Morgunblaðið - 13.02.2001, Blaðsíða 53

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 2001 53
EIRÍKUR Bergmann Einarsson
stjórnmálafræðingur sagði í fyrir-
lestri sínu á fundi Samfylkingarinnar
um lýðræði, sem haldinn var í Nor-
ræna húsinu á laugardag, að það væri
skylda Íslendinga að hugsa alþjóð-
lega, enda væri þjóðin hluti alþjóða-
samfélagsins í krafti menntunar
sinnar og efnahags. Alþjóðasam-
félagið gæti einnig þrýst á um lýð-
ræðisþróun innan fullvalda ríkis.
Óupplýst og fátækt fólk sem væri
eingangrað frá umheiminum væri
ekki hluti af alþjóðasamfélaginu,
enda hefði það ekki áhrif á það og
yrði ekki fyrir nægjanlega miklum
áhrifum frá því.
Fundurinn var hinn annar í funda-
röð Samfylkingarinnar um lýðræði.
Í fyrirlestri Hrundar Gunnsteins-
dóttur þróunarfræðings kom fram að
skuldastaða fátækustu ríkjanna ætti
rætur að rekja til innanríkismála í
viðkomandi löndum jafnt sem alþjóð-
legs samstarfs og fjármálakerfis. Já-
kvæðar viðhorfsbreytingar hefðu
orðið á alþjóðlegum vettvangi og nú
væri að sjá hvort þessar breytingar
sýndu sig í verki. Það væri enn frem-
ur hlutverk Íslands, ekki síður en
annarra ríkja sem hlutdeild ættu að
þessu alþjóðlega samstarfi, að fylgja
því eftir að yfirlýst markmið yrðu að
veruleika.
Stríð gerir mönnum ljóst
hvers virði lýðræðið er
Natasa Babic-Friðgeirsson blaða-
maður, sem var fréttastjóri á einu
frjálsu útvarpsstöðinni í Króatíu
meðan á stríðinu á Balkan-skaganum
stóð, sagði að Króatía glímdi í dag við
dæmigerð vandamál eftirstríðsára.
Efnahagurinn væri í rúst og hálf
milljón manna atvinnulaus í landi
með 4,5 milljónir íbúa.
„Ef ég ætti að svara því með ein-
földum hætti hvernig stríð hefur
áhrif á þróun og uppbyggingu lýð-
ræðis þá segði ég að stríð skapaði að-
stæður sem væru afar óhagstæðar
uppvexti og viðurkenningu lýðræðis-
legra gilda,“ sagði hún. „Engu að síð-
ur gerir stríð mönnum það ljóst hvers
virði lýðræðið er og að frelsi er ekki
sjálfgefið. Það verkefni sem blasir við
þjóðum Balkan-skaga nú krefst visku
og pólitískrar útsjónarsemi sem væri
ofviða mörgum þjóðum sem kunna
hvað best skil á lýðræðinu, – hvað þá
þeim sem enn eru að læra stafrófið.“
Alþjóðasamfélagið gæti
hrundið af stað lýðræðisþróun
Eiríkur Bergmann Einarsson
sagði að þær tvær forsendur, sem að
framan gat, væru innri og ytri skil-
yrði. „Í fyrsta lagi þarf helst að vera
til staðar innan ríkis ákveðinn efna-
hagslegur grundvöllur. Með öðrum
orðum; brauðstritið má ekki vera það
algert að það taki alla orku fólks. Íbú-
arnir þurfa enn fremur að uppfylla
lágmarksmenntunarskilyrði til að
geta meðtekið utanaðkomandi upp-
lýsingar. Í öðru lagi verða að berast
þau skilaboð frá alþjóðasamfélaginu
að stjórnarfar og aðrar innri ástæður
gangi klárlega gegn þessu sameigin-
lega gildismati, – um frelsi, lýðræði
og mannréttindi.“
Eiríkur benti á að þrýstingur al-
þjóðasamfélagins gæti hrundið af
stað lýðræðisþróun að uppfylltum
ákveðnum skilyrðum og tók dæmi af
stjórnmálaþróun í fyrrum Sovétríkj-
unum. „Snar þáttur í hruni komm-
únismans í Sovétríkjunum var falinn
í aukinni þekkingu þegnanna á lífs-
háttum annars staðar á jarðarkringl-
unni. Fram eftir áttunda áratugnum
voru Sovétríkin mjög einangruð fyrir
utanaðkomandi áhrifum. Sovétmönn-
um hafði verið kennt að utan landa-
mæra þeirra tæki myrkrið við. En
smám saman kviknaði á týru sem
sýndi annan heim en þann sem þeim
hafði verið innprentaður. Framþróun
tækninnar, með tilkomu stuttbylgju-
útvarpa, gervihnattasjónvarps, fax-
tækja og tölva, gerði eingangrun
þessa víðfeðmasta lands í heimi sífellt
erfiðari. Og í raun algerlega ómögu-
lega.
Inn í landið flæddu upplýsingar
um árangur og velferð hins kapítal-
íska kerfis. Það gerðist einnig í gegn-
um kvikmyndir með bættri sam-
göngutækni, með aukinni bóka-
dreifingu og í gegnum kvikmyndir
sem sýndu einfaldlega allt annan
vestrænan heim en þeim hafði verið
talin trú um.“
Í niðurlagi fyrirlesturs síns sagði
Eiríkur að Íslendingum, sem klár-
lega tilheyrðu alþjóðasamfélaginu,
bæri skylda til að hugsa alþjóðlega.
„Okkur leyfist einfaldlega ekki að
einangra pólitík okkar við landamæri
þess ríkis sem við óvart tilheyrum.“
Leiðin til lýðræðis
grýtt í Króatíu
Um leiðina til lýðræðis í Króatíu
sagði Natasa, að hún hefði verið
grýttari en í mörgum örðum komm-
únistaríkjum í Austur-Evrópu, eins
og t.d. Póllandi og Ungverjalandi.
Króatía hefði þurft að umbreyta bæði
sínu pólitíska og efnahagslega kerfi á
sama tíma og þjóðin þurfti að verja
landsvæði nýstofnaðs ríkis. Sagði
hún að sá skilningur hefði ráðið ríkj-
um í Króatíu að stofnun sjálfstæðs
ríkis væri mikilvægara en þróun lýð-
ræðislegra stjórnarhátta og hefði það
verið rökstutt með þeirri einföldu
staðreynd að lýðræði yrði ekki til án
ríkis.
Frá fyrstu frjálsu kosningum í
Króatíu árið 1990 urðu gífurlegar
breytingar á pólitískum og sam-
félagslegum valdastofnunum í Króa-
tíu. Þjóðernissinnar (HDZ) fengu
60% allra þingsæta í kosningunum en
kommúnistar 28%. Þannig varð til
leiðin fyrir eins flokks ríkisstjórn allt
til ársins 2000 með einni lítilli und-
antekningu.
„Með sínum mikla þingstyrk gat
HDZ gert það sem flokknum sýndist
og varð það raunin. Lítið tillit var
tekið til annarra skoðana eða hags-
muna annarra stjórnmálaafla. Fjöl-
miðlar féllu fyrst í hendur HDZ.
Ljósvakamiðlarnir allir, og skömmu
síðar flest blöðin og tímaritin, urðu að
öflugum og áhrifamiklum áróðurs-
vélum fyrir HDZ.
Þríhyrningur þjóðernishreyfing-
arinnar, flokksins og ríkisins átti sér
engin landamæri og varð æ ólýðræð-
islegri eftir því sem sífellt fleiri stofn-
anir féllu í skaut HDZ. Á eftir fjöl-
miðlum var það lögreglan, þá hinn
nýstofnaði króatíski her og leyni-
þjónustan. Þessar stofnanir voru í
umsjá HDZ-sveina þó svo opinberir
embættismenn þættust stýra þeim.
Dómskerfið kom þar næst og var
byrjað á úthýsa óþjóðlegum öflum og
þar á eftir var hver HDZ-leppurinn á
eftir öðrum skipaður í sæti dómara.“
Ekki óeðlilegt að taka út um-
sækjendur að dómarastöðum
Á fundinum var rætt um Hæsta-
rétt Íslands og sagði Sigurður Líndal
lagaprófessor að það væri eðlilegt að
haga skipun dómaraöðruvísi en nú
er. Sagði hann að sér fyndist ekkert
óeðlilegt þótt gerð yrði úttekt á um-
sækjendum, ekki ósvipað og við ráðn-
ingar í stöður háskólakennara.
„Þetta er gert í Bandaríkjunum og ég
sé ekkert athugavert í fljótu bragði
þó að Alþingi staðfesti dóminn með
auknum meirihluta,“ sagði Sigurður.
Þórunn Sveinbjarnardóttir, þing-
maður Samfylkingarinnar, deildi á
valdhroka íslenskra stjórnvalda í
ávarpi sínu á fundinum og sagði að
stjórnvöld gætu ekki valið af hlað-
borði mannréttindanna þau réttindi
sem þau teldu henta stjórnarstefnu
sinni hverju sinni.
„Að því komst ríkisstjórn Íslands
þegar hún tapaði öryrkjamálinu fyrir
Hæstarétti,“ sagði hún. „En munur-
inn á ríkisstjórn Íslands og ríkis-
stjórnum í öðrum samfélögum sem
kenna sig við lýðræðislega stjórnar-
hætti er sá að hér beitir stjórnin öll-
um ráðum til þess að túlka niður-
stöðu réttarins í takt við
stjórnarstefnu sína, enda kom glöggt
fram í umræðum um málið á löggjaf-
arsamkomunni að ekki stæði til, af
hálfu þessarar ríkisstjórnar, að við-
urkenna algildi efnahagslegra og
félagslegra mannréttinda. En ég
leyfi mér að efast um að slík vinnu-
brögð hefðu verið liðin annars staðar
á Vesturlöndum.“
Önnur samkoman í fundaröð Samfylkingarinnar um lýðræði
Skylda
Íslendinga
að hugsa
alþjóðlega
Morgunblaði/Þorkell
Össur Skarphéðinsson, formaður Samfylkingarinnar, var meðal áheyr-
enda á fundi Samfylkingarinnar um lýðræði.
Geisladiskahulstur
aðeins 500 kr.
NETVERSLUN Á mbl.is