Frjáls verslun - 01.10.1995, Blaðsíða 34

HB
erlenda kvikmyndaframleiðend-
ur sem leiðir af sér íjölþætt
samningaumhverfi. Sem lög-
maður framleiðenda kvikmynd-
arinnar „Tár úr steini“ lenti Tó-
mas í erfiðum samningum þegar
kvikmyndin varð innlyksa hjá
gjaldþrota fyrirtæki í Þýskalandi
á síðasta ári.
Tómas bendir á röð þykkra
lögfræðirita í hillum hjá sér en
þær bækur hafa að geyma am-
erísku „höfundaréttarbiblíuna“,
„Nimmer on Copyright“ í sex
bindum, (líkl. 1/2 meter) auk
fjölmargra annarra bandarískra
og evrópskra fræðibóka og seg-
ir: „Þessar bækur hafa allar
verið gefnar út á síðustu 10 -15
árum og eru til marks um
hversu réttarsvið þetta er orðið
mikilvægur hluti af viðskiptalíf-
inu enda þróunin á nýtingu þess-
ara réttinda verið mjög ör vegna
ýmissa tækninýjunga. Hug-
verkaréttur hefur þannig orðið
sífellt umfangsmeiri með þróun
fjölmiðlunar, fjarskipta, tölv-
unnar og tilkomu margmiðlun-
arinnar sem fýlgt hefur í kjöl-
farið,“ segir Tómas. Síðastliðið
eitt og hálft ár hefur hann starfað í
laganefnd alþjóðasamtaka kvik-
myndaframleiðendafélaga í París (FI-
APF).
„Hlutverk nefndarinnar er m.a. að
skoða þróun í höfundarétti og breyt-
ingar á alþjóðasamningum,“ segir
hann. „Við höfum verið að skoða
GATT samninginn, alþjóðlega höf-
undaréttarsamninginn (Bernarsátt-
málinn) og margvíslegar tilskipanir
Evrópubandalagsins um hugverka-
réttindi. Til dæmis var nefndin beðin
að gefa Evrópubandalaginu álit á því
hvort ástæða sé til að setja ný lög
vegna margmiðlunartækninnar og
upplýsingahraðbrautarinnar (Infor-
mation super-highway). Það er margt
að gerast í þessum málum um þessar
mundir og að mörgu að hyggja,“ segir
Tómas, sem ennfremur á sæti ístjóm
alþjóðlegra samtaka um sameiginlega
réttindagæslu vegna kvikmynda-
verka, var fyrsti formaður Sambands
norrænna kvikmyndaframleiðenda og
situr í ýmsum stjómum og nefndum
vegna höfundaréttarmála á íslandi
Tómas Þorvaldsson lögfræðingur hefur mikla
reynslu í samningum á alþjóðavettvangi.
Samningar um einkaleyfi, höfundarétt, hug-
verk og nytjaleyfi eru nú stærstur hluti við-
fangsefna hans. Hann situr m.a. í laganefnd
alþjóðasamtaka kvikmyndaframleiðenda en
hlutverk nefndarinnar er að skoða þróun í höf-
undarétti og breytingar á alþjóðasamtökum.
m.a. í nefnd um endurskoðun höf-
undalaga.
FJÓRIR MEGINFLOKKAR
HUGVERKARÉTTAR
En hvernig útskýrir Tómas þennan
flókna fmmskóg laga og reglna á sem
einföldustu máli? „Hugverka- og auð-
kennaréttur skiptist í fjóra megin-
flokka; höfundarétt, vörumerkjarétt,
einkaleyfi og hönnunarvernd en lög
um hönnunarvemd tóku gildi hér á
landi í fyrra,“ segir hann. „Að auki er
ávallt rétt að hafa í huga möguleika á
réttarvernd sem falist getur í því sem
á ensku kallast „know how“ þ.e.
verkþekking um verklag og fram-
leiðsluferli auk tækniupplýsinga og
getur verið atvinnuleyndarmál sem
nýtur ákveðinnar vemdar samkvæmt
samkeppnislögum. Ennfremur veitir
firmaréttur vemd á nöfnum firma og
fyrirtækja sem einnig kemur oft til
álita.
Sameiginlegt með þessum réttind-
um er að þau veita rétthafanum
ákveðna vemd gegn eftirgerð og ann-
arri fjarhagslegri hagnýtingu á
þeirri vöm eða þjónustu sem
hann vill markaðssetja. Reglur
þessar eru þó um margt mis-
munandi t.d. er gildistími höf-
undaréttar 50 ár frá næstu ára-
mótum eftir dauða höfundar
(verður væntanlega 70 ár ef
fyrirliggjandi lagafrumvarp
verður að lögum). En einkaleyfi
gilda í 20 ár frá umsóknardegi.
Vörumerkjaréttur getur fræði-
lega haldist um aldur og ævi við-
komandi vörutegundar. Hönn-
unaréttur gildir í fimm ár frá um-
sóknardegi og er
endumýjanlegur til allt að 25
ára. Einnig má nefna að vemd
samkvæmt höfundarétti er ekki
formbundin þ.e. skráning eða
sérstakar merkingar em ekki
skilyrði. Sama getur átt við um
vörumerki þótt ávallt sé örugg-
ast talið að skrá vömmerki.
Skráning hönnunarréttar er
heldur ekki skilyrði en hönnun,
sem ekki er skráð, nýtur þó
minni verndar og til mun styttri
tíma en ef skráð væri. Einka-
leyfi verður að skrá. Réttar-
vernd á þessum sviðum er einn-
ig mjög mismunandi víðtæk og fram-
kvæmd hennar um margt ólík.
Þegar rétthafi að einhverri hug-
mynd, uppfinningu eða viðskiptakerfi
(business system, business con-
cept), sem við skulum í þessu sam-
hengi kalla vöm, vill skoða réttar-
stöðu sína og möguleika á sérstakri
vernd gagnvart samkeppnisaðilum
þarf hann að athuga ýmsa möguleika
sem til greina geta komið. Ég hef oft
rekið mig á að mönnum þyki sem allar
dyr lokist ef einkaleyfi fæst ekki
skráð vegna vöm þeirra. Svo þarf
hinsvegar alls ekki að vera þar sem
oft er hægt að ná fram fullnægjandi
vemd með öðrum hætti samkvæmt
einhverjum þeirra möguleika sem ég
rakti hér áðan. Menn vanmeta oftast
hið svokallaða „know - how“ eða
verkþekkinguna en slík þekking er oft
talin til verðmætustu eigna í iðnaði og
þjónustu.
NÝNÆMISKÖNNUN 0G
EINKALEYFISUMSÓKN
Það fyrsta sem ég ráðlegg mönn-
34