Fregnir - 01.06.2005, Page 24

Fregnir. Fréttabréf Upplýsingar - Félags bókasafns- og upplýsingafrœða
Upplýsing - félag bókasafns og upplýs-
ingafræða hefur fengið í hendur frumvarp
til laga um breytingar á höfundalögum.
Innan Upplýsingar hefur starfshópur
um höfundarétt haft það hlutverk að
fylgjast með innleiðingu Infosoc tilskip-
unar Evrópusambandsins í lög Islands og
annarra Evrópulanda. I hópnum eru full-
trúar hinna ýmsu tegunda bókasafna, þ.e.
háskólabókasafna, almenningsbókasafna,
sérfræðibókasafna og skólabókasafna.
Fulltrúamir hafa m.a. fylgst með og kynnt
sér viðbrögð sem orðið hafa í nágranna-
löndunum við tilskipuninni.
Hópurinn veitir því fuslega umsögn um
frumvarpið f.h. Upplýsingar. I umsögninni
er ijallað um þau atriði frumvarpsins sem
snerta bókasöfn, bæði beint og óbeint.
Hlutverk bókasafna er skilgreint í
lögum um almenningsbókasöfn og í lögum
um Landsbókasafn íslands - Háskólabóka-
safn. í aðalatriðum er það tvíþætt, þ.e.
varðveisluhlutverk og miðlunarhlut-
verk. Svo dæmi sé tekið stendur í lögum
um almenningsbókasöfn að þau skuli efla
frjálsan og óheftan aðgang almennings að
upplýsingum og þekkingarmiðlun. Við
leggjum áherslu á að ákvæði í höfundalög-
um hindri ekki söfnin í að sinna þessum
hlutverkum.
Bókasöfn hafa í áranna rás haft það
meginmarkmið að veita öllum jafnan að-
gang að upplýsingum og þar með að
gögnum af ýmsu tagi og á mismunandi
formi m.a. í því skyni „að skapa frumskil-
yrði til ævimenntunar, sjálfstæðrar ákvarð-
anatöku og menningarþroska einstaklinga
og þjóðfélagshópa“. (Yfirlýsing UNESCO
um almenningsbókasöfn, þýð. Sigrún
Klara Hannesdóttir)
I 31. grein tilskipunarinnar er tekið
fram að nauðsynlegt sé að viðhalda rétt-
látu jafnvægi milli mismunandi flokka
rétthafa og notenda vemdaðs efnis. Bóka-
verðir vilja gæta þess að hefðbundin þjón-
usta við notendur bókasafna skerðist ekki
um leið og þess er gætt að ekki sé hallað á
hagsmuni rétthafa. Bókaverðir leggja
áherslu á að í höfúndalögum sé tekið tillit
til þessa atriðis.
Þá er það bókavörðum mikið kappsmál
að mögulegt verði að veita notendum safn-
anna a.m.k. sömu þjónustu og hingað til.
Það er ósk bókavarða að ný tækni og raf-
rænn aðgangur að gögnum af ýmsu tagi
geti auðveldað og flýtt fyrir afgreiðslu
gagna og bætt þjónustu við safngesti í stað
þess að seinka eða koma í veg fyrir eðli-
lega afgreiðslu. Það væri bagalegt ef slíkar
nýjungar yrðu til þess að takmarka aðgang
notenda að upplýsingum en vissulega er
veruleg hætta á því, bæði ef höfúndalög
takmarka aðgengi og einnig ef þarf að
greiða háar upphæðir fyrir miðlun upp-
lýsinga sem hefúr alla tíð verið sjálfsögð
þjónusta á bókasöfnum.
Alþjóðleg samtök bókavarðafélaga
(IFLA) hafa bent á að ef réttarvemd
höfundalaga er of víðtæk eða þóknun til
rétthafa of há getur það leitt til þess að
eðlilegt aðgengi að upplýsingum skerðist.
Jafnframt hefur verið bent á að ný tækni
felur í sér nýja og aukna möguleika til
aðgengis fyrir tiltekna hópa í þjóð-
félaginu, t.d. fatlaða eða þá sem stunda
fjamám, en felur líka í sér hættu á því að
hægt verði að takmarka aðgengi fyrir þessa
hópa.
IFLA telur að meðhöndla skuli raf-
rænt efni líkt og prentað efni. Það sé
enginn eðlismunur á efninu heldur bara
munur á formi. Það ætti ekki að skipta
máli hvort bókavörður ljósriti pappírs-
eintak af grein og sendi safngesti í pósti
eða sendi honum rafrænt/stafrænt eintak í
tölvupósti.
Eins og segir að ofan er það bókavörð-
um kappsmál að mögulegt verði að veita
notendum safnanna a.m.k. sömu þjón-
ustu, ef ekki betri, og hingað til án þess
að raska réttlátu jafnvægi. Bókaverðir eru
jafnframt sammála því að semja þurfi regl-
ur um slíka dreifingu sem takmarka mögu-
leika notenda á að brjóta höfundalög.
Athugasemdir við einstakar greinar
frumvarpsins:
2. gr.
Eintakagerð til einkanota varðar ekki
bókasöfnin beint en fer þó oft fram innan
veggja bókasafna, þar sem notendum er
veittur aðgangur að ljósritunarvélum og
tölvum til útprentunar. Ogemingur er fyrir
starfsmenn bókasafna að fylgjast með því í
hvaða tilgangi eintakagerð fer fram og hún
hlýtur að vera alfarið á ábyrgð þess sem
eintakið gerir.
Við bendum samt á að erfitt getur orðið
fyrir notanda að meta hvort eintakagerð til
einkanota er talin vera í fjárhagslegum til-
30. árg. - 2. tbl. 2005 - bls. 24