Morgunblaðið - 13.02.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HVERS vegna
minnist enginn af þing-
mönnum Suðurlands á
vegabætur eins fjöl-
farnasta vegar lands-
ins milli Reykjavíkur
og Suðurlands, um
Hellisheiði?
Hávaðinn í kringum
Reykjanesbrautina
hefur ekki farið fram
hjá nokkrum manni í
landinu en þar er búið
að festa milljarða í lof-
uðum framkvæmdum á
næstu árum. Þetta er
gert þó svo að búið sé
að bæta þessa leið stór-
kostlega á undanförn-
um árum meðal annars með lýsingu
og breikkun út á vegaxlir.
Það sætir furðu að forystumenn
Sunnlendinga, Árni Johnsen, Guðni
Ágústsson, Margrét Frímannsdótt-
ir, Drífa Hjartardóttir, Ísólfur Gylfi
Pálmason og Lúðvík Bergvinsson,
skuli ekki minnast einu orði á vega-
bætur á Hellisheiði, breikkun og lýs-
ingu, á meðan milljörðum er ausið í
Reykjanesbrautina. Hvað er að?
Rökin fyrir vegabótum á Hellis-
heiði eru fyrst og fremst þau að
fækka þarf slysum og óhöppum en
tölur sýna að leiðin yfir Hellisheiði er
hættulegri en Reykjanesbrautin.
Önnur rök eru auðvitað þau að
Reykjavík og Suðurland eru að
verða eitt atvinnusvæði og því fylgir
að sífellt fleiri kjósa að búa í frið-
sældinni austan heiðar og aka 30–40
mínútna leið til vinnu í Reykjavík. Í
kjarrinu í uppsveitum Árnessýslu er
auk þess tíu þúsund manna sumar-
og helgarbyggð höfuðborgarbúa
sem þarf góðar samgöngur.
Þessi leið um Sandskeið, Svína-
hraun og yfir Hellisheiði þarf ekki
síður að vera greiðfær en leiðin út á
Reykjanes.
Við skorum á þingmenn Suður-
lands, og Reykjavíkur líka, að beita
sér í þessu forgangsverkefni af al-
vöru.
Hvar eru
þingmenn
Sunnlendinga?
Guðmundur
Sigurðsson
Vegabætur
Það sætir furðu að for-
ystumenn Sunnlend-
inga, segja Sigurður
Jónsson og Guðmundur
Sigurðsson, skuli ekki
minnast einu orði á
vegabætur á Hellisheiði.
Höfundar eru búsettir á Selfossi.
Sigurður
Jónsson
FJÓRÐA aðildar-
þing sáttmálans um
varnir gegn myndun
eyðimarka var haldið í
Bonn í Þýskalandi dag-
ana 11.–22. desember
2000. Eyðimerkursátt-
málinn (CCD) er af-
sprengi umhverfisráð-
stefnunnar miklu sem
haldin var í Ríó í Bras-
ilíu 1992 og er ætlað að
snúast til varnar gegn
eyðimerkurmyndun og
annarri alvarlegri land-
hnignun í heiminum.
Hann var undirritaður
17. júní 1994 og tók gildi
26. desember 1996. Að-
ildarlöndin eru nú 172. Á þinginu í
Bonn sátu um 2000 fulltrúar frá þess-
um löndum, alþjóðastofnunum,
frjálsum félagasamtökum og fjöl-
miðlum.
Varnir gegn eyðimerkurmynd-
un og framtíð jarðarbúa
Eyðimerkurmyndun hefur víðtæk
og vaxandi áhrif á hag jarðarbúa.
Víða um heim hnignar landi ört. Mest
hefur verið horft til Afríku, en
ástandið er ekki betra víða í Asíu,
ekki síst mörgum Sovétríkjanna fyrr-
verandi. T.d. búa um 400 milljón
manns í Kína á svæðum sem eyði-
merkurmyndun ógnar og sama gildir
um 2/3 lands í Kazakhstan. Að með-
altali er eyðimerkurmyndum á rúm-
lega 70% svæða sem búa við litla úr-
komu.
Á sama tíma og það er að koma æ
betur í ljós hve alvarleg
landhnignun í heimin-
um er fjölgar jarðarbú-
um stöðugt. Talið er að
tvöfalda þurfi matvæla-
framleiðslu heimsins á
næstu 30 árum, eða fyr-
ir 3 milljarða manns, og
þrefalda á næstu 50 ár-
um. Vegna samspils
jarðvegseyðingar og
landhnignunar munu æ
fleiri þjóðir verða í erf-
iðleikum með að brauð-
fæða sig á næstu árum.
Þetta mun jafnframt
hafa víðtæk áhrif á mat-
vælamarkað heimsins.
Hin alvarlega land-
hnignun hefur einnig víðtæk áhrif á
aðgang þjóða að neysluvatni, því líf-
rænt efni í gróðri og jarðvegi er ein af
helstu undirstöðum vatnsmiðlunar.
Vatnsskortur hrjáir nú þegar þriðj-
ung jarðarbúa, en á næstu 30 árum
mun fjöldi þeirra sem ekki hefur
nægan aðgang að vatni tvöfaldast.
Við opnun þingsins sagði forseti
Þýskalands að á næstu árum myndu
stríðsátök í heiminum fara vaxandi
vegna landhnignunar, og beita yrði
öllum tiltækum ráðum til að ráðast að
þeim rótum.
Landgræðsluáætlanir –
meginmál þingsins
Um 130 ríki vinna nú að gerð
„landgræðsluáætlana“ í tengslum við
CCD, þar af eru um 100 langt komin
eða búin með frumdrög. Ljóst er að
þótt ekki sé nema bara vegna „land-
græðsluáætlananna“ þá hefur CCD
nú þegar gert óhemju mikið gagn.
Starfsfólk CCD veitir aðstoð við gerð
þessara áætlana, og ríkin læra mikið
hvert af öðru, auk þess sem vandi
þeirra og lausnir kristallast. Reynt er
m.a. að greina hvað best gefst, hvaða
þröskuldar séu í vegi, hversu greiðan
aðgang öll stig þjóðfélagsins eiga að
gerð og framkvæmd áætlana, hvort
gætt sé að tengslum við aðra sátt-
mála og samninga, og hvort áætlan-
irnar falli að almennum markmiðum
um sjálfbæra þróun, en það er grund-
völlur áætlananna.
Flest ríkin binda miklar vonir við
að með vönduðum landgræðsluáætl-
unum opnist leið að auknu fjármagni
frá þróuðu löndunum til úrbóta.
CCD er sniðinn að þurrkasvæðum
jarðar, með sérstakri áherslu á Afr-
íku, og hefur tengst mjög þróunarað-
stoð til að takast á við eyðingarvanda
og fátækt. Hann hefur verið nefndur
sáttmáli, en jafnframt „von fátæka
mannsins“, því eyðimerkurmyndun
hefur áhrif á líf meira en milljarðs
jarðarbúa. Þessi þrönga áhersla á
þurrkasvæði háir sáttmálanum, því
henni fylgir viss „við – þeir“ skipting,
þ.e. milli ríku þjóðanna og þeirra fá-
tæku.
Á þinginu var jöfnum höndum rætt
um landhnignun eða eyðimerkur-
myndun og vaxandi áhugi virðist vera
á að litið sé á sáttmálann sem hnatt-
rænann. Afríka hefur staðið vörð um
tengingu við þurrkasvæði vegna þró-
unaraðstoðar. Fulltrúar þaðan
nefndu það hins vegar við undirrit-
aðan að þeir hefðu ekki áttað sig á því
fyrr en með starfi CCD hve alvar-
legur vandinn er víða utan mest um-
töluðu þurrkasvæðanna, s.s. í löndum
Sovétríkjanna fyrrverandi og í Asíu.
Fulltrúar nokkurra þjóða vöktu
máls á því að þrátt fyrir hraða land-
hningnun í löndum sínum væri á
mörkunum að hún félli undir hina
þröngu skilgreiningu á eyðimerkur-
myndun. Fleiri tóku undir þessi sjón-
armið, m.a. forseti vísindanefndar
sáttmálans sem lýsti því hvernig
hnignun skóga leiðir til eyðimerkur-
myndunar og hve mikilvægt er að
grípa inn í þann feril. Víðari skil-
greiningar eru mikilvægar til að litið
sé á sáttmálann sem hnattrænan.
Nýjar úttektir á
ástandi lands
Nú er að hefjast umfangsmikið 4
ára verkefni (apríl 2001–2005), Mill-
enium Ecosystem Assessment (MA),
sem ætlað er að leggja mat á ástand
lands í heiminum. Könnunin sækir
vissa fyrirmynd í sérfræðinganefnd
Loftslagssáttmálans og er samstarfs-
verkefni margra alþjóðastofnana og
sáttmála.
Samhliða er önnur stór yfirlits-
könnun að hefjast sem nefnd er Dry-
land Land Degradation Assessment
(LADA). Hún er einnig áhugaverð.
Á aðildarþinginu kom vel fram hve
samþykkt um bindingu kolefnis með
landgræðslu m.t.t. Kyoto-bókunar-
innar skiptir miklu máli fyrir þjóðir
sem berjast við eyðimerkurmyndun
og aðra alvarlega landhnignun. Ís-
land er þar ekki sér á báti.
Æ fleiri minnast á bindingu kol-
efnis sem leið í að fá fjármagn frá iðn-
fyrirtækjum til að takast á við land-
hnignun í þróunarlöndunum, og
jafnframt sem sameiginlegra lausn á
vanda loftslags og lands. Margir
leggja áherslu á að bindingin verði
skilyrt, t.d. vegna umhverfis- og
félagslegra/efnahagslegra sjónar-
miða, jafnframt því að opna ekki iðn-
ríkjunum flóttaleið frá því að takast á
við sínar skuldbindingar vegna
Kyoto-bókunarinnar.
Niðurlag
Rík ástæða er fyrir Íslendinga að
taka aukinn þátt í starfi vegna Eyði-
merkursáttmálans. Íslendingar eiga
mikið að gefa í baráttunni við þessa
vá eftir tæplega aldar langa sögu
sigra á landhnignun og eyðimerkur-
myndun. Jafnframt höfum við mikið
að læra af þeim fjölmörgu þjóðum
sem nú eru að styrkja og samhæfa
sína varnarbaráttu. Æskilegt væri að
skoða hvort þátttaka á þessu sviði
geti hentað sem hluti af þróunarað-
stoð Íslendinga.
Þeim þjóðum fjölgar stöðugt sem
halda í heiðri alþjóðlega daginn til
varnar gegn eyðimerkurmyndun,
sem er 17. júní. Æskilegt er að Ís-
lendingar bætist í þann hóp.
Sáttmálinn um varnir gegn
eyðimerkurmyndun
Andrés
Arnalds
Eyðimerkur
Íslendingar eiga mikið
að gefa í baráttunni við
þessa vá, segir Andrés
Arnalds, eftir tæplega
aldarlanga sögu sigra
á landhnignun og
eyðimerkurmyndun.
Höfundur er fagmálastjóri
Landgræðslu ríkisins.
UNDANFARIÐ
hafa skólamál fengið
töluverða umfjöllun á
síðum Morgunblaðs-
ins, m.a. í leiðurum,
og er það vel. Und-
irrituðum virðist sem
meðal fjölmiðlamanna
og almennings hafi
því miður gætt til-
hneigingar til að
álykta beint um gæði
skólastarfs út frá nið-
urstöðum samræmdra
prófa. Samræmd próf
gefa ein og sér ekki
tilefni til slíks. Grein
þessi er skrifuð í þeim
tilgangi að hvetja til
nærgætni og ögunar í umræðu og
að ekki verði ályktað um gæði
kennslu út frá niðurstöðum sam-
ræmdra prófa án frekari grein-
ingar á áhrifaþáttum.
Hvað mæla
samræmd próf?
Samræmd próf veita upplýsing-
ar um námslega stöðu nemenda
miðað við aðra nemendur á sama
aldri á þeim tímapunkti sem prófin
eru tekin. Samræmd próf veita
hins vegar engar upplýsingar um
þætti sem áhrif geta haft á nið-
urstöður samræmdra prófa s.s. yf-
irstjórn, ögun og verkstjórn skól-
ans, kennaralið, kennsluhætti,
samfélagsgerð, viðhorf nemenda
til náms, félagslega stöðu foreldra,
forvarnarvinnu félagsþjónustu,
skólaskrifstofu og foreldrafélaga
svo eitthvað sé nefnt.
Upptalningunni hér að ofan um
þætti sem hugsanlega hafa áhrif á
niðurstöður samræmdra prófa er
ætlað að benda á að ekki er um að
ræða einfalt orsakasamband milli
árangurs nemenda á samræmdum
prófum og þeirrar
kennslu sem þeir hafa
hlotið. Aðrir þættir
koma augljóslega til.
Sé ályktað um gæði
skólastarfs einvörð-
ungu á grundvelli
samræmdra prófa, til
dæmis að skólastarf
hljóti að vera í molum
vegna lélegs árangurs
miðað við aðra skóla á
samræmdu prófi, er
um órökstudda full-
yrðingu að ræða.
Samræmd próf ein og
sér gefa einfaldlega
ekki nægar forsendur
til að álykta af neinu
öryggi um gæði skólastarfs. Hæp-
ið verður að telja að umræða um
skólamál sem byggist á órökstudd-
um fullyrðingum verði skólastarfi
til framdráttar.
Dæmi um oftúlkun á niður-
stöðum samræmdra prófa
Gott dæmi um það þegar álykt-
að er um of út frá niðurstöðum
samræmdra prófa er að finna í
leiðara Morgunblaðsins 13. janúar
síðastliðinn. Þar er m.a. komist að
þeirri niðurstöðu í annars ágætum
leiðara, að áherslur í skólamálum
virðist hafa verið rangar á Suð-
urnesjum vegna slakrar útkomu
landshlutans á samræmdum próf-
um. Ástandið er talið sérstaklega
slæmt í Sandgerðisbæ, vegna þess
að skólinn þar kom illa út á sam-
ræmdum prófum þrátt fyrir að þar
hafi miklum fjármunum verið var-
ið til skólamála.
Sé skilningur undirritaðs á leið-
aranum réttur virðist niðurstaðan
byggjast á þeirri staðhæfingu að
samræmd próf séu fyrst og fremst
mælikvarði á gæði skólastarfs.
Röksemdafærslan sem á eftir
fylgir er nokkurn veginn á þá leið,
að auki bæjarfélag útgjöld til
menntamála og þar með gæði
kennslunnar ætti meðaleinkunn
skólans á samræmdum prófum að
öllu jöfnu að hækka tilsvarandi í
hlutfalli við aukið fé til skólamála.
Ef það gerist ekki „er pottur brot-
inn og nauðsynlegt að bregðast
skjótt við“, líkt og segir í leið-
aranum.
Af málflutningi undirritaðs má
ljóst vera að þessi skilningur á eðli
samræmdra prófa, hvað þau mæla,
samhengi fjármagns til skólastarfs
og útkomu á samræmdum prófum
er einfaldlega rangur.
Fleiri þættir en gæði kennslu
geta skýrt árangur nemenda. Það
er því alvörumál þegar þróttmikil
og metnaðarfull bæjarfélög lenda í
neikvæðri umræðu með þessum
Samræmd próf –
aðgát skal höfð
Gylfi Jón
Gylfason
Próf
Undirrituðum virðist
sem meðal fjölmiðla-
manna og almennings
hafi því miður gætt til-
hneigingar til að álykta
beint um gæði skóla-
starfs út frá niðurstöð-
um samræmdra prófa,
segir Gylfi Jón Gylfa-
son. Samræmd próf
gefa ein og sér ekki
tilefni til slíks.