Morgunblaðið - 25.03.2001, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
. . . . . . . . . .
25. marz 1991:
„Sennilega er meiri þekking
saman komin á vettvangi Há-
skóla Íslands en annars stað-
ar í þessu þjóðfélagi. Þar eru
starfandi flestir heztu vís-
inda- og fræðimenn þjóð-
arinnar. Þar er helzta
menntasetur landsins. Þótt
tugþúsundir Íslendinga hafi
sótt menntun sína til háskól-
ans hefur stundum verið haft
á orði, að sú þekking, sem þar
er saman komin, nýttist sam-
félaginu ekki nægilega vel.
Sérstaklega hefur verið rætt
um það á undanförnum ára-
tugum, að tengsl háskólans
og atvinnulífsins þyrftu að
vera meiri. Í þessu sambandi
hefur gjarnan verið vitnað til
tæknibyltinga, sem gjör-
breytt hafa daglegu lífi fólks
og orðið hafa til vegna sam-
starfs atvinnufyrirtækja og
háskóla í Bandaríkjunum.“
. . . . . . . . . .
25. marz 1981:
„Töluverðar umræður hafa
orðið að undanförnu um fjár-
hagsvanda Ríkisútvarpsins
og afleiðingar þess, að hljóð-
varp og sjónvarp hafa verið
rekin með tapi sl. tvö ár, sem
nemur um 1600 milljónum
gkr. Vafalaust eru til margar
skýringar á taprekstri þess-
arar stofnunar, en ein er sú,
að þær ríkisstjórnir, sem hafa
setið á þessu tímabili hafa
ekki leyft eðlilegar hækkanir
á afnotagjöldum. Núverandi
ríkisstjórn segir að vísu, að
hún hafi leyft umtalsverða
hækkun á afnotagjöldum
Ríkisútvarpsins. Þess er hins
vegar að gæta, að það getur
skipt miklu máli, hvort ríkis-
stofnanir og raunar öll önnur
fyrirtæki fá eðlilegar verð-
hækkanir strax og þeirra er
þörf eða hvort þessir aðilar
eru dregnir á þeim mánuðum
saman. Stjórnmálamenn og
embættismenn hafa takmark-
aðan skilning á þessu eins og
dæmin sanna. Heimildir til
eðlilegra verðbreytinga í óða-
verðbólgu eru dregnar von úr
viti. Þegar þær eru loks leyfð-
ar er taprekstur orðinn svo
mikill, að nauðsyn er á enn
meirir hækkunum en orðið
hefði, ef þær hefðu verið
leyfðar strax. “
. . . . . . . . . .
25. marz 1971:
„Ríkisstjórnin hefur nú lagt
fram á Alþingi frumvarp um
kjördag til Alþingis. Er þar
lagt til, að þingkosningarnar
fari fram 13. júní nk. Telja
verður víst, að samstaða verði
milli allra stjórnmálaflokk-
anna um þennan kjördag og
að frumvarpið verði sam-
þykkt.
Enginn vafi leikur á því, að
kosningar þær, sem fram fara
til Alþingis í vor eru hinar
mikilvægustu um árabil.“
Fory s tugre inar Morgunb lað s ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VANDI SEÐLABANKANS
Um langt skeið hefur Seðlabank-inn haldið upp þeirri stefnu ípeninga- og gengismálum að
beita vaxtahækkunum til að hafa hemil á
þenslunni og vaxandi verðbólgu, en jafn-
framt sett sér ákveðin gengisviðmið sem
markmið. Í því felst að hann hefur haldið
uppi eins konar fastgengisstefnu sem
hann lýsir sig tilbúinn að verja. Þekkt er
að gerðar hafa verið atlögur að gengi
krónunnar til að láta á það reyna hvort
hugur fylgi máli af hálfu Seðlabankans,
og hann þá hvergi hvikað.
Nokkuð greinargóða lýsingu á þeim
vanda, sem Seðlabankinn stendur
frammi fyrir, má lesa í nýútkomnu riti
Þjóðhagsstofnunar, Þjóðarbúskapnum –
Framvindan 2000 og horfur 2001. Þar
segir um þetta efni:
„Annars vegar hefur bankinn beitt
háum vöxtum til aðhalds en hins vegar
notað gengisviðmið sem markmið.
Markaðsaðilar hafa litið á þetta sem
ákveðna „gengistryggingu“ og fyrir vik-
ið hafa þeir séð mikil hagnaðartækifæri í
þeim vaxtamun sem hefur verið milli Ís-
lands og annarra landa. Þetta hefur örv-
að erlenda lántöku og þegar til lengri
tíma er litið grafið undan þeim ávinningi
sem hverju sinni hefur náðst til lækk-
unar verðbólgu. Háir vextir virka ekki
til fulls nema óvissa um gengisþróun
komi í veg fyrir að innlendir aðilar reyni
í ríkum mæli að hagnast á vaxtamunin-
um. Veikleiki núverandi gengisstefnu er
því sá að við hana verður ekki staðið
vegna nálægðar við efri vikmörkin nema
um leið að tryggja lántakendum í er-
lendum gjaldeyri hagnað vegna um-
rædds vaxtamunar. Það er því umhugs-
unarefni hvort ekki er ástæða til að
breyta áherslum í peningamálum með
því að minnka vægi gengisfestu og taka í
staðinn upp formleg verðbólgumark-
mið.“
Ljóst er að innan Seðlabankans er að
fenginni reynslu til alvarlegrar athug-
unar að hverfa frá núverandi stefnu og
beina athyglinni að verðbólgumarkmið-
um.
Í því felst að verðstöðugleiki verður
meginmarkmið stjórnar peningamála
með formlegri yfirlýsingu um töluleg
markmið. Rökin fyrir því að taka upp
verðbólgumarkmið á Íslandi eru hins
vegar að mati Más Guðmundssonar,
aðalhagfræðings Seðlabankans, þau að
fyrir liggi staðfest í rannsóknum að
efnahagsleg uppbygging hagkerfisins
og eðli hagsveiflunnar mæli frekar með
sveigjanlegu gengi. Forsendurnar fyrir
því að taka upp verðbólgumarkmið á Ís-
landi séu að fjármálamarkaðir séu skil-
virkir og nauðsynlegt sé að miðla vaxta-
ákvörðunum Seðlabankans út í hag-
kerfið. Með fljótandi gengi þurfi tiltölu-
legan virkan gjaldeyrismarkað. Færni
þurfi til að spá verðbólgu út miðlunar-
tíma, t.d tvö ár, öflugt kerfi til að greina
þróun efnahags- og peningamála og
tryggja þurfi sjálfstæði Seðlabankans
svo hann geti beitt stjórntækjum til þess
að ná verðbólgumarkmiðum. Æskilegt
væri að slíkt sjálfstæði væri tryggt með
lagabreytingum en yfirlýsing gæti þó
dugað fyrst í stað.
„Markmiðin verða að vera sett af
stjórnvöldum og Seðlabankanum sam-
eiginlega og möguleiki stjórnvalda til að
grípa inn í verður áfram að vera fyrir
hendi en hann verður að vera fyrir opn-
um tjöldum.“ Már leggur áherslu á að
peningastefnan verði að vera gagnsæ,
og til greina komi að vaxtaákvarðana-
fundir bankastjórnar Seðlabankans
yrðu á fyrirfram kunngerðum tíma, líkt
og tíðkast hjá ýmsum helstu seðlabönk-
um heims. Um afdrif gengisins innan
verðbólgumarkmiðsstefnunnar segir
Már að það yrði áfram mikilvægasta vís-
bending peningastefnunnar og sömu-
leiðis einn mikilvægasti ákvörðunar-
þáttur verðbólgunnar og þar af leiðandi
myndi Seðlabankinn ekki láta sér gengið
í léttu rúmi liggja heldur áskilja sér rétt
til inngripa á gjaldeyrismarkaði, bæði til
að viðhalda verðstöðugleika og til að
forðast óhóflegar sveiflur sem haft gætu
áhrif á stöðugleikann í fjármálakerfinu.
Að öllu þessu athuguðu hefur aðal-
hagfræðingur Seðlabankans varpað
fram þeirri spurningu hvort tímabært
væri að taka upp verðbólgumarkmið í
stað gengismarkmiða og svarað henni á
þennan veg: „Seðlabankinn telur margt
mæla með verðbólgumarkmiðum en það
er rétt að hafa í huga að það hafa engar
ákvarðanir verið teknar um þetta mál.
Það er ljóst að þessi ákvörðun verður
ekki tekin nema sameiginlega af stjórn-
völdum og Seðlabanka.“
Rökin fyrir því að breyta um stefnu
virðast nokkuð sterk og ekki ólíklegt að
þessum hugmyndum verði fylgt eftir.
F
LOKKSÞING Framsóknar-
flokksins, sem haldið var
um síðustu helgi, endur-
speglaði eins og við mátti
búast ákveðna togstreitu
sem um skeið hefur staðið
innan flokksins um það
hvernig hann eigi að bregð-
ast við breyttum tímum, nýjum viðhorfum og
auknu vægi kjósenda á suðvesturhorni lands-
ins.
Völd og áhrif Framsóknarflokksins hafa ára-
tugum saman byggzt á sterku fylgi á lands-
byggðinni og því misvægi atkvæða sem lengst
af hefur ríkt á milli landsbyggðar og þéttbýlis.
Þungamiðja þjóðlífsins hefur færzt á
Reykjavíkursvæðið, fólki hefur fækkað í sveit-
um og í þéttbýli á landsbyggðinni og smátt og
smátt hefur mismunur á vægi atkvæða verið
jafnaður. Þessar þjóðfélagsbreytingar hafa
orðið til þess að Framsóknarflokkurinn er í
þeirri hættu að verða smáflokkur sem skiptir
litlu máli.
Þótt þessar breytingar hafi staðið yfir í lang-
an tíma og blasað við öllum hefur það orðið
hlutskipti Halldórs Ásgrímssonar utanríkis-
ráðherra að vera í forystu flokksins í gegnum
síðustu áfanga þessa breytingaskeiðs. Hann
hefur reynt að mæta nýjum viðhorfum með
breyttum áherzlum í stefnu flokksins en geng-
ið það misjafnlega vel. Viðleitni Halldórs Ás-
grímssonar í þessum efnum er fullkomlega
skiljanleg enda má segja að hann sinnti ekki
formannsskyldum sínum ef hann leitaðist ekki
við að beina flokknum í nýjan farveg sem höfði
betur til kjósenda á suðvesturhorninu.
Þetta er bakgrunnur þeirrar gagnrýni, sem
formaður Framsóknarflokksins varð fyrir á
flokksþinginu fyrir viku, þegar hann var sak-
aður um að færa flokkinn til hægri og hrekja
kjósendur frá honum með Evrópustefnu sinni.
Ekki er ólíklegt að þessi togstreita eigi eftir að
magnast innan Framsóknarflokksins á næstu
árum.
Stundum er gott fyrir formenn flokka að fá á
sig gagnrýni á flokkssamkomum. Það gefur
þeim tækifæri til að sýna hvað í þeim býr. Hall-
dór Ásgrímsson barði harkalega frá sér á
flokksþingi framsóknarmanna fyrir viku. Með
þeim hörðu viðbrögðum styrkti hann stöðu
sína innan flokksins sem var byrjuð að veikjast
af margvíslegum ástæðum. Jafnframt vakti
hann upp ýmsar spurningar um þróun stjórn-
málanna á næstu árum.
Augljóst er að framsóknarmenn líta á
vinstri-græna sem aðalkeppinauta sína um
fylgi kjósenda á landsbyggðinni. Halldór Ás-
grímsson lýsti þeim á flokksþinginu sem
„fulltrúum afturhaldsins í landinu“. Hann
bætti því við að þeir væru gömlu „kommúnist-
arnir“ endurbornir. Þetta eru þung orð.
Síðan sagði utanríkisráðherra: „Það má vel
vera að við komum einhvern tímann til með að
starfa með vinstri-grænum en sá flokkur verð-
ur þá að breyta um stefnu því að það er ekki
hægt að starfa með þjóðmálaafli sem er á móti
öllum sköpuðum hlutum. Ég hef ekki enn þá
orðið var við það á Alþingi að þeir fylgi ein-
hverju framfaramáli sem stefnir inn í framtíð-
ina. Það má vel vera að aðrir hafi orðið varir
við það og það hlýtur raunar að vera að aðrir
hafi orðið varir við það miðað við það fylgi sem
þeir hafa í skoðanakönnunum. En við eigum
ekki að hlaupa til og breyta um kúrs vegna
þessara skoðanakannana. Muna menn eftir því
hvernig Borgaraflokkurinn reis hér í skoðana-
könnunum? Muna menn eftir því hvernig
flokkur Jóhönnu Sigurðardóttur reis hér í
skoðanakönnunum? ...Ég hef ekki trú á því að
það verði til langframa.“
Með þessum orðum kemst formaður Fram-
sóknarflokksins býsna nærri því að útiloka
samstarf við vinstri-græna í ríkisstjórn nema
þá með mjög ströngum skilyrðum. Ætli þeir
telji að Framsóknarflokkurinn sé í stöðu til að
setja þeim skilyrði?
Þessar yfirlýsingar Halldórs Ásgrímssonar
hafa verulega pólitíska þýðingu vegna þess að
með þeim kemst hann mjög langt með að úti-
loka stjórnarmyndun til vinstri eftir næstu
kosningar með þátttöku framsóknarmanna,
vinstri-grænna og Samfylkingar.
Þrátt fyrir harkalega gagnrýni formanns
Framsóknarflokksins vildi Steingrímur J. Sig-
fússon, formaður vinstri-grænna, ekki útiloka
stjórnarsamstarf við Framsóknarflokkinn en
sagði í samtali við Morgunblaðið sl. fimmtu-
dag: „Ég er ekki að útiloka neitt en af hálfu
Framsóknarflokksins vottaði ekki fyrir neinum
tilburðum að opna dyr fyrir samstarf í aðrar
áttir... Í framhaldi af flokksþingi Framsóknar-
flokksins horfir maður fyrst og fremst til þess
hvort núverandi stjórnarandstaða nái að eflast
þannig að hún þurfi ekki á Framsóknarflokkn-
um að halda.“
Við lok þessa kjörtímabils mun Sjálfstæðis-
flokkurinn hafa haft stjórnarforystu á hendi í
þrjú kjörtímabil. Þegar af þeirri ástæðu hafa
margir velt því fyrir sér hvort mynduð yrði
ríkisstjórn til vinstri að loknum næstu kosn-
ingum. Ef tekið er mið af flokksþingi Fram-
sóknarflokksins má ætla að flokkurinn muni í
næstu kosningum beina spjótum sínum mjög
að vinstri-grænum og leitast við að stimpla þá
„afturhaldsmenn“ og endurborna „kommún-
ista“. Af þessum sökum og vegna yfirlýsinga
Halldórs Ásgrímssonar í þeirra garð á flokks-
þinginu verður að telja ólíklegt að til samstarfs
á milli þessara tveggja flokka geti komið í
ríkisstjórn. Til viðbótar kemur svo alvarlegur
málefnalegur ágreiningur bæði í Evrópumálum
og við uppbyggingu stóriðju.
Þegar flokksþing Framsóknarflokksins er
skoðað í þessu ljósi verður að telja að því hafi
fylgt nokkur pólitísk tíðindi.
Evrópustefna
og stóriðjumál
ÞAÐ er athyglisvert
og um leið íhugunar-
efni að þeir tveir
utanríkisráðherrar,
sem setið hafa í því embætti síðustu 10 árin,
Halldór Ásgrímsson og forveri hans, Jón Bald-
vin Hannibalsson, hafa báðir gerzt talsmenn
nánara samstarfs okkar Íslendinga við
Evrópusambandið og gefið fyllilega í skyn að
þeir telji að við eigum heima þar innandyra.
Það má velta því fyrir sér hvort þeir sem
gegna starfi utanríkisráðherra og eru á stöð-
ugum ferðalögum um Evrópulönd og eiga
regluleg samtöl við forráðamenn Evrópuríkja
verði einfaldlega fyrir svo miklum áhrifum af
þeim samtölum og ferðalögum að þeir af þeim
sökum gerist ákafir Evrópusinnar.
Alla vega er ljóst að Halldór Ásgrímsson
hefur talið sér það til framdráttar að viðra nán-
ara samstarf við Evrópusambandið án þess
nokkru sinni að hafa tekið skrefið til fulls og
lýst yfir vilja til inngöngu í ESB. Þessi nálgun
við Evrópusambandið er áreiðanlega hugsuð af
hálfu utanríkisráðherra sem lykilþáttur í því að
ná til nýrra kjósendahópa á Reykjavíkursvæð-
inu og skapa þannig aukið jafnvægi í fylgi
Framsóknarflokksins yfir landið allt. En jafn-
framt er erfitt að skilja málflutning ráðherrans
vegna þess að hann á augljóslega þátt í því að
ýta kjósendum frá flokknum á landsbyggðinni.
Um þetta sagði hann í ræðu á flokksþinginu
samkvæmt frásögn Morgunblaðsins: „Halldór
Ásgrímsson sagðist kannast við að menn hefðu
komið að máli við sig og sagt að þeir treystu
sér ekki til að styðja flokkinn vegna umræðu
innan hans um Evrópumálin.“
Það er nokkuð almenn skoðun að yngra fólk
á höfuðborgarsvæðinu sé í töluverðum mæli
fylgjandi aðild Íslands að ESB. Enda sagði for-
maður Framsóknarflokksins líka á flokks-
þinginu: „Ýmsir, þar á meðal ungt fólk, hefðu
einnig komið að máli við sig og sagt að þeir
vildu styðja flokkinn vegna Evrópuumræðunn-
ar.“
Innan Sjálfstæðisflokksins hafa alltaf verið
skiptar skoðanir um þetta mál. Stuðningur við
aðild að ESB innan flokksins hefur ekki sízt
komið úr röðum þeirra sem starfa í viðskipta-
lífinu. Þegar Alþýðuflokkurinn tók fyrir nokkr-
um árum upp ákveðna baráttu í þessum efnum
trúðu forystumenn hans því að jákvæð við-
brögð manna í viðskiptalífinu mundu leiða til
þess að Alþýðuflokkurinn mundi ná til sín slíku
fylgi frá Sjálfstæðisflokknum. Það reyndist
grundvallar misskilningur. Stuðningur við
Sjálfstæðisflokkinn er svo rótgróinn í þeim
kjósendahópum að meira þarf til en skoðana-
mun um ESB-aðild til að hrófla við honum.
Alþýðuflokkurinn uppskar því ekki eins og til
var sáð.
Ekki er ólíklegt að Halldór Ásgrímsson
heyri nú svipaðar raddir og forveri hans áður
og líklegt má telja að reynsla hans verði sú
sama; vinsamleg hvatningarorð eru eitt en at-
kvæði eru annað. Þess vegna geta forystumenn
Framsóknarflokksins ekki gengið út frá því
sem vísu að Evrópustefna þeirra muni skila
þeim nokkru að ráði í auknu kjósendafylgi á
suðvesturhorni landsins.
Vandi framsóknarmanna í þessum efnum
kemur svo glöggt fram í afstöðu þeirra til upp-
byggingar stóriðju. Þeir hafa um skeið lagt
mikla áherzlu á að byggja álver og stórvirkjun
á Austfjörðum og nú er í gangi ákveðin vinna
sem miðast að því að slíkar framkvæmdir verði
að veruleika. Halldór Ásgrímsson hefur gengið