Morgunblaðið - 25.03.2001, Blaðsíða 12

Kunnugir telja að Axel hafi fyrir nokkru
horfið frá því að leggja til atlögu við Kristján
Loftsson. Efast reyndar um að hann hafi nokk-
urn tíma ætlað að setja Kristján út, en nú séu
horfur á því að hann hyggist skipta Frosta
Bergssyni út en ekki liggur fyrir hver eigi að
koma í stað Frosta.
Upphaflega samkomulagið sem gert var árið
1989 þegar Samvinnutryggingar og Bruna-
bótafélag Íslands sameinuðust undir merkjum
VÍS gekk út á það að eignarhaldsfélag Bruna-
bótafélagsins fékk í sinn hlut starfandi stjórn-
arformann hjá VÍS (Ingi R. Helgason heitinn
var fyrstur til að gegna því starfi)
en Samvinnutryggingar fengu forstjórastól-
inn hjá VÍS (Axel Gíslason) og forstjóri VÍS
varð jafnframt framkvæmdastjóri Samvinnu-
trygginga.
Fer með allt vald
í dótturfélögum
Axel fer því sem slíkur með allt vald í dótt-
urfélögum og hlutabréfasafni Samvinnutrygg-
inga.
Þar sem Axel fer með eignarhlut Samvinnu-
trygginga í öðrum félögum, ákveður hann
hverjir sitja fyrir VÍS í stjórnum þeirra félaga,
þar sem VÍS á rétt á stjórnarmanni á annað
borð.
Kristján Loftsson mun ekki hafa miklar
áhyggjur af stjórnarsæti sínu í ESSÓ. Og
raunar mun Frosti Bergsson hafa lýst því yfir,
að ef Kristjáni verði bolað út úr stjórn fyr-
irtækisins þá gefi hann ekki kost á sér til end-
urkjörs. Frosti, stjórnarformaður Opinna
kerfa, hefur einnig sagt að stjórnarsetan sem
slík sé honum ekki föst í hendi. Þá er Ólafur
Ólafsson sagður hafa verið því mjög andvígur
að Kristján verði látinn víkja úr stjórninni og
er því haldið fram að hann hafi gefið til kynna,
að hann væri reiðubúinn að selja sinn hlut í
ESSÓ 6,89% til þess að koma í veg fyrir slíkt.
Þeir Jón Sigurðsson, Guðjón Stefánsson og
Eiríkur S. Jóhannsson, sem allir eiga sæti í
stjórn Samvinnutrygginga, ásamt Sigurði
Markússyni og Óskari Gunnarssyni eru sagðir
telja það rangt af Axel Gíslasyni að ætla að
knýja fram kjör stjórnarmanns í stjórn Olíu-
félagsins, hvort sem er á kostnað Kristjáns
Loftssonar stjórnarformanns sem setið hefur í
stjórn ESSÓ um áratuga skeið og þótt afar far-
sæll, eða á kostnað Frosta Bergssonar.
Jafnframt munu margir hafa af því veru-
legar áhyggjur ef þeir Kristján og Frosti
hætta báðir í stjórninni og S-hópurinn setji inn
tvo menn, muni slíkt skaða ímynd ESSÓ veru-
lega og setja ákveðinn Sambands- og Fram-
sóknarstimpil á fyrirtækið, sem það hafi verið
svo gott sem laust við í alllangan tíma.
Einnig telja ákveðnir menn að Geir Magn-
ússon sé efins um ágæti þess að víkja Frosta úr
stjórn félagsins. Hann hafi sjálfur leitað til
Frosta Bergssonar, með stuðningi og velvild
Axels á sínum tíma og fengið hann til að taka
sæti í stjórn ESSÓ einmitt í þeim tilgangi að
setja nútímalegri og markaðslegri blæ á fyr-
irtækið. Jafnframt ber mönnum almennt sam-
an um að samstarf þeirra Kristjáns Loftssonar
og Geirs Magnússonar hafi í gegnum tíðina
verið með miklum ágætum.
S-hópurinn spyr þá sem svo: Hvað mega þá
stórir eigendur í hlutafélagi eins og ESSÓ
gera, ef þeir mega ekki neyta stærðar sinnar
og fá stjórnarmenn kjörna í samræmi við eign-
arhlut? Hér eiga menn við það, að S-hópurinn
sem slíkur á um 46% í ESSÓ. (Traustfang
19,02%, Samvinnulífeyrissjóðurinn 13,30% og
VÍS 13,29%)
Stjórn félags sem var
Stjórn Samvinnutrygginga er ekki stjórn
virks félags í rekstri, heldur eins konar stjórn
félags sem ekki er lengur til í eiginlegum skiln-
ingi, nema sem eignarhaldsfélag. Því hefur
umræðan og gerjunin ekki aðallega átt sér stað
á þeim vettvangi.
Þó er viðhorfsbreyting innan þessarar
stjórnar vissulega sögð hafa áhrif á heildar-
myndina þar sem ákveðnir stjórnarmenn hafa
gegnt þýðingarmiklum lykilhlutverkum hjá
Sambandinu þegar það var og hét og hafa enn
umtalsverð áhrif og völd innan S-hópsins.
Þannig má segja að í stjórn Samvinnutrygg-
inga hafi a.m.k. myndast meirihluti fyrir því að
rétt sé að leitað verði samninga við sameig-
endur í fyrirtækjunum, bæði hvað varðar
stjórnarsetu í ESSÓ og hvað varðar framtíð-
arfyrirkomulag á rekstrarformi VÍS, þótt
menn vilji ekki taka svo djúpt í árinni að að
segja að þeir ætli beinlínis að fara í hart gegn
Axel Gíslasyni. Axel er augljóslega mun um-
deildari maður meðal gamalla Sambands- og
samvinnumanna en Geir Magnússon, en vart
er nokkur maður sem vefengir sterka stöðu
hans og raunar þeirra beggja, ekki síst vegna
þess sem sagt er vera heilsteypt samstarf
þeirra, þrátt fyrir talsvert tíðan málefnalegan
ágreining þeirra á milli.
Tala gegn gamaldags
valdabrölti
Ákveðnir stjórnarmenn í ESSÓ og Sam-
vinnutryggingum hafa sagst vera talsmenn
þess að fyrst og fremst sé hugsað um hag hlut-
hafa og horft til arðsemissjónarmiðsins. Hluti
þeirra hefur talað gegn því að menn séu í gam-
aldags valdabrölti, samanber átök milli við-
skiptablokka sem hafa verið kenndar við kol-
krabba og smokkfisk.
Slík átök í viðskiptalífinu séu á undanhaldi
og þeim mun fyrr sem menn átti sig á því, þeim
mun betra. Þau heyri liðnum tíma til og geri í
raun ekkert annað en skaða hagsmuni fyrir-
tækjanna.
Þeir segja að það sé alls ekki sjálfgefið að Ol-
íufélagið taki þátt í slíku. Félagið hafi á und-
anförnum árum markað sér ákveðna stefnu
sem framsækið og nútímalegt fyrirtæki og á
þeirri braut eigi félagið að halda sig.
Almenningur hugsi ekki um það, þegar farið
er á bensínstöð, hvort þetta sé „Kolkrabba-
bensínstöð“ eða „Smokkfisk-bensínstöð“. Al-
menningur kaupi sitt bensín einfaldlega þar
sem það er hentugast, þjónustan er best og við-
mótið hlýlegast. Kolkrabba- og Smokkfisk-
skilgreiningar séu sem betur fer á undanhaldi
og raunar til í huga æ færri manna. Því eigi
ESSÓ að leggja höfuðkapp á það í stefnumörk-
un sinni að vera það sem kallað er „sexí fyr-
irtæki á markaðnum“, með skýra framtíðar-
sýn, en ekki að mála sig út í horn með þátttöku
í einhverri blokkarmyndun.
Ráðamenn S-hópsins gefa aftur lítið fyrir
slíka „fyrirtækjarómantík“ og segja að því
verði ekki á móti mælt að Kolkrabbinn sé enn á
fleygiferð í íslensku viðskiptalífi og því þurfi S-
hópurinn að hafa sig allan við, til þess að fyr-
irtæki í hans umsjá haldi sinni markaðshlut-
deild.
Þeir vísa m.a. til þess að olíuviðskipti hjá
Flugleiðum voru nú síðast ekki boðin út nema
um rétt innan við 30%, eða 30 milljónir lítra, af
samtals 100 milljóna lítra viðskipta. 70 millj-
ónir af flugvélaeldsneyti hafi beinlínis verið af-
hent Skeljungi, á silfurfati, án útboðs. Því hafi
einungis verið um sýndarútboð að ræða, ekki
raunverulegt útboð, þar sem frjáls samkeppni
ríkti.
Sama máli gegni um ákveðin útgerðarfyr-
irtæki og olíuviðskipti þeirra. Útgerðarfélag
Akureyringa (ÚA) hafi til dæmis í mörg ár oft-
ast verið með olíuviðskipti sín við ESSÓ, að
undangengnu útboði. Á því hafi aðeins verið
ein undantekning þar sem OLÍS bauð betur en
ESSÓ. ÚA hafi einhliða tilkynnt á liðnu hausti,
að það hefði fært viðskipti sín yfir til Skelj-
ungs. Aðspurðir hverju sætti hafi ráðamenn
ÚA greint frá því að svo gott tilboð um við-
skipti hafi borist frá Skeljungi, að óþarft væri
að láta koma til útboðs.
Sama máli segir S-hópurinn gegna um
tryggingaviðskipti og nefnir sem dæmi flutn-
ing á tryggingum Marels hf. frá VÍS til Sjóvár.
Um leið og Sjóvá og Eimskip hafi verið búin að
kaupa nógu stóran eignarhlut í Marel hafi
tryggingar fyrirtækisins verið fluttar frá VÍS
til Sjóvár.
Á meðan viðskiptahættir séu með þessum
hætti segja þeir að menn séu bara bláeygir og
barnalegir ef þeir viðurkenni ekki að slíkir
taktar séu reglubundnir og fastir í íslensku við-
skiptalífi.
Það sé því ekkert annað en hugguleg fram-
tíðarmúsík að tala um viðskiptalíf á Íslandi án
klíkumyndana eða viðskiptablokka.
Atvinnurekendur á
undan eigendunum
Gamalreyndir samvinnumenn sem nú eru
hlynntir markaðsvæðingu og samkeppni, segja
að það hafi markað viss þáttaskil þegar Vinnu-
málasamband samvinnufélaganna og Vinnu-
veitendasamband Íslands voru sameinuð í ein-
um hagsmunasamtökum atvinnurekenda.
Þeir sem voru helstu talsmenn þeirrar sam-
einingar á sínum tíma af hálfu samvinnuhreyf-
ingarinnar voru þeir Jón Sigurðsson, sem þá
var framkvæmdastjóri Vinnumálasambands
samvinnuhreyfingarinnar, Geir Magnússon,
forstjóri ESSÓ og Ólafur Ólafsson, forstjóri
Samskipa.
Viðhorf þessara manna varðandi þessa sam-
einingu atvinnurekenda var að það væri gam-
aldags hugsunarháttur og úreltur að flokka
bæri atvinnurekendur eftir þessum gömlu póli-
tísku línum, Sambandið og andstæðingar þess.
Engu máli ætti að skipta hver væri bakgrunn-
ur atvinnurekenda þeir ættu að geta unnið
sameiginlega að hagsmunum atvinnulífsins og
fyrirtækja sinna, hvar í flokki sem þeir stæðu
eða úr hvers konar hreyfingu sem þeir kæmu.
Menn eru yfirleitt sammála um að þessi
sameining hafi gengið ágætlega og áfallalítið
fyrir sig. Til sanns vegar má því færa að at-
vinnurekendur sem slíkir séu talsvert á undan
eigendum fyrirtækjanna í þeim efnum að láta
pólitíkina liggja á milli hluta og einbeita sér að
hagkvæmum rekstri og arðsemi.
Ljóst er að það þjónar ekki sérstaklega
hagsmunum þessara fyrrverandi Sambands-
fyrirtækja að fá einmitt núna skráningu á
Verðbréfaþingi og minnka sinn eignarhlut í
VÍS. Það hlýtur að skipta miklu máli fyrir þessi
fyrirtæki við hvern eða hverja þeir koma til
með að semja um hvernig rekstrarform fyr-
irtækisins verður í framtíðinni og hverjir verða
meðeigendur. Þar skiptir ekki minnstu máli
hverjir koma til með að kaupa Landsbankann,
þegar hann verður seldur og því kann allt eins
að vera skynsamlegt fyrir þessa eigendur VÍS
(S-hópinn) að halda að sér höndum enn um
sinn.
agnes@mbl.is
Sigurður MarkússonEiríkur JóhannssonJón SigurðssonÓskar H. GunnarssonMargeir DaníelssonKristján Loftsson Guðjón Stefánsson
Axel Gíslason Geir Magnússon Ólafur Ólafsson Halldór J. Kristjánsson Kjartan Gunnarsson Frosti BergssonStefán Héðinn Stefánsson
Samkvæmt heimildum sem aflað hefur verið,
er talið í Landsbankanum að VÍS sé 14 til 16
milljarða króna virði, að eignarhluta Lífís und-
anskildum, en Lífís sem er til helminga í eigu
Líftryggingafélagsins Andvöku og Lands-
bankans, á 12% hlut í VÍS, S-hópurinn 44% og
Landsbankinn 44%.
Þannig mun Landsbankinn bæði hafa verið
reiðubúinn til þess að selja S-hópnum sinn hlut
í VÍS fyrir 7 til 8 milljarða króna eða að leysa til
sín hlut S-hópsins, 44%, fyrir sama verð.
S-hópurinn hefur engan áhuga á að selja all-
an hlut sinn í VÍS og hefur að sögn aldrei gefið
til kynna að hann hefði áhuga á slíku. Hann
hefur aftur enga burði til þess að kaupa allan
hlut Landsbankans.
Leggja áherslu á sátt
Gamalreyndir samvinnumenn hafa ýmsir
talið að ákjósanlegt væri að aðilar gætu í sátt
og samlyndi náð lendingu í málinu fyrir næsta
aðalfund. Þeir segja sem svo, að leikurinn hafi
ekki verið til þess gerður, að sameigendur að
fyrirtæki væru að skaða hverjir aðra, því þar
með skaði þeir einfaldlega fyrirtækið sem þeir
eiga saman og viðskiptahagsmuni þess – VÍS í
þessu tilviki.
Því er haldið fram að eitthvað sé farið að
kvarnast úr þeim öfluga stuðningi sem Axel
Gíslason hefur ávallt notið frá gömlum og
gegnum samvinnumönnum.
Þannig heyrast efasemdarraddir úr þessum
röðum um að rétt sé að S-hópurinn reyni að
halda ráðandi hlut í VÍS. Það geti ekki farið
saman við markaðssjónarmiðin, sem hljóti að
ráða ferðinni, þegar félagið er komið á markað
og eignarhald orðið dreifðara en það er í dag.
Innbyrðis átök skaðleg félaginu
Þessir menn segja m.a. að það geti ekki verið
markmið með eignarhaldi í öðrum fyrirtækjum
eins og ESSÓ, að standa í stríði um stjórn-
arsetu í fyrirtækinu, eins og geisað hefur á bak
við tjöldin að undanförnu, en heimildir herma
að Axel Gíslason hafi í fyrstu haft í hyggju að
taka sjálfur sæti í stjórn ESSÓ við stjórnar-
kjör á aðalfundi félagsins næsta miðvikudag.
Hann hafi ætlað sjálfum sér stjórnarfor-
mennskuna, og ýta þar með út sjálfum stjórn-
arformanninum, Kristjáni Loftssyni, sem á um
30 ára stjórnarsetu í ESSÓ að baki, fyrst sem
varamaður, síðan stjórnarmaður og nú síðustu
tíu árin sem stjórnarformaður Olíufélagsins.
S-hópurinn segir þetta á hinn bóginn fjarri
öllum sanni. Axel hafi ekki verið það neitt
kappsmál að vera kjörinn í stjórn ESSÓ. Hann
hefði getað knúið fram eigið kjör í stjórn ESSÓ
þegar á árinu 1989, hefði hann haft hug á slíku.
Ástæðurnar fyrir því að Axel er sagður,
a.m.k. af ákveðnum fyrrum Sambandsmönn-
um, sækjast eftir stjórnarsetu í ESSÓ eða vilja
koma sínum manni þar inn eru sagðar þær að
hann sé ekki sáttur við það að Ólafur Ólafsson,
forstjóri Samskipa, Kristján Loftsson og
Frosti Bergsson geti, þegar þeir vilja, myndað
meirihluta í stjórn félagsins, sem Axel gæti þá
ekki ráðið yfir. Hann er sagður hafa þurft að
finna röksemdir fyrir því að rétt væri að skipta
Kristjáni út og þá tilgreint að Kristján hefði
svo lítinn eignarhlut á bak við sig. Félag Krist-
jáns, Fiskveiðahlutafélagið Venus hf. á 1,17%
hlut í ESSÓ. En auðvitað er 4,84% hlutur Vog-
unar hf. félags Árna Vilhjálmssonar einnig að
baki stjórnarsetu Kristjáns.
Samkvæmt upplýsingum sem aflað hefur
verið, hefur Axel látið í veðri vaka við Lands-
bankamenn að hann muni taka sæti í stjórn
ESSÓ telji hann það nauðsynlegt.
12 SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ