Frjáls verslun - 01.04.1959, Qupperneq 23

verkfærum. Af þessari ástæðu er vinnsla silfur-
bergs orðin svo dýr, að það er vafasamt, hvort
hún á sér nokkra framtíð, nema ef vera skyldi
þar sem vinnuafl er mjög ódýrt.
Mór og surtarbrandur
Mórinn er gamalkunnur orkugjafi, sem liefir
löngum verið notaður til eldsneytis víða um
land. Vinnsla hans hefir aðallega farið fram með
handverkfærum og er þess vegna bæði dýr og
seinleg. Móvinnsla heíir því farið minnkandi hin
síðari ár, og vafasamt er, að hún aukist á nýjan
leik, nema breyttar vinnsluaðferðir og véltækni
komi til. Um það bil þrír hundraðshlutar lands-
ins eða 300 km2 eru þaktir mómýrum, og má
það ljóst vera, að í mónum okkar liggja mikil
verðmæti ónotuð. Auk þess að mórinn er orku-
gjafi, er unnt að vinna úr honum nokkurn veg-
inn sömu efni og úr timbri og kolum. Sem
kunnugt er, skortir landið bæði skóg og kol.
Þess vegna er það mikilvægt rannsóknarefni
fyrir Tslendinga, hvernig bezt má nýta þau verð-
mæti, sem í mónum felast.
Mókol eða surtarbrandur finnast allvíða í
millilögum innan um blágrýtið okkar. Stundum
hafa þau verið notuð til eldsneytis, einkum
þegar erfitt hefir verið um aðdrætti steinkola
erlendis frá. Mókol hafa minna hitagildi en
steinkol og liggja auk þess víðast hvar í þunn-
uni lögum, oft fjarri vegum og góðum höfnum.
Er vinnsla þeirra og flutningur því bæði dýr
og erfiður.
Ofaníburður og steypuefni
Hér að framan hefir verið getið nokkurra
jarðefna, sem á liðnum öldum hafa verið hag-
nýtt á íslandi. ()11 voru þau unnin í fremur smá-
um stíl, og í dag hefir vinnsla þeirra fyrst og
fremst sögulegt gildi.
Með akvegagerð og steinsteypu hafa möl og
sandur hafizt til vegs sem hagnýtt jarðefni. Með
hverju árinu, sem líður, gleypa vegir og götur
meira og meira af ofaníburði, sem skiptir nú
milljónum lesta árlega. Samt hafa vegir hér á
landi, til þessa dags, verið byggðir fyrir fremur
létt farartæki. IMeð tilkomu hinna þungu flutn-
ingatækja, sem nú eru óðum að ryðja sér til
rúms, aukast kröfurnar til vegagerðar að mikl-
um mun. Það er því fyrirsjáanlegt, að þörf okk-
ar fyrir ofaníburð eykst hratt næstu árin. Senni-
lega hrekkur þá möl. sandur og bruni ekki til,
heldur rekur að því, fyrr eða seinna, að taka
verði grófan ofaníburð úr fjallaskriðum og jafn-
vel að vinna grjót úr föstu bergi til þess að full-
nægja þörfinni.
Steinsteypugerð er ekki gömul iðn á Islandi,
þó mun nú láta nærri, að árleg notkun malar
og sands til steypugerðar nemi um hálfri milljón
lesta alls á landinu.
Verðmæti steypuefnis er mjög undir því kom-
ið, hvernig það liggur við þéttbýli og flutningum.
Góður malarkambur eða sandfjara er drjúgur
tekjustofn landeigendum við sunnanverðan
Faxaflóa. Aftur á móti mun enginn hafa safnað
auði á því að selja steypuefni úr Sólheimafjöru.
1 öllum menningarlöndum heims, þar sem vik-
ur og annað frauðgrýti er að finna, er það notað
sem byggingarefni, bæði í steinsteypu og til
einangrunar. Hér á landi fer notkun frauðgrýtis
til steinsteypu í vöxt, en tæplega þó eins hratt
og vænta mætti í landi, sem er jafnríkt að frauð-
grýti og Tsland.
Bygging íbúðar er langmesta fjárfestingin,
sem venjulegur borgari þessa lands ræðst í um
ævina. Auk þess eru steinsteypubyggingar snar
þáttur í flestum ef ekki öllum tæknilegum fram-
kvæmdum á vegum hins opinbera. Þess vegna
veltur á miklu, að vel sé vandað til allra steypu-
framkvæmda, bæði um meðferð steypunnar og
val á efni í hana. Bæði þessi atriði eru mikilvæg-
ari, en menn hafa almennt gert sér ljóst.
Skeljasandur og ljósgrýti
Við strendur landsins, einkum að vestan, er
skeljasandur algengur bæði í sandfjörum og á
sjávarbotni í flóum og fjörðum. í söndum þessum
er skelin misjafnlega blönduð blágrýtis- eða mó-
bergssandi, og er kalkmagnið (CaCO O yfir 90%,
þegar bezt lætur. Það er raunar kunnara en svo,
að frá þurfi að segja, að nú hefir verið byggð
sementsverksmiðja á Akranesi, þar sem skelja-
sandur úr botni Faxaflóa er helzta hráefnið. í
skeljasandinn vantar kísilsýru (SiO), og fæst
hún úr ljósgrýti, sem unnið er við Bláskeggsá
í ITvalfirði. Önnur nauðsvnleg steinefni fást að
nokkru úr móbergssandinum, sem er blandaður
skelinni í botni flóans, en það. sem á vantar,
i'æst úr ljósgrýtinu auk kísilsýrunnar. Þannig
eru öll hráefni sementsins, að gipsinu undan-
skildu, unnin úr íslenzku bergi.
Framh. ó bls. 29
riiJÁLS VEIiZLUN
23