitrastur allra fugla
íslendingar hafa lengi trúað því að hrafninn sé
allra fugla vitrastur og viti ekki einungis það sem á
sér stað á fjarlægum slóðum heldur geti einnig sagt
til um ókomna atburði. Áður var talið að þeir sem
legðu sig fram við að fylgjast með flugi og krunki
hrafnsins áttuðu sig á veðrabreytingum og öðru
gagnlegu af háttum hans. Á Vestfjörðum er sagt að
krummi beri vatn í nefínu ef smellur í goggnum á
honum á flugi og það boðar vætutíð. Oftast boða
hrafnar þó mannslát, samanber krumminn á skján-
um, en því var trúað að hrafninn kæmi á gluggann
hjá feigum mönnum. Sjái maður hrafn sitja á kirkju-
tumi boðar það feigð nýkomins ættingja.
Hrafninn hefur níu heilabú og fylgir sín náttúran
hverju þeirra. Sú fyrsta er vísdómur, önnur góð sjón,
þriðja þekking, sú fjórða veldur þjófseðli, sú fimmta
gerir menn röska til vinnu, sjötta veldur heimsku,
sú sjöunda gerir menn falska, sú áttunda veldur
grimmd og miskunnarleysi og sú níunda veldur and-
vökum. Því var trúað að sá sem æti heilabúin öðlað-
ist eiginleika þeirra en það er á fárra færi að þekkja
þau í sundur. Ef maður heggur framan af goggnum
á hrafni og drekkur blóðið þarf maður lítið að sofa.
Hrafnsfjaðrir þóttu ágætar til að skrifa með ef þær
voru rétt skornar.
Berjast við vonda loftanda
Hrafninn er kjaftaglaður og það þótti mjög gagn-
legt ef menn skildu krunkið í honum eða tungumál
annarra fugla en á sínum tíma var talið að sumir
prestar og biskupar skildu fuglamál.
Þegar hengja átti ódæðismanninn Svein skotta árið
1648 vildi svo illa til að ekki fannst nein snara sem
hélt honum - þær slitnuðu hver af annarri. Sagan
segir að Sveinn hafi gefið sig djöflinum með þeim
skilmálum að engin hengingaról skyldi halda honum.
Meðan á þessu stóð söfnuðust nokkrir hrafnar við af-
tökustaðinn og á Sveinn að hafa sagt: „Þetta eru vin-
ir mínir“. En þegar hrafnarnir krunkuðu allir í kór:
„Tág tág“, sagði Sveinn: „Nú ætla þeir að svíkja
mig!“ Skildu böðlar Sveins þá krunkið og sendu eftir
viðartágum þeim sem hann var hengdur í.
Ýmsar sögur benda til þess að hrafninn hafi
ófreskigáfu og eigi í sífelldum erjum við loftanda.
Hrafn sem lætur ófriðlega niðri við jörð eða steypir
sér mikið á flugi er að verja jörðina fyrir vondum
loftöndum sem vilja setjast að í henni. Einnig er sagt
að hrafninn sé að gleypa loftanda þegar hann veltir
sér á flugi. Stundum hafa loftandarnir betur í viður-
eigninni við krumma og binda andarnir hrafnana í
halarófu þannig að hver bítur í stél annars og geta
þeir ekki losað sig nema andarnir leyfi.
Hrafninn hefur lengi verið tengdur ýmiss konar
kukli og nánast óhugsandi að nokkur galdramaður
með sjálfsvirðingu eigi ekki taminn hrafn. Ungir nú-
tímaloddarar láta sér þó yfirleitt duga að eiga upp-
stoppaðan fugl.
Trúin á lækningamátt hrafnsins kemur nokkrum
sinnum fram í íslenskri þjóðtrú því samkvæmt
henni var hægt að bæta samlyndi og hjúskaparfar
hjóna ef karlmaðurinn bar á sér þurrkað hrafns-
hjarta. Við blind augu skal láta þiðurgall, blandað
víni og litlu einu af mannasaur og láta liggja við aug-
un í níu daga - eða þá hrafnsgall, blandað hunangi.
Við höfuðverk þótti upplagt að brenna hrafnshöfuð
tfl ösku, blanda öskuna með lút og þvo höfuðið með
blöndunni.
Hrafnaþing
Hrafnar eru afskaplega félagslyndir og fara oft um
í hópum. Á kvöldin safnast hóparnir saman á nátt-
stað og nefnist það hrafnaþing. í þjóðsögum Jóns
Ámasonar er sagt að hrafnar haldi þing tvisvar á
ári, þ.e.a.s. vor og haust. Á vorþingum ákveða hrafn-
ar hvernig þeir skuli hegða sér yfir sumarið, en á
haustþingum skipa þeir sér niður á bæi. Þeir eru þá
alltaf tveir saman, karl- og kvenfugl, svipað því og
þegar hreppsómagar voru settir niður til vetursetu.
Ef tala hrafna á þingi er stök eltir hópurinn uppi
þann staka og drepur hann. Eftir að hrafnarnir settu
sig niður á bæina voru þeir kallaðir heima- eða bæj-
arhrafnar.
Mjög misjafnt var hvernig hröfnunum var tekið á
bæjunum. Stundum var reynt að hrekja þá burt en á
öðrum bæjum var kastað tfl þeirra matarafgöngum.
Hrafninn er fljótur að komast upp á lagið og þekkir
fljótt þann sem gefur honum. Áuðvelt er að temja
krumma, en hann verður fljótt frekur og uppivöðslu-
samur. Einu sinni var því trúað að í Heklu byggju
hrafnar með glóandi jámklær og járnnef.
Gömul trú er að hrafninn hefni sín grimmilega
með því að leggjast á búfé fái hann slæma meðferð
en að guð launi fyrir hrafninn sé gert vel til hans.
-Kip