Morgunblaðið - 25.01.2001, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 FIMMTUDAGUR 25. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÖRYRKJADÓMUR
Hæstaréttar á dögun-
um var mikið fagnaðar-
efni þeim sem starfa að
hagsmunabáttu fatl-
aðra og annarra sem
láta sig mannréttindi
varða. Stóru tíðindin
sem hann boðar er
staðfestingin á því að
félagsleg réttindi
heyra til mannréttinda
á borð við tjáningar-
frelsi og friðhelgi
einkalífs. Í því ljósi er
hann einnig sigur fyrir
þá fötluðu sem hann
snertir ekki beint út frá
tengingunni við tekjur
maka og verður gott veganesti í
komandi baráttu hagsmunasamtaka
fyrir frekari réttindum. Einnig er
dómurinn alvarleg áminning til lög-
gjafans um að kasta ekki til hönd-
unum við lagasetningu í málefnum
sem snerta fatlað fólk, og hafa þann
hóp framar en verið hefur þegar
kemur að því að forgangsraða verk-
efnum ríkissjóðs. Af þessum sökum
á Öryrkjabandalag Íslands, ekki síst
formaður þess, þakkir skildar fyrir
að hafa haldið máli þessu til streitu.
Í kjölfar niðurstöðu þessa dóms
virðist stjórnvöldum hafa opnast ný
sýn á stöðu þeirra öryrkja sem
minnst mega sín. Í þeirra hópi eru
skjólstæðingar Landssamtakanna
Þroskahjálpar. Samtökin hafa á und-
anförnum árum lagt ríka áherslu á
að kjör þessara einstaklinga verði
leiðrétt, en talað og ályktað fyrir
daufum eyrum. Umrætt dómsmál
hefur skyndilega opnað augu ráða-
manna fyrir kjörum þessa hóps. Þeir
hafa hver á fætur öðrum lýst því yfir
að það hljóti að vera forgangsmál hjá
ríkisstjórninni að leiðrétta hin smán-
arlegu kjör. Það er mikið fagnaðar-
efni.
Landssamtökin Þroskahjálp sjá
enga ástæðu til að efast um þau heil-
indi sem að baki þessum yfirlýsing-
um búa og lýsa sig reiðubúin að
leggja stjórnnvöldum lið í þeirri
vinnu sem framundan er til að ná
fram þessu þarfa markmiði.
Nýir bandamenn
Friðrik
Sigurðsson
Halldór er formaður
Landssamtakanna Þroskahjálpar,
Friðrik er framkvæmdastjóri
Landssamtakanna Þroskahjálpar.
Öryrkjadómur
Landssamtökin
Þroskahjálp lýsa sig
reiðubúin, segja
Halldór Gunnarsson og
Friðrik Sigurðsson,
að leggja stjórnvöldum
lið í þeirri vinnu sem
framundan er.
Halldór
Gunnarsson
M
aður nokkur
stöðvaði fyrir
skemmstu eina
af sænsku hrað-
lestunum með
því að taka í neyðarhemilinn.
Þegar lestin hafði stöðvast,
þrumaði hann yfir ferðafélögum
sínum sem flestir sátu með far-
tölvu, farsíma eða skjalabunka í
kjöltunni, um það að þeim lægi
allt of mikið á. Það sló þögn á
mannskapinn, sem vissi ekki
hvaðan á sig stóð veðrið. Ekki
segir frekar af manninum en
frammistaða hans í lestinni
spurðist út og nú hafa verið
stofnuð samtök til heiðurs hon-
um, kölluð Neyðarhemillinn.
Í Neyðarhemlinum er fólk sem
á hvorki farsíma né tölvu, sumir
eru ekki einu sinni með bílbróf.
Og finnst lífið engu að síður
ágætt. Félag-
ar Neyð-
arhemilsins
segjast sjálfir
vera alger-
lega úr takt við tímann og að í
margra augum eigi þeir sér ekki
viðreisnar von. En þeir eigi sér
hins vegar það sem marga
skorti, nægan tíma, líf utan vinn-
unnar og án streitu.
Í Danmörku og Svíþjóð hefur
verið vaxandi umræða um það
álag sem margir eru undir í
vinnunni. Í Svíþjóð eru allnokkur
dæmi um ungt stálhraust fólk,
einkum karlmenn, 25–35 ára sem
hafa hnigið niður með hjarta-
áfall. Ástæðan; streita.
Danskur yfirmaður í tölvufyr-
irtæki frá því að það hefði liðið
yfir hann einn morguninn í eld-
húsinu heima hjá sér af eintómu
stressi. Hann myndi ekkert
stundinni lengur og þyrfti að
hafa með sér bunka af gulum
minnismiðum að heiman til að
minna sig á. Maðurinn vildi að
sjálfsögðu ekki láta nafns síns
getið því yfirlið væri bara álitið
veikleikamerki í atvinnugrein-
inni og að hann mætti bara ekki
við slíku.
Það er enda ekki nema von,
um og yfir helmingi yfirmanna
var sagt upp eða hann skipti um
vinnu á síðasta ári. Æ fleiri yf-
irmenn brotna saman undan
álaginu og þess eru allnokkur
dæmi að fólk í slíkri stöðu fari á
örorkubætur fyrir fertugt. Aðrir
söðla um og fara að fást við eitt-
hvað allt annað, ung kona í
ábyrgðarstöðu hjá tölvufyrirtæki
réð ekki við álagið og skipti al-
gerlega um gír, er nú fram-
kvæmdastjóri gröfufyrirtækis.
Tölvufyrirtækin hafa verið
undir smásjánni vegna hins gríð-
arlega vaxtar sem verið hefur í
faginu og vegna þess hve hátt
hlutfall ungra starfsmanna er. Í
tölvufyrirtækjunum hafa skil
vinnu og frítíma orðið æ óljósari
og er ástæðan einkum sögð sú að
hinir einhleypu hafi svo sem ekk-
ert betra að gera við tímann en
að vinna. 70 tíma vinnuvika sé
ekki óalgeng enda fátt sem bíði
heimavið annað en lítil íbúð-
arhola einhvers staðar, full af
óhreinu taui og með tölvu sem sé
ekki eins hraðvirk og í vinnunni.
Og hvers vegna ekki að halda
áfram að vinna, einkum þar sem
vinnustaðurinn er einnig félags-
miðstöð, þar eru vinirnir, þar
borða menn flestar máltíðir, þar
eru jafnvel hvíldarherbergi með
leiktækjum.
Vinnuhestarnir verja sig með
því að það sé ekkert að því að
vinna mikið ef maður hafi áhuga
á starfinu. Það hafi breyst, frum-
kvæði og nýjar hugmyndir skipti
mestu, vinnan sé skapandi og
meira en vinna, hún sé líka
áhugamál og í fínu lagi að hella
sér út í hana, að minnsta kosti
um tíma. Þegar komi að því að
stofna fjölskyldu skeri menn nið-
ur.
Sú reynist ekki alltaf raunin
og það er fyrst þá sem vanda-
málin byrja. Því fjölskyldan
krefst síns en það gerir vinnan
líka eftir sem áður. Álagið
minnkar ekki og krafan um við-
veru og vinnuskil er hin sama.
Umræðan um álag í vinnu hef-
ur einkum beinst að fólki milli
tvítugs og fertugs í tölvufaginu.
En því fer fjarri að það séu einu
fórnarlömb streitunnar. Yf-
irmenn, vagnstjórar, sjómenn,
vörubílstjórar og skúringafólk,
kennarar, fangaverðir og stjórn-
málamenn; allir kvarta undan
álagi og streitu. Í nýársávarpi
sínu gerði Poul Nyrup Rasm-
ussen, forsætisráðherra Dana,
álag á suma þessa hópa að um-
talsefni en skúringakonur eru
gott dæmi.
Hið opinbera hefur boðið æ
meira af hreingerningum út, t.d.
á sjúkrahúsum og í skólum. Mik-
ill sparnaður hefur náðst enda
hefur vinnuálagið tvö- og jafnvel
þrefaldast. Skúringakona átti
t.d. að þrífa stórt salerni á einni
mínútu samkvæmt nýrri vinnu-
skilgreiningu og er nema von að
vesalings konan kvarti undan
streitu? Þrifin hafa auðvitað
versnað í kjölfarið og í sumum
tilfellum hefur verið ákveðið að
setja þau að nýju undir hatt hins
opinbera.
Fjölda starfa hefur verið
breytt í takt við nýjar kröfur um
aukna þátttöku starfsmanna þar
sem orð á borð við frumkvæði
heyrast reglulega. Þeir eru þó
ekki allir sem fagna því að hafa
ekki lengur að fyrirfram ákveð-
inni vinnulýsingu að ganga og
segja það ýta undir streitu að
verða sífellt að móta starfið sjálf-
ir.
Þegar nýjar vörutegundir eru
kynntar, ekki síst í tölvu- og
gagnaflutningum, snýst kynn-
ingin ævinlega um hraða, um að
nýta tímann sem best. Í Dan-
mörku var í vikunni opnaður vef-
ur á Netinu til að kenna not-
endum að takast á við streituna.
Þeir sem skrá sig fá sendan með
reglulegu millibili tölvupóst þar
sem þeir eru minntir á að draga
djúpt að sér andann og geispa
hraustlega, auk þess sem þeim
er kennt að takast á við streit-
una. Hún er m.ö.o. orðin svo
mikil að menn mega ekki vera að
því að standa upp úr stólnum til
að takast á við hana, heldur gera
það við tölvuskjáinn.
Til hvers á svo að nota allan
þann tíma sem sparast er annað
mál. Svarið virðist því miður oft
vera til að vinna meira. Enda
kannski eins gott að menn venji
sig við aukið álag, það á víst bara
eftir að aukast eftir því sem
meðalaldurinn hækkar og færri
vinnandi hendur eru til að halda
samfélaginu gangandi.
Tekið í neyð-
arhemilinn
Í tölvufyrirtækjum hafa skil vinnu og
frítíma orðið æ óljósari og er ástæðan
sögð sú að hinir einhleypu hafi ekkert
betra við tímann að gera en vinna.
VIÐHORF
Eftir Urði
Gunnarsdóttur
VIÐ byggingu á
flugvellinum á Egils-
stöðum var áformað að
endanleg lengd vallar-
ins yrði 2.700 metrar
og við hönnun hans var
það haft að leiðarljósi.
Það var ekki að frum-
kvæði heimamanna að
það var gert, heldur
var það ákvörðun frá
hinu háa Alþingi.
Ákvörðun þessi var
mjög skynsamleg og
nú er rétt að taka
seinna skrefið við verk-
efnið. Hugmyndafræð-
in á bak við þessa
framkvæmd var, að
Egilsstaðaflugvöllur gæti nýst sem
varaflugvöllur fyrir Keflavíkurflug-
völl þá sjaldan hann lokast. Til að
fullnægja því markmiði verður Eg-
ilsstaðaflugvöllur að geta tekið við
öllum flugvélum sem gera áætlanir
sínar inn á Keflavíkurflugvöll.
Malbiksklessa
Nokkrar efasemdaraddir komu
fram og meðal annars tjáði þáver-
andi flugrekstrarstjóri Flugleiða sig
með þeim orðum, að ekki væru not
fyrir malbiksklessu úti í sveit. Þar
var hann m.a. að vísa til lítillar flug-
stöðvar, vandræða í eldsneytismál-
um og að ekki væri nægjanlegt
framboð af gistirými. Flugstöðin er
nú orðin mjög frambærileg og hefur
sannað ágæti sitt og staðið hefur
verið myndarlega að hóteluppbygg-
ingu á svæðinu. Eftir stendur, að
þrátt fyrir endurbætur eru elds-
neytismálin ekki í nægjanlega góð-
um farvegi. Orð þessa ágætis
flugrekstrarstjóra eru athygli verð,
þau lýstu fyrst og fremst hroka í
garð Egilsstaðaflugvallar, en ekki
síður vanþekkingu á þessum þætti
flugreksturs. Keflavíkurflugvöllur
lokast mjög sjaldan og þegar það
gerist er það í stuttan tíma, einn til
sex tíma, fá dæmi eru um lengri
tíma. Þar af leiðandi er „malbiks-
klessa úti í sveit“ sá valkostur sem
flugstjórinn getur nýtt sér, þ.e. að
lenda og bíða örfáa stundarfjórð-
unga, taka eldsneyti og leggja í hann
á ný. Þessi valkostur er mun ódýrari
fyrir viðkomandi flugfélag en aðrir
kostir, flugtíminn styttri, lendingar-
gjöldin lægri og afgreiðslugjöldin
óveruleg.
Laxeldi
Í tengslum við fyrirhugað laxeldi
er nauðsynlegt að hægt verði að
taka á móti stórum flutningaflugvél-
um á Egilsstaðavelli.
Ástæðan er sú að flest
flutningafyrirtæki hafa
á að skipa stórum flug-
vélum til að sinna slíku
fraktflugi. Þar kemur
til hagkvæmni stærð-
arinnar, það er ódýrara
að millilenda stórum
vélum á flugvellinum,
sem þurfa hvort eð er
að taka eldsneyti ein-
hversstaðar á leiðinni,
skipa frá borði farmi
og taka laxinn. Áætlan-
ir laxeldisins eru stór-
tækar og er talað um
að daglega verði flutt á
markað um 120 tonn af
laxi. Til þess að sinna þessu verkefni
þarf stórar, öflugar og langdrægar
flugvélar. Einnig gæti Egilsstaða-
flugvöllur orðið heppilegur kostur
fyrir flugfélög sem fljúga á löngum
leggjum og þurfa að millilenda, ein-
göngu til að taka eldsneyti.
Sólarlandaferðir
Í farþegaflugi til sólarlanda eru
notaðar stórar vélar sem trauðla
geta lent hér, t.d. nota Samvinnu-
ferðir-Landsýn Boeing 747 í eigu
Atlanta, í ferðum sínum utan. Það
gæti verið raunhæfur kostur að
lenda hér og taka farþega héðan til
sólarlanda. Markaðssvæðið eru þeir
staðir, sem eru innan þriggja stunda
aksturs frá flugvellinum. Það tákn-
ar, að markaðssvæðið er með um 45
þúsund manns, þ.e. frá Öxnadals-
heiði í norðri að Skaftafelli í suðri.
Það er talið, að allt að 15% lands-
manna fari utan árlega, og ef við gef-
um okkur að 5% frá áðurnefndu
svæði væru tilbúin að fara beint frá
Egilsstaðaflugvelli, þá er það nægj-
anlegur fjöldi í fimm ferðir með
júmbóþotu eða um 2.250 farþegar
árlega. Þessi markaðssetning krefst
þolimæði eins og aðrar slíkar, en er
vel þess virði að henni sé gefinn
gaumur.
Flugvallarfarsinn
Umræðan um flugvöllinn í
Reykjavík er farin að líkjast vand-
ræðaganginum í kringum talningu
atkvæða í forsetaframboði, í
ónefndu landi. Engin goðgá virðist í
huga sumra að flandra með Reykja-
víkurflugvöll um þvert og endilangt
höfuðborgarsvæðið og út í sjó ef því
er að skipta. Þessir sömu einstak-
lingar hafa síðan uppi háleit áform
um að byggja annan flugvöll fyrir
æfinga- og kennsluflug. Það er reiði-
laust af minni hálfu, að Reykvíking-
ar byggi eins marga flugvelli og þá
lystir innan borgarmarkanna. Það
truflaði mig ekkert þótt þeir settu
upp flugáætlun úr miðbænum upp í
Breiðholt og Grafarvog – en þeir
verða að borga fyrir það brambolt
sjálfir! Að byggja nýjan æfingaflug-
völl kostar ekki minna en
200.000.000 kr., og má telja vel
sloppið ef árlegur rekstrarkostnað-
ur verður undir fimmtán milljónum
króna. Nær væri að leggja þessa
upphæð í að gera mönnum bærilegt
að stunda flug, t.d. með því að af-
nema VSK af einkafluginu og koma
flugskólum þannig fyrir, að þeir
verði hluti af framhaldsskólakerfinu.
Hringsól
Þeir sem eru að læra flug í
Reykjavík eru eins og rakkar í
spotta. Þeir hringsóla umhverfis
Hallgrímskirkjuturninn frá morgni
til kvölds. Einstaka ofurhugi flýgur
austur fyrir fjall og í þeirra huga er
það heimsreisa að fara austur í Eg-
ilsstaði. Þetta eru flugmenn framtíð-
arinnar, flugmennirnir sem við ætl-
um að trúa fyrir lífi okkar og limum.
Því fyrr sem hægt er að slíta þá úr
pilsfaldi mæðra sinna, því fyrr upp-
götva þeir það, að það eru til lengri
flugleggir en milli Reykjavíkur og
Egilsstaða. Egilsstaðaflugvöllur
getur tekið við öllu kennslu- og
æfingaflugi. Egilsstaðaflugvöllur
býr yfir nýrri flugbraut í fínu um-
hverfi, góðum flugleiðsögutækjum
með tuttugu og fjögurra tíma vakt
án takmarkana á næturflugi. Gott
húsnæði fyrir kennsluna er að losna
fimm hundruð metrum frá flugvell-
inum. Flugkennslu ætti því að flytja
til Egilsstaða og með því mundi
vinnast a.m.k. tvennt. Flugumferð
yfir Reykjavík yrði minni og truflaði
síður svefn þeirra réttlátu sem þar
búa og í öðru lagi mundi framsækn-
um áformum stjórnvalda verða full-
nægt að hluta um að koma meiri
starfsemi út á land. Vilji er allt sem
þarf.
Egilsstaðaflugvöllur
Benedikt
Vilhjálmsson
Flug
Egilsstaðaflugvöllur,
segir Benedikt
Vilhjálmsson, getur
tekið við öllu kennslu-
og æfingaflugi.
Höfundur er rafeindavirkjameistari.