Morgunblaðið - 28.03.2001, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 MIÐVIKUDAGUR 28. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐA um
rekstur heilbrigðis-
þjónustunnar síðasta
áratug hefur mest snú-
ist um fjárskort og
hvernig eigi að bregð-
ast við fjárhagserfið-
leikum. Það hefur
vantað að leita kjarn-
ans og móta stefnu um
rekstur sjúkraþjónust-
unnar með framtíðar-
hagsmuni þjóðarinnar í
huga.
Samanburður
nauðsynlegur
Alltaf reyndist erfitt
að meta hvort stóru
spítalarnir í Reykjavík væru vel eða
illa reknir. Samanburður á Sjúkra-
húsi Reykjavíkur og Landspítalan-
um þótti vafasamur vegna ólíkra
skilgreininga í starfseminni. Saman-
burður við útlönd hefur fremur mið-
ast við að meta árangur af tilteknum
læknisverkum en heildarstarfsemi.
Eftir sameiningu spítalanna þarf
tilfinnanlega samanburð við erlenda
spítala um faglegt starf, kostnað og
árangur í rekstri. Fólk er stöðugt að
verða betur fært um að kynna sér
gæði þjónustu og árangur af mis-
munandi læknismeðferð. Áður en
langt um líður má búast við að
Landspítali – háskólasjúkrahús
verði þannig í beinni eða óbeinni
samkeppni um sjúklinga. Spítalinn
þarf því greinargóðar upplýsingar
um sambærilegan rekstur annars
staðar. Í nýlegum athugunum
danskra ráðgjafa fyrir LSH kemur
fram að sumt er gott hjá spítalanum
að þessu leyti, annað má bæta. Ef
vel ætti að vera þyrfti að birta ár-
lega samanburð á árangri og rekstri
tiltekinna sérgreina eða sviða á
LSH og viðmiðunarsjúkrahúsa er-
lendis.
Opinber rekstur
og einkarekstur
Stjórnvöld hafa síðan um 1990
markvisst unnið að uppstokkun á
starfsemi hins opinbera. Ábyrgð
stjórnenda hefur verið aukin, valdi
dreift til stofnana,
samkeppnishugsun
haldið á lofti og sam-
vinna aukin við einka-
aðila. Á þessari stefnu
hefur verið hik varð-
andi heilbrigðisþjón-
ustu og menntakerfið.
En hvernig snýr málið
að LSH?
Í fyrsta lagi þurfa
heilbrigðisyfirvöld að
bregðast við ýmsum
breytingum, svo sem
fjölgun aldraðra. Þann
1. des sl. voru lands-
menn yfir sjötugt um
23.000 en áætlað er að
þeir verði um 32.000
árið 2020. Hagstofan áætlar líka að
íbúum á höfuðborgarsvæðinu fjölgi
á næstu 20 árum um 36 prósent eða
nærri 60 þúsund manns. Í uppbygg-
ingu og rekstri heilbrigðisþjónustu
eru tuttugu ár skammur tími. Ekki
má dragast að móta stefnu um
hvernig eigi að mæta aukinni þörf á
sjúkraþjónustu.
Í öðru lagi er nauðsynlegt að heil-
brigðisyfirvöld og stjórnendur spít-
alans ákveði hvort LSH eigi að vera
í samkeppni við einkarekna heil-
brigðisþjónustu, þ.e. hvort eigi að
líta á spítalann og sjálfstætt starf-
andi lækningastofur sem keppi-
nauta um sjúklinga og þjónustu.
Fyrir því geta legið gild rök að
hvetja til samkeppni þar í milli. Að-
staða þessara aðila verður þó trú-
lega aldrei sambærileg þar sem
spítalinn er ekki í viðskiptum, t.d.
við Tryggingastofnun ríkisins, eins
og einkareknar læknastofur. Hin
leiðin felst í verkaskiptingu, að há-
skólasjúkrahúsið sjái um flóknari
viðfangsefni sjúkraþjónustunnar og
kennsluhlutverkið en sjálfstætt
starfandi læknastofur keppi sín í
milli, eins og þyrfti að vera. Það sem
einkennir og raunar stýrir þróun
heilbrigðisþjónustunnar nú eru ann-
ars vegar samningar TR og sjálf-
stætt starfandi lækna og hins vegar
kjarasamningar sjúkrahússlækna
og fjármálaráðherra. Augljóslega er
það hrein hentistefna að þróa heil-
brigðisþjónustu í veigamiklum atrið-
um á forsendum kjara- og greiðslu-
samninga til skamms tíma. Sam-
félagið í heild verður að takast á við
það mál á opinn og hleypidómalaus-
an hátt.
Í þriðja lagi hafa stjórnendur
Landspítala – háskólasjúkrahúss
ákveðið ýmsar breytingar í rekstri
spítalans. Gerðir hafa verið þjón-
ustusamningar um öldrunarþjón-
ustu og endurhæfingu, sjálfstæði
aukið í rekstri þvottahúss og rann-
sóknarstofa og til athugunar er til
dæmis að reka allt húsnæði stofn-
unarinnar í fyrirtækisformi. Með
þessu er þó yfirleitt aðeins líkt eftir
starfsemi einkafyrirtækja, ekki efnt
til raunverulegrar samkeppni við
einkaaðila. Apótek spítalans er síðan
hlutafélag í eigu ríkisins.
Í fjórða lagi verður að meta hvaða
rekstrarform henti best háskóla-
sjúkrahúsinu hér. Í nágrannalönd-
um, einkum Svíþjóð og Noregi, hef-
ur sumum af helstu spítölunum
verið breytt í hlutafélög sem eru al-
farið í eigu ríkis eða sveitarfélaga.
Rökin eru þau að sem hlutafélag
geti spítali betur eflt starfsemina,
mætt samkeppni um starfsfólk,
fengið meira fjármagn til uppbygg-
ingar og yfirleitt að allar breytingar
á rekstri verði auðveldari og hag-
kvæmari. Því fer örugglega fjarri að
allur vandi opinbers sjúkrahúss
leysist með hlutafélagsforminu en
þetta verður að meta eins og annað.
Breytta fjármögnun hið fyrsta
Núverandi tilhögun á fjármögnun
LSH er löngu úrelt og henni þarf að
breyta hið fyrsta. Spítalinn fær um
20 milljarða króna á fjárlögum. Fyr-
ir þá upphæð á hann ekki aðeins að
þjóna sjúklingum, heldur stunda
umfangsmikið kennslu- og rann-
sóknarstarf. Þarna er brýnt að
koma á samhengi milli spítalastarfs-
ins og fjárframlaga. Verið er að
greina kostnað við sem flest í starf-
semi LSH. Til fróðleiks kostar
venjuleg mjaðmaliðaaðgerð um 275
þúsund, kransæðavíkkun allt að 225
þúsund og venjuleg barnsfæðing um
130 þúsund krónur. Síðastliðið sum-
ar var mikið fjallað um öldu alvar-
legra slysa og reyndist viðbótar-
kostnaður spítalans af hennar
völdum, umfram eðlilegt álag, vera
40 m.kr. Útgjöld spítalans eru þann-
ig oft óvænt og geta þá riðlað áætl-
aðri starfsemi. Því er brýnt að fjár-
veitingar ráðist af verkefnum á
hverjum tíma. Alls staðar annars
staðar á Norðurlöndum hafa stjórn-
völd horfið frá föstum fjárveitingum
og tekið upp greiðslukerfi sem yf-
irleitt miðast við tiltekinn fastan
kostnað og síðan breytilegan kostn-
að vegna einstakra verka.
Starfsemi kvennasviðs hefur nú
að mestu verið greind eftir alþjóð-
legum stöðlum samkvæmt svoköll-
uðu DRG-kerfi. Fjárframlög til
starfseminnar miðast á þessu ári við
greiðslur fyrir unnin verk. Þetta er
mikilvæg nýbreytni í starfi spítalans
sem vonandi verður gagnleg fyrir-
mynd. Kjarni málsins er sá að heil-
brigðisyfirvöld líti á sig sem kaup-
anda að heilbrigðisþjónustu, líkt og
TR gerir með samningi við einka-
reknar læknastofur, en spítalinn
„selji“ stjórnvöldum þjónustu á um-
sömdu verði.
Opin umræða
Ég hef nú í fjórum Morgunblaðs-
greinum fjallað um mótun háskóla-
sjúkrahússins en starfsemi þess
skiptir alla landsmenn miklu. Nauð-
synlegt er að efna til opinnar um-
ræðu um framtíð Landspítala – há-
skólasjúkrahúss.
Rekstur Landspítala
– háskólasjúkrahúss
Magnús
Pétursson
Háskólasjúkrahús
Það hefur vantað að
leita kjarnans og móta
stefnu um rekstur
sjúkraþjónustunnar
með framtíðarhagsmuni
þjóðarinnar í huga, seg-
ir Magnús Pétursson í
fjórðu og síðustu grein
sinni um háskólasjúkra-
hús í mótun.
Höfundur er forstjóri Landspítala –
háskólasjúkrahúss.
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
Ekki má dragast að móta stefnu um hvernig eigi að mæta aukinni þörf á
sjúkraþjónustu, segir greinarhöfundur, svo sem fjölgun aldraðra.
Í Morgunblaðinu í
gær eru undarleg um-
mæli höfð eftir Kristni
H. Gunnarssyni, þing-
manni Framsóknar-
flokksins og formanni
Byggðastofnunar, þar
sem hann hreytir í
Þorstein Vilhelmsson
skipstjóra og útgerð-
armann: „Hann (þ.e.
Þorsteinn) hefur nú
sjálfur fengið stærstu
gjöfina frá ríkinu,
3.150 milljónir kr., og
mér finnst það
skekkja samkeppnis-
stöðu í sjávarútvegi
verulega þegar einn
aðili fær svo mikla peninga fyrir
það eitt að selja veiðiheimildir.
Þetta er stærsta gjöfin sem ríkið
hefur veitt nokkrum manni“ o.s.frv.
Við þetta er margt að athuga:
1. Meðan Þorsteinn Vilhelmsson
var skipstjóri hjá Útgerðarfélagi
Akureyringa og Samherja ávann
hann sér traust og virðingu sem
einn af aflasælustu skipstjórum
landsins. Hann fór vel með skip
og veiðarfæri og naut trausts
áhafnar sinnar. Meðferð afla um
borð í skipi hans
mátti vera öðrum
til fyrirmyndar.
Þessir eðliskostir
hans nýttust honum
eftir að hann kom í
land.
2. Þeir bræður og
frændur, Þorsteinn
og Kristján Vil-
helmssynir og Þor-
steinn Már Bald-
vinsson, stofnuðu
Samherja, sem
brátt varð eitt af
stærstu útgerðar-
fyrirtækjum lands-
ins. Velgengni fyr-
irtækisins er meðal
annars því að þakka, að það var
frumkvöðull í útgerð á frystitog-
urum og söluafurða þeirra. Það
er óþarfi af formanni Byggða-
stofnunar að öfundast yfir því,
þótt nú sem fyrr gefi sjávar-
útvegurinn þeim mikið í aðra
hönd, sem fyrstir færa sér í nyt
nýjar verkunar- og geymsluað-
ferðir til þess að koma fiskinum
á markað og hækka með því
verðið en draga úr geymslu-
kostnaði. Á þessu hafa allir
hagnast, þjóðarbúið, útgerðin og
að sjálfsögðu og ekki síst sjó-
mennirnir.
3. Samherji var meðal þeirra út-
gerðarfyrirtækja sem fyrst hösl-
uðu sér völl erlendis með mynd-
arlegum hætti eins og alþjóð er
kunnugt.
4. Þegar Þorsteinn Vilhelmsson
seldi hlutabréf sín í Samherja fór
ekki króna út úr sjávarútveg-
inum eins og ég hef áður gert
grein fyrir hér í Morgunblaðinu.
Það sem gerðist var að nýir hlut-
hafar komu að Samherja en Þor-
steinn hefur fjárfest í öðrum
sjávarútvegsfyrirtækjum.
5. Samherji, eins og mörg önnur
fyrirtæki og raunar einstaklingar
í sjávarútvegi, hefur keypt veiði-
heimildir til að styrkja stöðu sína
og hefur þar með styrkt stöðu
sjávarútvegsins í heild. Það hef-
ur með öðru átt þátt í hagvexti
síðustu ára og byggt upp batn-
andi lífsafkomu þjóðarinnar.
Nú vill Kristinn H. Gunnarsson
gera allar veiðiheimildir upptæk-
ar bótalaust á svo og svo mörg-
um árum, brjóta niður sjávar-
útveginn og skilja þá ein-
staklinga eftir í skuldum og
sárum sem hafa kosið að gera út-
gerð og fiskveiðar að ævistarfi.
Síðan sér hann það fyrir sér að
hann geti svifið á milli sjávar-
plássanna á loftbelg Byggða-
stofnunar, útdeilt kvótanum og
sagt: ,,Sjá, gjafir eru yður gefn-
ar!“ Hann kom einu sinni norður
þessara erinda færandi hendi
með því að segja við Hríseyinga
að sér fyndist að þeir ættu að fá
byggðakvótann frá Grímsey.
Undir þetta var lítið tekið.
6. Þingmaðurinn segir „fyrir það
eitt að selja veiðiheimildir“ og
fer með ósannindi. Þorsteinn Vil-
helmsson seldi hlut sinn í Sam-
herja sem er ekki það sama. Á
þessum tíma átti Samherji 18
togara og nótaskip, fiskimjöls-
verksmiðju í Grindavík, rækju-
verksmiðju á Dalvík sem nú er
verið að breyta í kjúklingabú,
Strýtu, rækjuverksmiðju á Ak-
ureyri, síldarverkunarstöð á
Eskifirði auk útgerðarfyrirtækja
í Færeyjum, Skotlandi og Þýska-
landi, svo að ég muni. Loks má
nefna hlut Samherja í Fiskeldi
Eyjafjarðar og áhuga þeirra
frænda fyrir því merka braut-
ryðjendastarfi sem þar hefur
verið unnið og fyrir fiskeldi yf-
irleitt.
Svo er önnur villa í þessum um-
mælum sem líka er vond.
Það er gefið í skyn að það beri
vott um siðferðisbrest ef einstak-
lingur sem leggur fé sitt, atorku
sína og sjálfan sig í útgerð, fær
raunvirðið greitt þegar selt er.
Auðvitað vill enginn festa fé sitt í
fyrirtæki sem ekki má selja. Auð-
vitað sýnir hátt verð á sjávarút-
vegsfyrirtækjum að atvinnugreinin
stendur vel af því að henni hafa
verið búin heilbrigð rekstrarskil-
yrði og af því að hæfir menn og
framsýnir starfa innan greinarinn-
ar. Megi það áfram vera svo.
Að síðustu get ég ekki stillt mig
um að víkja að rótarlegum ummæl-
um Kristins H.
Gunnarssonar um Hraðfrystihús-
ið Gunnvöru á Ísafirði sem er í
hans kjördæmi. Það hafði 23 m.kr.
í hagnað á síðasta ári og var meðal
þeirra fyrirtækja í sjávarútvegi
sem bestri afkomu skiluðu af
rekstri. Ekki féllu viðurkenning-
arorð af munni þingmannsins eins
og ástæða var til heldur slöngvaði
hann þessu fram: „Það er ekki til
svo aumt sparnaðarform í nokk-
urum banka á Íslandi að þeir bjóði
ekki betri ávöxun en þetta.“ Svo
mælti formaður Byggðastofnunar
og endurspegluðu þessi köldu orð
hug hans til sjávarútvegsins. Lítill
er skilningur hans á því á hverju
byggð á Vestfjörðum er reist.
Nú er of langt gengið
ef rétt er eftir haft
Halldór
Blöndal
Sjávarútvegur
Endurspegluðu þessi
köldu orð formanns
Byggðastofnunar, segir
Halldór Blöndal, hug
hans til sjávarútvegsins.
Höfundur er forseti Alþingis.