Morgunblaðið - 25.03.2001, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÓHÆTT er að segja aðáfangaskýrsla um vændiá Íslandi hafi vakið at-hygli. Fram til þessa hef-
ur umræðan fremur mótast af get-
gátum, fremur en ljósum stað-
reyndum og traustum heimildum
en skýrslan bætir úr þessu. Búast
má við fleiri rannsóknum á þessu
viðkvæma efni. Í könnuninni er leit-
ast við að svara þeirri spurningu
hvort vændi fyrirfinnist á Íslandi
og ef svo er, í hvaða mynd það birt-
ist. Beinist athyglin einkum að
ungu fólki sem selur líkama sinn í
þeim tilgangi að afla sér lífsviður-
væris, það sem kallað hefur verið
nauðarvændi. Einnig er í skýrsl-
unni fjallað um vændi meðal full-
orðinna einstaklinga svo sem tilvilj-
anakennt vændi á götum úti og
vændi í heimahúsum. Þá er sagt frá
þeim sem skipuleggja sölu og kaup
á vændi hvort heldur er í gegnum
ákveðna staði svo sem heimahús
eða nektardansstaði. Að lokum er
greint frá barnavændi sem á sér
stað á Íslandi, barnaníðingum og
tengslum þeirra við dreifingu
barnakláms. Ekki er í athuguninni
leitast við að meta umfang vændis
heldur skilja eðli þess og félagslegt
samhengi.
En hver er aðdragandinn að
rannsókninni?
„Eins og við vitum hefur umræða
um vændi átt sér stað í þjóðfélaginu
undanfarið ár. Í byrjun síðastliðins
árs var á Alþingi mælst til þess að
gerð yrði könnun á vændi á Íslandi.
Dómsmálaráðherra tók það að sér
að fara fram á slíka rannsókn og
hafði hann samband við okkur hjá
Rannsóknum og greiningu ehf.,“
Fyrirtækið er rannsóknarmiðstöð á
sviði félagsvísinda, sem var stofnuð
til að sinna rannsóknum á flestu því
er varðar ungt fólk í síbreytilegu
þjóðfélagi,“ segir Bryndís Björk
Ásgeirsdóttir, starfsmaður Rann-
sókna og greininga ehf. sem er einn
af skýrsluhöfundum. „Við höfum
verið að leggja fyrir kannanir í
grunnskólum landsins á málefnum
ungs fólks. Fyrir dómsmálaráðu-
neytið höfum við gert athugun á
vímuefnaneyslu ungs fólks og kann-
að félagslegt umhverfi ofbeldis.
Vændi, vímuefnaneysla og ofbeldi
eru skyldir málaflokkar.“
Erfitt að ná til þeirra
sem stunda vændi
Var ekki erfitt að nálgast þær
upplýsingar sem er að finna í
skýrslunni þar eð þessi heimur er
væntanlega afar lokaður og erfitt
að fá aðgang að fólki sem stundað
hefur vændi hér á landi vegna þess
hve yfir því hvílir mikil launung?
„Jú, það var mjög erfitt að ná til
þeirra sem þekktu til eða höfðu
stundað vændi. Við náðum til þeirra
með svokallaðri snjóboltaaðferð þar
sem einstaklingur sem talað er við,
kemur rannsakendum í samband
við annan einstakling sem þekkir til
viðfangsefnisins og er tilbúinn að
segja frá reynslu sinni. Með þess-
um hætti er byggt upp traust milli
rannsakenda og þátttakenda sem
mjög erfitt er að mynda með öðrum
leiðum, en þetta er mjög tímafrek
aðferð.
Þeir sem við ræddum við höfðu
farið í meðferð og voru hættir
neyslu vímuefna og hættir vændi.
Rannsóknin byggist á opnum við-
tölum sem er ein af þeim aðferðum
sem falla undir eigindlegar rann-
sóknaraðferðir og er talin vænleg
til árangurs.
Við ræddum einnig við sérfræð-
inga. Þeir voru valdir með tilliti til
sérfræðiþekkingar á vændi eða
þeim félagslegu þáttum sem eru
tengdir vændi, svo sem vímuefna-
notkun og kynferðisofbeldi. Lögð
var áhersla á að taka viðtöl við sér-
fræðinga frá ólíkum stofnunum
þjóðfélagsins til að fá sem breiðasta
mynd af viðfangsefninu.
Sérfræðingarnir voru spurðir
hvort þeir hefðu orðið varir við
vændi og þá í hvaða mynd. Það sem
kom út úr þessum viðtölum var að
nánast allir sem við töluðum við
könnuðust við að hér viðgengist
vændi og höfðu þeir orðið varir við
það oftar en einu sinni í sínu starfi
og gátu lýst því. Það sem kom okk-
ur á óvart var að vændi hafði lítið
komið til tals innan viðkomandi
stofnananna og hafði verið skjalfest
þar og því í raun ekki viðurkennt.
Þeir sem við töluðum við fannst
kominn tími til að umræða um
vændi á Íslandi væri opnuð.
Við rannsóknina nutu viðmæl-
endur nafnleyndar. Samstarfið við
dómsmálaráðuneytið hjálpaði okk-
ur óneitanlega að nálgast fólkið og
bindur það vonir við að frásögn
þeirra verði til þess að opna um-
ræður um þetta mál og fundin verði
úrræði við hæfi.“
Urðuð þið varar við viðhorfs-
breytingu til vændis hér á landi í
athugun ykkar? Þykir það ef til vill
ekki jafnmikil skömm og áður að
tengjast vændi?
„Við höfum engar haldbærar
upplýsingar um viðhorfsbreytingar
þar eð sá þáttur hefur ekki verið
kannaður hér á landi. Þeir einstak-
lingar sem við ræddum við og höfðu
stundað vændi voru flestir mjög
tregir til að tala um reynslu sína og
þurftu langan umhugunarfrest áður
en þeir ákváðu að opna sig. Ástæð-
ur þess eru meðal annars fordómar
sem þetta fólk mætir í þjóðfélaginu
auk þess sem það er sársaukafullt
að rifja upp liðna tíð. Það er mikil
minnimáttarkennd tengd því að
hafa stundað vændi.“
Þróunin að breytast
Sagt hefur verið að vændi sé
jafngamalt mannkyninu er hægt að
rekja þróun vændis hér á landi?
„Nei, það er mjög erfitt þar eða
ekki hefur verið gerð athugun á því.
Gera má ráð fyrir að vændi sem
tengist fikniefnaneyslu hafi átt sér
stað í lengri tíma hér á landi. Er-
lendar rannsóknir sýna að þróunin í
þessum efnum er að breytast.
Vændishús eru til dæmis að hverfa
erlendis og það sem er að koma í
staðinn eru nektardansstaðir og
nuddstofur. Þannig er vændið falið
innan löglegrar starfsemi. Greina
má svipaða þróun hér á landi hvað
varðar nektardansstaðina.
Auglýsingar þar sem boðið er
upp á alls kyns kynlífsstarfsemi
VÆNDI VARÐ-
AR ALLA
Morgunblaðið/Ásdís
Bryndís Björk Ásgeirsdóttir, starfsmaður Rannsókna og greininga ehf., og Hólmfríður Lydía Ellertsdóttir læknanemi. Þær stóðu að rannsókninni á vændi ásamt
Ingu Dóru Sigfúsdóttur, sem stundar nú doktorsnám í félagsvísindum í Bandaríkjunum.
Rannsókn á vændi sem birt var fyrir helgina staðfestir að vændi
sem tengist fíkniefnaneyslu hafi átt sér stað í langan tíma hér á
landi. Hildur Einarsdóttur ræðir við Bryndísi Björk Ásgeirsdótt-
ur, sem gerði rannsóknina, um niðurstöður þeirra og nauðsyn þess
að komið sé til móts við þá einstaklinga sem leiðst hafa út í vændi.