Frjáls verslun - 01.08.1973, Side 13

Efnahagsmál:
Aukin útlán bankanna aðalástæða
þenslunnar í peningamálum
Við lok júníinánaðar þessa
árs hafði peningamagn í um-
ferð aukizt um nær 32% á árs-
grundvelli, en það er rösklega
helmingi meiri aukning en
varð tólf mánuðina þar á und-
an. Einnig varð mjög veruleg
aukning á handbæru fé al-
mennings, þ. e. samtölu pen-
ingamagns og spariinnstæðna,
eða rösk 26% miðað við um
17% aukningu árið á undan.
I skýrslu Framkvæmdastofn-
unar ríkisins um þjóðarbúskap-
inn, sem er nýútkomin, er vak-
in athygli á því, að útlána-
aukning bankakerfisins hafi að
verulegu leyti, eða nær fjór-
um fimmtu, staðið að baki
þeningaþenslu sl. tólf mánuði.
Útlán innlánsstofnana jukust á
þessum tíma um rösk 23%
miðað við rúmlega 20% aukn-
ingu tólf mánaða tímabilið þar
á undan. Einnig gætti talsvert
áhrifa nettógjaldeyriskaupa
bankakerfisins. Gjaldeyriskaup
umfram sölu sl. tólf mánuði
námu nær 1400 millj. króna,
en gjaldeyrissala umfram kaup
hafði numið um 300 millj. kr.
árið á undan.
AUKIN ÞENSLA A ÖÐRUM
ÁRSFJÓRÐUNGI
Sé litið nánar á þróun pen-
ingamála, segir í skýrslunni,
kemur í ljós, að þenslan hefur
aukizt á þessu ári og þá sér-
staklega öðrum ársfjórðungi.
Frá áramótum til júníloka
jókst peningamagn í umferð
um 36,5% samanborið við tæp-
lega 23% aukningu á fyrstu
sex mánuðum ársins 1972. Or-
sök þessarar þenslu má fyrst
og fremst rekja til útlánaaukn-
ingar bankakerfisins, 4751 m.
kr., en gjaldeyriskaup umfram
sölu, 375 m. kr., lögðu einnig
sitt af mörkum til peninga-
sköpunarinnar, gagnstætt því,
sem var á sama tíma árið 1972,
er gjaldeyrissala bankanna var
röskum 500 m. kr. meiri en
gjaldeyriskaup.
Útlán innlánsstofnana jukust
alls um 17% fyrstu sex mán-
uði þessa árs, en höfðu aukizt
um 13,5% á sama tíma árið
áður. Þrátt fyrir þessa miklu
útlánaaukningu bættu innláns-
stofnanir lausafjárstöðu sína
um 556 m. kr., en að öðru
jöfnu batnar lausafjárstaða
innlánsstofnana á fyrri helm-
ingi hvers árs, vegna mikils
árstíðabundins fjármagnsút-
streymis frá Seðlabankanum.
Helztu orsakir þess eru ann-
ars vegar endurkaup afurða-
lánavíxla sjávarútvegsins, sem
jukust um 1112 m. kr., og hins
vegar fjárþörf ríkissjóðs, sem
ávallt gerir vart við sig á fyrri
árshelmingi og nam nú 1120
m. kr. Þessi þróun snýst yfir-
leitt við á seinni hluta árs, og
hefur sá tími oft reynzt inn-
lánsstofnunum erfiður, hafi
þær ekki gætt hófs í útlánum.
Útlán Seðlabankans til ann-
arra en innlánsstofnana jukust
um 1700 m. kr. frá áramót-
um til júníloka, sem er um
200 m. kr. meiri aukning en á
sama tíma 1972, og sem fyrr
greinir vega útlán til ríkisins
þar þyngst auk útlána til fjár-
festingarlánasjóða. Nettófjár-
magnsútstreymi frá bankanum
(peningasköpun) sl. sex mán-
uði varð hins vegar nær tvö-
falt meira en árið áður, eða
alls um 1850 m. kr.
VERÐBÓLGA MAGNAST
Þróun peningamála framan
af árinu sýndi öll einkenni
mikillar og vaxandi þenslu og
átti vafalaust þátt í mikilli eft-
irspurn eftir vörum og þjón-
ustu, ekki hvað sízt vinnuafli,
og hafði þannig óbein áhrif í
þá átt að magna hættuna á
vaxandi verðbólgu, sem þegar
var fyrir hendi. Útlánaaukning
bankakerfisins benti til mikill-
ar ásóknar í hvers konar lána-
fyrirgreiðslur, en jafnframt
var hætta á, að drægi úr ávöxt-
un sparifjár og verðgildi al-
menningssjóða, t. d. fjárfest-
ingarlána- og lífeyrissjóða,
rýrnaði örar vegna vaxandi
verðbólgu. Við þessar aðstæð-
ur var talið nauðsynlegt að
grípa til aðgerða, sem hvettu
til aukinnar fjármagnsmynd-
unar innanlands og hömluðu
gegn verðbólgufjárfestingu.
Hinn 27. apríl sl. ákvað Seðla-
bankinn hækkun sparifjár-
vaxta um 2-3% frá og með 1.
maí, og tók mesta hækkunin
til sparifjár, sem bundið er til
tólf mánaða. Eru vextir af
slíku fé nú 12% á ári, en 9%
af almennu sparifé. Útláns-
FV 8 1973
13