Morgunblaðið - 28.03.2001, Blaðsíða 21

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. MARS 2001 21
ÞAÐ er sama hvort rætt er við
Makedóníumenn eða Albana, báðir
fullyrða að þeir eigi góða vini af báð-
um þjóðernum. Þegar farið er ofan í
saumana á svörunum kemur þó jafn-
an í ljós að á þessari vináttu eru mikl-
ir annmarkar þessa dagana, að vin-
irnir hafa ekki hist að undanförnu og
engar áætlanir eru um það í bráð.
Náungakærleikurinn, sem aldrei var
ýkja mikill, hefur minnkað, skilin
skerpst. Potok-hverfið í Tetovo er til
marks um þetta. Það er blandað,
byggt Albönum, Makedóníumönn-
um, Serbum, Tyrkjum og sígaunum.
Potok er ofarlega í bænum og því í
skotlínu beggja en það fer eftir því
við hvern er rætt, hvort menn segja
skotið ofan úr hlíðum eða neðan úr
bænum.
Depla ekki auga
Þrátt fyrir að skothríðin úr ná-
grannahúsinu ætli allt að æra, depla
Makedóníumenn ekki augum og
segja skæruliðana standa fyrir látun-
um. Og þrátt fyrir að menn geti ekki
staðið á götum úti vegna hættunnar á
því að verða fyrir skoti ofan úr hlíð-
um segja Albanar að skotin komi öll
neðan að. Það er erfitt að festa hend-
ur á sannleikanum við þessar að-
stæður.
Fæstir vilja segja til nafns. Make-
dónsk hjón á miðjum aldri, bifvéla-
virki og hjúkrunarkona, segjast ótt-
ast afleiðingarnar. Neglt hefur verið
fyrir glugga á þeirri hlið hússins sem
snýr upp í hlíðina og þau dvelja ekki
lengur þeim megin í húsinu. „Hávað-
inn og lætin eru yfirgengileg, við höf-
um ekki sofið að ráði svo dögum
skiptir. En við getum ekki farið, móð-
ir mín er gömul og lasburða,“ segir
maðurinn. Börnin eru þrjú, þar af
tveir synir á herskyldualdri og for-
eldrarnir segja að það sé helsta
áhyggjuefni þeirra nú að þeir verði
kallaðir í herinn. Þau segja samskipt-
in við nágrannanna góð, einkum við
Tyrki og sígauna. Þau fá að gista hjá
einni af tyrknesku nágrannafjöl-
skyldunum og segja nágrannana
skjótast á milli húsa eftir að útgöngu-
bannið skellur á til að ræða málin.
Albönsku nágrannarnir eru sagðir
flúnir. Lætin yfir daginn hafa verið
svo mikil síðustu daga að þau fara að-
eins út úr húsi eldsnemma á morgn-
ana, t.d. til að kaupa í matinn. Þau
segja ekki óhætt að vera á ferli, t.d.
hafi eldri kona fengið sprengjubrot í
fótlegginn. Kveðst maðurinn óttast
að skæruliðar muni fara að skjóta á
óbreytta borgara „Taugarnar eru
búnar, maður veit ekkert hvað er að
gerast, enginn segir okkur nokkurn
skapaðan hlut. En svo virðist sem
hernum gangi vel, og Albanar verða
að setjast að samningaborði með
stjórnvöldum. Annars verðum vð
fangar í eigin borg,“ segir maðurinn.
„Það góða í stöðunni er að í dag eru
allir á okkar bandi, í gær héldu út-
lendingar með þessum hryðjuverka-
mönnum. Hvað vilja þeir frá okkur,
þeir hafa allt; skóla, fyrirtæki, pen-
inga? Við erum fátækt fólk.“
Nokkrum húsaröðum neðar býr
hin albanska Iljazi-fjölskylda sem
hefur fátt gott um makedónska ná-
granna sína að segja að undanförnu,
þrátt fyrir að fjölskyldufaðirinn seg-
ist eiga fjölmarga makedónska vini.
„Nágrannarnir hafa breyst, þeir eru
farnir að færa lögreglumönnunum
mat og drykk og lögreglan lætur
þeim í té vopn. Þeir eru líka farnir að
hafa hátt, drekka og syngja stríðs-
söngva. Nú hafa þeir hleypt lögreglu-
mönnum, leyniskyttum inn í hús til
sín. Það verður að gera eitthvað, lög-
reglan og skæruliðarnir verða að
setjast niður og ræða saman,“ segir
eiginkona hans. Þau eru bæði afar
áhyggjufull og vilja ekki láta fullra
nafna getið, segjast óttast hefnd
Makedóna. Þau lýsa ekki yfir fullum
stuðningi við skæruliða þótt samúðin
sé öll þeirra megin, „þeir skjóta að
minnsta kosti ekki á óbreytta borg-
ara, á konur og börn. Það góða við
baráttu þeirra er að þeir hafa sett
fram kröfur um jöfn réttindi okkar,
það hefur ekki verið hlustað á það
hingað til. En enginn vill að þeir grípi
til vopna og að það verði stríð, þeir
verða að setjast niður og tala sam-
an.“
Aðspurð hvað þeim finnist um
áskorun Kosovo-albanskra stjórn-
málamanna um að láta af vopnuðum
átökum, segir fjölskyldufaðirinn þá
sem berjist í fjöllunum ekki frá Ko-
sovo og að það sé ekki mál utanað-
komandi manna hvað gerist í Make-
dóníu. Hjónin eiga ekki von á því að
átökin berist til Tetovo en gerist það,
muni þau fremur flýja en að eigin-
maðurinn verði að berjast. „En við
megum ekki gleyma því að barátta
skæruliðanna snýst ekki um að ná
borginni á sitt vald, heldur að ná
fram réttindum sínum.“
Reiðir við NATO
Sú réttindabarátta hefur vissulega
vakið athygli heimsins en því fer
fjarri að samúðin sé öll þeirra megin.
Flóttamenn, sem komið hafa niður úr
hlíðunum fyrir ofan Tetovo síðustu
daga, eru sumir hverjir reiðir Atl-
antshafsbandalaginu fyrir að koma
þeim ekki til aðstoðar þegar á þá sé
ráðist. Makedóníumenn eru hins
vegar óðum að komast yfir andúð
sína á NATO sem náði hámarki fyrir
tveimur árum er sprengjuárásirnar á
Júgóslavíu hófust. Hvort afstaðan til
Vesturlanda skiptir sköpum í borg á
borð við Tetovo er óvíst. Og jafnóvíst
er hvort þögnin, sem eingöngu hefur
verið rofin af skothvellum, hefur ver-
ið lognið á undan storminum eða til
marks um að tekist hafi að kæfa upp-
reisnina í fæðingu. Það eina sem víst
er að andúðin á milli þjóðanna sem
þar búa hefur sjaldan verið meiri.
Morgunblaðið/Thomas Dworzak
Lögreglumaður skýtur upp í hlíðarnar fyrir ofan Tetovo sem makedónski herinn kveðst nú hafa á sínu valdi.
Skipast í fylkingar
Óvildin og hatrið milli albanskra og make-
dónskra íbúa Tetovo er orðið svo mikið að
margir telja það aðeins geta leitt til klofn-
ings hennar og að þeir snúist hver gegn öðr-
um, skrifar Urður Gunnarsdóttir. Íbúarnir
eru hræddir og óöruggir, en eitt af því fáa
sem þeir virðast eiga sameiginlegt er að
telja að heimurinn sé á þeirra bandi.
BJÖRGUNARSVEITIR fundu í
gær lík og flugvélabrak í skosku
hálöndunum, og er talið að líkið sé
af flugmanni annarrar af tveim
bandarískum herþotum sem sakn-
að hefur verið í Skotlandi síðan í
fyrradag. Einn maður var í hvorri
þotu.
Flugvélarnar, af gerðinni F-15C,
voru við lágflugsæfingar þegar tal-
stöðvarsamband við þær rofnaði
skömmu eftir hádegi á mánudag
að íslenskum tíma. Haft var eftir
fólki sem var á svæðinu að það
hefði heyrt mikla sprengingu um
svipað leyti.
Fred Lawson, sem var þar á
ferð ásamt konu sinni, tjáði breska
ríkisútvarpinu, BBC, að þau hefðu
séð tvær þotur fljúga „mjög lágt“,
eða í um 200 metra hæð. Hefði
önnur þeirra virst vera stjórnlaus.
Aðstæður til leitar á svæðinu
eru einkar erfiðar, að sögn tals-
manns björgunarsveita breska
flughersins. Snjór er mikill, hvasst
og um 24 stiga frost, að viðbættri
vindkælingu.
Í Þýskalandi fórst bandarísk
herflugvél af gerðinni RC-12 á
mánudag og með henni tveir her-
menn. Varð slysið skammt frá
Nürnberg.
Lík orrustuflugmanns fundið
London. Reuters.
Á ÁRUNUM 1971 til 1974 áttu þrír
finnskir hershöfðingjar viðræðufundi
með sovéskum sendimönnum að ósk
hinna síðarnefndu og vildu þeir ræða
um möguleikann á sovéskum her-
stöðvum í Norður-Finnlandi, að sögn
norska blaðsins Aftenposten. Blaðið
segir að Sovétmenn hafi viljað fá að-
stoð Finna ef til þess kæmi að ráðist
yrði inn í Noreg. Skjöl um þessi mál
fundust í safni hersins í gamla Aust-
ur-Þýskalandi, alþýðulýðveldi komm-
únista, er leið undir lok 1990.
Sovétmenn höfðu áhyggjur
Fréttamaðurinn Olli Ainola fann
skjölin og birti á mánudag sjónvarps-
þátt í finnska ríkisútvarpinu, YLE,
um málið. Sovétmenn höfðu um þetta
leyti áhyggjur af nýrri, sveigjanlegri
varnarstefnu Atlantshafsbandalags-
ins, NATO, er gekk út á að hægt yrði
að svara árás af hálfu austurblokk-
arinnar með ýmsum hætti og mis-
munandi þunga eftir því hve öflug
árásin væri og hvar hún væri gerð.
Yfirráð í Norður-Noregi voru af land-
fræðilegum ástæðum afar mikilvæg í
hernaðarlegu tilliti og vesturveldin
töldu líklegt að þar myndu Sovét-
menn láta til skarar skríða ef stríð
skylli á. Norðmenn óttuðust að aðstoð
NATO myndi berast of seint og voru
þá í aðalstöðvum NATO gerðar áætl-
anir um að styrkja varnir á þessum
slóðum. Í september 1972 lauk mikilli
æfingu NATO í Norður-Noregi og
tóku þátt í henni um 300 herskip og
65.000 hermenn.
„Sovétmenn vildu efla varnir sínar
með því að skipta Finnlandi í tvö
svæði og ætluðu þeir að annast sjálfir
varnir norðurhlutans ef til stríðs
kæmi,“ sagði Ainola í viðtali við Aft-
enposten. Haft var með mikilli leynd
samband við hershöfðingjann Paavo
Junttila og þrjá finnska hershöfðingja
að auki og þeim boðið á fund í bústað
sovésks sendimanns í Helsinki. Að
fundinum loknum var Junttila beðinn
um að fara ekki strax og hann beðinn
um að hlusta á umrædda tillögu. Var í
henni kveðið á um að skiptingin í
varnarsvæði yrði um línu milli Oulu
við Helsingjabotn og austur að sov-
ésku landamærunum.
Viðræður við Sovétmenn
Junttila varð miður sín yfir þessu
tilboði en eftir að hann hafði haft sam-
ráð við tvo aðra hershöfðingja, þá K.
O. Leinonen og Lauri Sutela, urðu
þeir sammála um að segja Urho Kek-
konen forseta frá því. Hann sagði
þeim að hefja viðræður við Sovét-
menn og gerði Junttila það þegar í
apríl 1972. Ekki náðist neinn árangur
og þegar Sutela varð forseti herráðs-
ins finnska 1974 batt hann enda á við-
ræðurnar án þess að ráðgast fyrst við
Kekkonen. Er Sutela sagður hafa
tekið mikla áhættu þar sem forsetinn
hafði sjálfur hrundið viðræðunum af
stað.
Vildu fá
aðstoð
Finna við
innrás
í Noreg
Skjöl úr fórum austur-
þýska hersins um
stefnu Sovétmanna