Morgunblaðið - 28.03.2001, Síða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 28. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
IL MANIFESTO er sjálfstættog óháð kommúnískt dagblaðsem komið hefur út á Ítalíu í31 ár og er prentað í 83.000
eintökum, sem dreift er um landið
allt. Aðalaðsetur þess er í Róm en
dagblaðið hefur einnig ritstjórnar-
skrifstofur í Mílanó, Tórínó og Flór-
ens. Aðalefni blaðsins er umfjöllun
um stjórnmál, félagsmál, viðskipti,
heimsfréttir og menningu. Fyrir fjór-
um árum hóf göngu sína 24 síðna
vikulegur blaðauki, Alias, þar sem
fjallað er um menningu, listir, sýn-
ingar og afþreyingu.
Hinn 13. janúar sl. tileinkaði Alias
Rósku einar 10 blaðsíður.
Greinarnar voru í umsjón blaða-
mannsins Massimo De Feo, sem
þekkti Rósku mjög vel. Hann og
Róska bjuggu í sömu kommúnunni í
via Giulia í Róm og hann kom síðar
oft til Íslands. Í blaðaukanum er
hægt að rýna í persónuleika Rósku í
blaðagreinum, viðtölum og frásögn-
um vina hennar, bæði íslenskra og
ítalskra, sem De Feo safnaði saman.
Ítölsku blaðagreinarnar fjalla að-
allega um stuttan hluta þess tímabils
sem Róska bjó á Ítalíu, eða árin í
kringum ’68. Þetta voru þýðingar-
mikil ár sem höfðu rík áhrif á þá sem
tóku þátt í atburðunum. Þegar lesnar
eru endurminningar vina og kunn-
ingja um Rósku fæst skýr mynd af
henni sem sterkum, óstýrilátum,
áköfum og róttækum einstaklingi. Í
inngangi lýsir De Feo persónuleika
Rósku og lætur í ljós þá von að yf-
irlitssýningin komi til Ítalíu. Hann
minnir á það að Róska bjó á Ítalíu í
um 30 ár og leggur áherslu á þátttöku
hennar í stúdenta- og verkalýðsbar-
áttu 7. og 8. áratugarins. Hann talar
um mikinn eldmóð hennar en segir að
hún hafi alltaf verið anarkisti og
sjálfs sín herra; jafnvel þegar hún
vann með einhverjum hópi kom frels-
is- og sjálfstæðishugsjón hennar allt-
af berlega í ljós. Henni er lýst sem
náttúruafli og sagt að megineinkenni
hennar hafi verið að vera óútreikn-
anleg, hana hafi einkennt blanda af
spunagáfu og kjarki. De Feo minnir í
lokin á glaðlyndi hennar og ást á líf-
inu og sér hana sér fyrir hugskots-
sjónum, forvitna eins og barn en hríf-
andi eins og „femme fatale“.
Tóku kvikmyndahús
til sinna nota
Ítölsku greinunum er safnað sam-
an undir heitinu „Hitt og þetta sem
ég veit um hana“, sem vísar í sam-
nefnda kvikmynd eftir Jean Luc
Godard. Aðferð hans, „að nota upp-
tökuvélina eins og hún væri byssu-
mið“, finnst nefnilega einnig í kvik-
myndinni Elettra, sem Róska
framleiddi á Ítalíu. Um þessa mynd
fjallar Franco Bizzoccoli í viðtali við
De Feo. Hann var bæjarstarfsmaður
í Fabbrico, þorpi nálægt borginni
Reggio í Emilíu á 7. áratugnum. Á því
tímabili, sumarið og haustið ’68, tóku
bændur og verkamenn Pluto, kvik-
myndahúsið í þorpinu, til sinna nota.
Róska og Manrico Pavolettoni, sem
varð seinna eiginmaður hennar,
gegndu mikilvægu hlutverki í að-
gerðunum.
Kvikmyndahúsið Pluto varð fljót-
lega miðstöð baráttuhreyfingar; þar
kynntist og umgekkst Róska leikara,
leikstjóra og menntamenn, svo sem
Gian Maria Volontè, Jean Paul
Sartre og Dario Fo, sem báðir fengu
Nóbelsverðlaun í bókmenntum,
Giorgio Strehler leikstjóra og svo
Jean Luc Godard, sem áður hefur
verið nefndur. Bizzoccoli segir að
kvikmyndin Elettra
hafi verið framleidd
nokkrum árum síð-
ar, fyrir atbeina
Gian Maria Volontè.
Útgefandinn Gian-
giacomo Feltrinelli
fjármagnaði kvik-
myndina. Hún var
tekin upp á Kaprí, í
Procida, Reggio í
Emilíu og Fabbrico
og að henni unnu
Róska, Manrico,
Dominique Isser-
mann og kvik-
myndaleikstjórinn
Marcò, lærisveinn
Godards. Elettra var
sýnd á lokuðum
sýningum í Reggio,
en aldrei fyrir al-
menning. Söguleg
yfirlit um töku
kvikmyndahússins
Plutos er í grein eftir
De Feo en hann
minnist þar á komu
Rósku og Manricos,
sem höfðu komið til
Fabbrico ásamt öðr-
um þátttakendum í
„’68 hreyfingunni“
eftir að hafa upplifað
aðgerðirnar í maí í
Latínuhverfinu í París.
Hlýlegt og uppörvandi viðmót
Aðrir ítalskir vinir láta til sín heyra
í Alias. Listmálarinn Paolo Paci
þekkti hana árið ’68 og gleymdi aldrei
hlýlegu og uppörvandi viðmóti henn-
ar; hann sendir henni á ítölsku kveðj-
una „Ciao Róska“. Ljósmyndarinn og
tónlistarmaðurinn Adriano Mordenti
minnist þess þegar hún fyrst kom til
Rómar árið 1963. Það hafi verið eins
og vitrun. Hann lýsir fegurð hennar,
hörundslit sem virtist vera heiðblár,
gulum augum og skammlífu brosi.
Hann minnist líka á ást hennar og
Manricos og á reglulegar ferðir heim
til Íslands en fyrst og fremst minnist
hann hins mikla listamanns sem hún
var. Hún hafi verið ófyrirsjáanleg; sá
sem fór með henni út að kaupa mjólk
tók þá áhættu að flækjast í yfirtöku
mjólkurbúðarinnar. Að vera vinur
hennar hafi verið eins og að tilheyra
einhverri riddarareglu, sá hinn sami
varð að vera reiðubúinn að berjast
við dreka til þess að frelsa prinsessur
og undirokaða verkamenn.
Kvikmyndagerðarmaðurinn Al-
berto Grifi dvaldi aftur á móti á Ís-
landi um tíma til þess að hjálpa
Rósku og vinum hennar við upptöku
kvikmyndarinnar Sóley. Hann minn-
ist á flogaveikiköst Rósku en fyrst og
fremst á fegurð hennar, á skákiðkun
og á hlátursköst sem þau fengu mjög
oft á meðan á upptöku myndarinnar
stóð – þeirra saknar hann ennþá.
Til að ljúka þessu yfirliti um líf
Rósku á Ítalíu bætir De Feo við einu
viðtali við bestu vinkonu hennar,
Birnu Þórðardóttur, sem var með
henni löngum stundum, einnig á Ítal-
íu. Birna segir frá vináttu þeirra og
lýsir persónuleika Rósku; sér í lagi
segir hún að Rósku hafi alltaf fundist
hún vera svolítill útlendingur í Róm
og þyrfti þess vegna að fara oft til
Reykjavíkur, þar sem henni fannst
hún meira á heimaslóðum en hún gat
ekki dvalið lengi í heimaborg sinni
heldur. Þess vegna gáfu ítalskir vinir
hennar henni gælunafnið Íslending-
urinn fljúgandi.
Einnig eru í blaðaukanum greinar,
þýddar á ítölsku, eftir Hjálmar
Sveinsson, Ragnar Stefánsson og
Birnu Þórðardóttur, sem birtust í
bókinni Rósku, sem fylgdi sýningu
Nýlistasafnsins og var gefin út á sl.
ári af Máli og menningu með styrk
frá Reykjavík menningarborg. Í
þeim frásögnum fær ítalski lesandinn
skýrari mynd af margþættum per-
sónuleika Rósku sem listamanns,
uppreisnarmanns, vinar og frjálsrar
konu.
Í Alias eru einnig birtar fjölmargar
ljósmyndir, forsíðumynd af Rósku
sjálfri og myndir af henni og af mál-
verkum hennar inni í blaðinu, meðal
annars Viva la Liberdad (Lifi frelsið)
og Gljátík. Myndirnar bera ólíkum
tímabilum í lífi og list Rósku vitni.
Lokaorðið hefur Róska sjálf þar eð
birt er þýðing af ritgerð hennar um
súrrealisma, sem hún samdi 1978 og
las upp í lok þess er hún kom síðast
opinberlega fram í Nýlistasafninu
1996; hún lést tveimur vikum síðar.
Á Ítalíu er hennar ennþá minnst.
Sterk, óstýri-
lát og áköf
Forsíða aukablaðs Il Manifesto um menningu,
Alias, sem nýverið var tileinkað Rósku.
Yfirlitssýningin um myndlistarkonuna
Rósku sem Nýlistasafnið hélt í nóvember á
síðasta ári varð tilefni að upprifjun minn-
inga um hana, jafnt á Íslandi sem og á Ítalíu
þar sem Il Manifesto tileinkaði henni viku-
legan blaðauka sinn um menningu. Elena
Musitelli kynnti sér þessa umfjöllun.
eina sem starfsfólk hótelsins vissi
var að listakonan hefði heitið Nína
og verið frá Íslandi,“ segir Ríkey.
Forráðamenn Waldorf-Astoria
tóku að hennar sögn afar vel hug-
mynd hennar um að auðkenna
listakonuninni verkið og fundu
skildinum stað við inngang hótels-
ins, á besta stað. Þá leitaði Ríkey
til landafundanefndar um styrk til
útgáfu kynningarrits um ævi og
störf Nínu sem frammi verður á
hótelinu sem og í Norræna húsinu í
New York. Þakkar hún jafnframt
menntamálaráðherra, Birni
Bjarnasyni, Einari Benediktssyni
fyrrverandi sendiherra og Magn-
úsi Bjarnasyni, aðalræðismanni í
New York, fyrir veitta aðstoð.
„Mér finnst að með þessu hafi
verið tryggt að nafn Nínu Sæ-
mundsson gleymist ekki þó að 70
ár séu liðin frá því að hún, þá 37
ára gömul, vann þennan glæsilega
sigur hér í New York ein og
óstudd,“ sagði Ríkey við vígslu
skjaldarins. „Ég vona að Íslend-
ingar eigi í framhaldinu eftir að
leggja leið sína hingað og skoða
verk Nínu.“
SKJÖLDUR sem auðkennir styttu
Nínu Sæmundsson á Waldorf-
Astoria-hótelinu í New York hefur
verið settur upp í anddyri hótels-
ins. 70 ár eru liðin frá því að Nína
vann listaverkið sem stendur yfir
aðalinngangi hótelsins.
Það var fyrir tilstilli Ríkeyjar
Ríkharðsdóttur, ættingja Nínu, að
minningarskildinum var komið
fyrir í anddyri Waldorf-Astoria
hótelsins. Ríkey hafði veitt því eft-
irtekt að verk Nínu var hvergi auð-
kennt við hótelið. „Þegar ég fór að
spyrjast fyrir kom í ljós að það
Minningar-
skjöldur um
Nínu Sæ-
mundsson
Ríkey Ríkharðsdóttir við skjöld þann sem settur
hefur verið upp í Waldorf-Astoria-hótelinu til
auðkenningar á listaverki Nínu Sæmundsson.
Stytta Nínu við framhlið hótelsins.
Morgunblaðið. New York.
Morgunblaðið/Hulda Stefánsdóttir
BANDARÍKJAMENN lögðust nú
ansi lágt í nákvæmum yfirheyrslun-
um yfir Bill Clinton og ævintýrum
hans með ungfrú Lewinski.
Kvikmyndin The Contender er
svar við því eða ádeila á það að flestir
virðast vilja meina að einkalíf forset-
ans hafi eitthvað með hæfni hans til
að gegna embætti sínu að gera.
Þar segir frá varaforsetaefni
repúblikana, Laine Billings Hanson,
sem verður að sæta nákvæmri rann-
sókn áður en hún hefst handa. Ekki
eru allir á eitt sáttir um að hún sé
rétta manneskjan í starfið, og með-
limir rannsóknarnefndarinnar draga
fram í dagsljósið kynferðislegt ævin-
týri sem hún átti á háskólaárum sín-
um, auk þess að níðast á einkahögum
hennar, í stað þess að leyfa henni að
svara fyrir pólitískar skoðanir sínar.
Þegar myndin byrjaði sá ég strax
eftir að hafa farið á hana. „O, enn ein
forsetamyndin og ég sem hef ekkert
vit á stjórnmálum,“ hugsaði ég í fýlu-
kasti mínu. En þegar á leið reyndist
kvikmyndin býsna góð sem gerir frá-
bæra atlögu að þessu tvöfalda siðgæði
sem er svo langlíft í því einfalda púrít-
anaveldi sem Bandaríkin eru. Myndin
sýnir hversu mikið persónulegt hags-
munapot stjórnmálin eru, og hve
margar af stærstu ákvörðunum
Bandaríkjanna eru geðþóttaákvarð-
anir og jafnvel persónulegar hefnd-
araðgerðir missvekktra stjórnmála-
hunda. Og síðast en ekki síst er
framkoma í garð framakvenna fárán-
leg og raunsönn. Auðvitað gat myndin
þó ekki klárast nema forsetinn héldi
eina ræðu í lokin þar fiðlurnar fá að
leika undir.
Þetta er mjög fagmannlega unnin
kvikmynd og raunsæ. Það er gaman
að sjá Jeff Bridges í hlutverki forseta
Bandaríkjanna. Hann leikur nú oftast
svona afslappaða náunga og er frekar
svalur forseti miðað við það sem mað-
ur hefur séð hingað til. Gary Oldman
er stórfínn í hlutverki hins svekkta
Shelly Runyon, og mun betur að til-
nefningu til Óskarsins kominn en
Jeff, enda einstakur leikari. Joan All-
en leikur varaforsetaefnið og hún er
mjög sannfærandi sem sterkgáfuð,
harðákveðin og flott kona með mun
meiri réttlætiskennd og baráttuvilja
en karlarnir. Kona sem hefur virki-
lega eitthvað gera í stjórnmál.
Handritið er skemmtilega byggt
upp, og flétta sniðug þótt hún sé
greinilega ekki aðalmál myndarinnar,
og er full þægilega hnýtt í lokin. Per-
sónurnar eru allar mjög sannfærandi
og það tekst að draga upp af þeim
skýra mynd.
The Contender er kannski ekki
mynd sem snertir mann djúpt, því
hún er frekar ópersónuleg og jafnvel
of slétt og felld. En hún fyllir mann
stjórnmálalegum eldmóði og fyrir
mig var það einstök lífsreynsla, hvaða
sem svo þrælvanir stjórnmálaáhuga-
menn kunna að segja.
Atlaga að tvö-
földu siðgæði
KVIKMYNDIR
H á s k ó l a b í ó
Leikstjórn og handrit: Rod Lurie.
Aðalhlutverk: Joan Allen, Jeff
Bridges, Gary Oldman, Christian
Slater og Sam Elliot. Dream
Works Dist. 2000.
THE CONTENDER
Hildur Loftsdótt ir