Frjáls verslun - 01.04.1959, Qupperneq 3

trausti þess, að peningalán þurfi aldrei að greiða
að fullu aftur, nema að nafninu til, vegna verð-
bólgunnar.
Vísitalan
Hinn nýi tíðarandi hefur einnig leitt til óraun-
liæfs mats á ýmsum atriðum. Þannig var sú að-
ferð mikið átrúnaðargoð hjá mörgum að binda
laun við vísitölu framfærslukostnaðar; þetta átti
að tryggja réttláta skiptingu þjóðarteknanna
og koma í veg fyrir vinnudeilur. Flestum mun
nú vera ljóst, að vísitölubindingin hefur reynzt
launþegum lítil trygging fyrir góðum kjörum,
og ekki þarf að minna á vinnudeilur síðustu ára.
En liins vegar hefur vísitölubindingin magnað
verðbólguna að miklum mun og spillt mjög fyrir
möguleikunum til koma á jafnvægi, sem gæti
leitt til heilbrigðra utanríkisviðskipta.
Engan skyldi undra, þótt kaupgjaldsvísitala,
sem byggir að verulegu leyti á röngum forsend-
um, leiði margt illt af sér. Þegar verðhækkanir
verða t. d. vegna afla- eða uppskerubrests, eða
að erlendar vörur hækka í verði án samsvarandi
hækkunar útflutningsafurða, þá myndi kaup
liækka vegna hækkunar á vísitölu framfærslu-
kostnaðar. En allir hljóta að sjá, að erfitt ár-
ferði verður ekki bætt með prentun peninga, og
í fyrrnefndum dæmum væri kauplækkun miklu
eðlilegri. Kerfi, sem þannig hefur hausavíxl á
hlutunum, getur ekki leitt til blessunar fyrir
land og þjóð.
Annað mál væri, ef kaup væri greitt eftir
vísitölu, sem miðaði við þjóðarframleiðsluna og
tæki tillit til gjaldeyrisstöðunnar. Þegar meira
er framleitt, þá er meiru að skipta og eiga allar
stéttir rétt á að fá sjálfkrafa hlutdeild sína í
aukningunni. Þetta mun erfitt í framkvæmd
vegna ófullkominna þjóðhagsreikninga. En hví-
líkur munur er ekki á því að byggja á réttum
grundvelli, þótt vissir eríiðleikar séu því sam-
fara, lieldur en að vera sífellt að eltast við vit-
leysuna, ef svo mætti segja?
Beinu skattarnir
Verðbólguna og ýmislegt það, sem beinlínis
stuðlar að henni, ber eðlilega mest á góma, þegar
rætt er um efnahagsástandið á íslandi; en margt
fleira þarfnast vissulega athugnar, og má í því
sambandi nefna beinu skattana á einstaklingum.
Hvort sem mönnum líkar betur eða verr, þá
er það staðreynd, að mjög miklar tekjur eru ár-
lega dregnar undan skatti. Beinu skattarnir eru
það háir, að fæstir hika við að draga einhverjar
tekjur undan, ef þeir hafa skilyrði til þess; enda
má í ýmsum tilfellum frekar líkja sköttunum við
eignaupptöku en venjulegan skatt.
Afleiðingarnar af þessu eru bæði margar og
slæmar. Andófið gegn beinu sköttunum eykur á
virðingarleysið fyrir lögum almennt. Aðstöðu-
munurinn leiðir til mikillar óánægju, sem svo
aftur veldur því, að mikil ásókn er í margar
starfsgreinar, þar sem auðvelt er að draga undan
skatti. Enda fer ekki lítill tími og hugsun í það
hjá landslýðnum að finna leiðir til að leika á
skattayfirvöldin.
Peningar, sem dregnir eru undan skatti, eru
ekki til frjálsrar ráðstöfunar, nema að nokkru
leyti. Jafnvel má segja, að fátt sé hægt að gera
við þá, sem sé verulega hagkvæmt frá sjónar-
miði þjóðarheildarinnar. Ekki er hægt að leggja
slíka peninga í atvinnufyrirtæki svo nokkru
nemi, þótt það væri efnahagslífinu fyrir beztu
í flestum tilfellum, og ekki geta menn komið sér
upp liúsnæði með þeim (nema að einhverju leyti
á mjög löngum tíma), svo dæmi séu nefnd.
En peninga, sem dregnir liafa verið undan
skatti, er hægt að nota til kaupa á hvers konar
glysvarningi til neyzlu og einnig má nota þá til
að skrautbúa íbúðarhús, að innan og utan, og
eitt af því einfaldasta er að drekka þá hreinlega
út, svo fátt eitt sé nefnt. Ætli flestir kannist
ekki við þessi fyrirbæri í þjóðlífinu?
Án efa myndi margt gott af því leiða, ef unnt
reyndist að afnema beina skatta á einstakling-
um. En ýmsir erfiðleikar munu því samfara. Frá
sjónarmiði ríkisins ætti þetta þó að vera tiltölu-
lega auðvelt í framkvæmd, því eins og réttilega
hefur verið bent á, er aðeins lítils hluta af tekj-
mn ríkissjóðs aflað á þennan hátt. I þessu sam-
bandi er rétt að benda á, að ef Fríverzlunar-
svæði Evrópu verður stofnað og Islendingar ger-
ast aðilar að því, þá munu tollar ekki hafa söinu
þýðingu og áður, en söluskattar ættu þá að
verða því mikilvægari. Ef tollar og söluskattar
þættu ekki nægja til hæfilegrar jöfnunar á tekju-
skiptingunni, mætti styrkja þá, sem búa við
erfiðust kjör, til dæmis á vegum almannatrvgg-
inganna.
En þegar kemur að útsvörum bæjar- og sveit-
arfélaga, er málið mun erfiðara viðfangs. Þó má
FR.TALS VERZLUN
3