Frjáls verslun - 01.04.1959, Qupperneq 27
Ólajur Björnsson, prófessor:
Hve mikil opinber aískipli eru
samrýmanleg lýðræðislegu
þjóðskipulagií
Itæðn flult á umrœðufundi Stúdentafélngs Reykjavíkur 10. mnrz I
Þessar umræður hafa eðlilega snúizt mjög um skil-
greiningu á hugtakinu lýðræði. Menn verða lika
að koma sér saman um eirihverja skilgreiningu ti
þessu grundval 1 arhugtaki, áður en farið er að rök-
rœða það, hvaða skilyrði þurfi að vera fyrir hendi,
til ]>ess að slíkt stjórnarfar geti þrifizt. Nú er skil-
greining hugtaka í rauninni samkomulagsatriði,
þannig að ekki er hægt að staðhæfa, að ein skil-
greining sé annarri réttari en hafi menn ekki getað
komið sér sainan um neina sameiginlega skilgrein-
ingu, er hætt við því að umræðurnar verði ófrjóar.
Það gæti að minu áliti verið 'el þess vert og verk-
efni fyrir Stúdentafélagið að efna til sérstaks um-
ræðufundar, e.’:ki eingöngu unr skilgreiningu á hug-
takinu lýðræði, heldur ýmsum öðrunr hugtökum,
sem mjög eru notuð sem slagorð á stjórnmálavett-
vangi og hér hefir cinnig borið á góma, svo sem
frelsi, réttlæti, öryggi o. s. frv. Ef með einhverju
móti væri hægt að samræma þær ólíku merkingar,
scm í þessi orð eru lagðar, væri ekki vafi á því, að
spor væri stigið í þá átt að gera stjórnmálaum-
ræður uppbyggilegri en þær n.i eru.
Eg ætla annars að byrja með því að gera í ör-
fáum orðum grein fyrir þcirri merkingu, sem ég
legg í orðið lýðræði. Ég tel, að það sé ófullnægj-
andi skilyrði fvrir lýðræðislegu stjórnarfari, að rík-
isstjórn sú, sem með völdin fer, njóti stuðnings
meirihluta þjóðarinnar. Aðalatriðið er, að minni-
hlutinn njóti ákveðinna réttinda. í fyrsta lagi rétt-
inda til þess að starfa sem minnihluti i andstöðu
við stjórnarvöldin, ennfremur réttinda til þess að
reka áróður gegn stjórnarvöldunum með stofnun
pólitískra félagasamtaka, fundahöldum, útgáfu
blaða og bóka o. s. frv.
Eg skil það svo, að kjarni þess máls, cr hér liggur
fyrir til umræðu, sé að ræða það, hvort opinber
íhlutun um efnahagsmál og stjórn Jreirra, af hálfu
hins opinbera, sé b'kleg til þess að stofna þessum
réttindum í hættu ef hún fer fram úr vissu marki,
en hvert það mark sé, er að sjálfsögðu ágrciningur
um.
Eg lít svo á, að þessari spurningu beri að svara
játandi, og skal hér í sem allra stytztu máli gera
grein fyrir því, á hverju sú skoðun byggist. Til
þess að ofangreind mannréttindi, svo sem félaga-
frelsi, fundafrélsi, prentfrelsi o. s. frv. séu raunhæf,
þarf að eiga sér stað dreifing hins efnahagslega
valds, eða hagvaldsins í þjóðfélaginu. Ef þetta
vald er í höndum eins eða fárra aðila, verða allir
þjóðfélagsborgarar svo háðir þessu valdi, að eng-
inn þorir að rísa því í gegn, þótt slíkt væri annars
lcyft. Þetta var einnig skoðun 1!). aldar sósíalist-
anna. Þeir héldu því fram, að leið stjórnarfarslegs
lýðræðis yrði ekki raunhæf, nema efnahagslegt lýð-
ræði, eins og þeir orðuðu það, væri einnig fyrir
hendi. En það, sem efnahagslegu lýðræði var að
þeirra dómi ábótavant, var sii staðreynd, hve tekju-
og eignaskiptingin í þjóðfélaginu væri ójöfn. M. ö. o.
vegna þess að dreifing hagvaldsins væri ckki nægi-
leg. Þetta sjónarmið sósíalistanna hefir nokkuð til
síns máls, en kórvilla þeirra liggur hins vegar að
mínu áliti í því, að þeir telja, að þjóðnýting at-
vinnutækjanna sé spor í þá átt að dreifa hagvald-
inu. Svo er ekki, heldur þvert á móti. Jafnvel þótt
þau stjórnarvöld, sem ákveða hvernig þjóðarbú-
skapurinn skuli rekinn í einstökum atriðum, væru
upphaflega til þess skipuð á lýðræðislegan hátt,
yrði vald þeirra vegna sjálfs þjóðnýtingarfyrirkomu-
lagsins svo mikið, að enginn hefði bolmagn til þcss
að rísa gegn þeim. Ef öll atvinnutæki eru í hönd-
um eins aðila, hvort heldur er opinber aðili eða
einkaaðili, ]>á ræður sá aðili raunverulega öllu um
lífsafkomu einstaklinganna. Aðstaða manna yrði
svipuð og alþýðu manna í sjávarþorpunum hér á
landi á dögum gömlu selstöðuverzlananna. Það er
e. t. v. hægt að gagnrýna leið borgaralegs þjóð-
FRJÁLS VERZLUN
27