Morgunblaðið - 28.03.2001, Page 31

Morgunblaðið/þorkell þorkelsson
aráðherra, Birgir Ísleifur Gunnarsson seðlabankastjóri og Davíð Oddsson forsætisráðherra á ársfundi Seðlabanka
kynnt frumvarp til laga um breytingar á lögum um Seðlabanka Íslands.
það
efur á
pp þá
reglu-
ðu og
amál-
tuðlar
upp-
mála-
stefnu
þykki
mi við
nkann
geng-
mræmi
nar í
yting-
ans og
pfylla
gar á
Yfir-
ram í
og
verð-
anka-
nkans
sam-
til sjö
Ein-
sama
nnum.
ðir af
mann
klega.
erður
rlega.
rðun-
rf hún
ra við
yggst
. „Til
ðhöfð
un og
unnar
ði um
di um
kynn-
arinn-
ynlegt
anka-
stjórnarinnar séu reistar á fagleg-
um grunni og að peningastefnan sé
gagnsæ og sýnileg ríkisstjórn sem
og almenningi. Ekki er þó gert ráð
fyrir að skylt sé að birta frásagnir
af umræðum á fundum þegar
ákvarðanir í peningamálum eru
teknar,“ að sögn Davíðs.
Enn fremur kom fram í máli for-
sætisráðherra að fjölgað verði í
bankaráði Seðlabankans úr fimm í
sjö.
Í samtali við Morgunblaðið kom
fram hjá Davíð að engin breyting
verði á bankaráði Seðlabankans
fyrr en frumvarpið verður að lög-
um sem væntanlega verður í júní
nk.
Hann segir að með því að fjölga í
ráðinu breikki samsetning þess og
líklegra sé að fleiri sjónarmið kom-
ist að við umfjöllun í bankaráðinu.
Sú breyting verður nú á að banka-
ráðið velur sér sjálft formann í stað
þess að ráðherra skipi hann.
Davíð segist vonast til þess að
sátt náist um frumvarpið á Alþingi
ennefnd sem vann að frumvarpinu
var skipuð fulltrúum fjögurra
stjórnmálaflokka. Í nefndinni sátu:
Ólafur Davíðsson, ráðuneytisstjóri
í forsætisráðuneytinu, sem var for-
maður, Jón Sigurðsson rekstrar-
hagfræðingur, Sighvatur Björvins-
son fyrrverandi alþingismaður og
alþingismennirnir Steingrímur J.
Sigfússon og Vilhjálmur Egilsson.
Einnig starfaði Ingimundur Frið-
riksson, aðstoðarbankastjóri
Seðlabanka Íslands, með nefnd-
inni.
Í frumvarpinu er það nýmæli að
fjallað er sérstaklega um hlutverk
Seðlabankans sem lánveitanda til
þrautavara. Í gildandi Seðlabanka-
lögum er ekkert ákvæði sem bein-
línis kveður á um að Seðlabankan-
um sé heimilt við sérstakar
aðstæður að veita lánastofnunum
fyrirgreiðslu umfram þá sem fellur
undir regluleg viðskipti. Sam-
kvæmt frumvarpinu er gert ráð
fyrir að þegar sérstaklega standi á
og Seðlabankinn telur þess þörf til
að varðveita traust á fjármálakerfi
landsins geti hann veitt lánastofn-
unum í lausafjárvanda ábyrgðir
eða lán til að koma í veg fyrir til
dæmis bankakreppu. Sérstaklega
er tekið fram að bankinn veitir ekki
aðstoð til gjaldþrota lánastofnana
eða lánastofnana með eiginfjár-
stöðu undir löglegum mörkum. Að-
stoðin er takmörkuð við lánastofn-
anir sem lenda í vandræðum vegna
lausafjárstöðu, lánastofnanir sem
til dæmis uppfylla ekki skilyrði um
lágmarks eigið fé verða að leysa sín
mál með nýju hlutafé.
Ríkið fær aukinn hlut
í hagnaði bankans
Frumvarpið gerir einnig ráð fyr-
ir að hærra hlutfall af hagnaði
Seðlabankans skuli greitt í ríkis-
sjóð en gert hefur verið samkæmt
núgildandi Seðlabankalögum.
Hlutfallið hækkar úr helmingi í tvo
þriðju hluta hagnaðar. Þessi
ákvæði taka þó einungis gildi ef
eigið fé bankans í lok reikningsárs
svarar til að lágmarki 2,25% af
heildarfjárhæð útlána og innlendr-
ar verðbréfaeignar lánakerfisins.
„Sé því marki ekki náð mun bank-
inn einungis greiða þriðjung hagn-
aðar síns í ríkissjóð. Sú ástæða er
fyrir þessari tilhögun mála að
nauðsynlegt er að tryggja að Seðla-
bankinn búi jafnan yfir ákveðnu
lágmarks eigin fé til þess að hafa
styrk til þess að gegna hlutverki
sínu. Þetta er sérstaklega mikil-
vægt í ljósi þess að sterk tengsl eru
á milli eiginfjárþarfar seðlabanka
og þeirrar gengis- og vaxtaáhættu
sem hann býr við. Fullyrða má að
vegna smæðar íslenska hagkerfis-
ins og sveiflna í efnahagsstarfsem-
inni þurfi Seðlabanki Íslands að
ráða yfir sterkari eiginfjárstöðu en
seðlabankar í stærri ríkjum sem
ekki sæta sömu sveiflum. Sé tekið
tillit til rekstrarkostnaðar bankans
og þess að bankinn sé undir það bú-
inn að mæta sveiflum í hagkerfinu
fyrirvaralaust má gera ráð fyrir að
auka þurfi eigið fé bankans um nær
14 milljarða króna úr 22 milljörð-
um við árslok árið 2000 í 35-36
milljarða,“ að því er fram kom í er-
indi forsætisráðherra á ársfundi
Seðlabankans í gær.
Hagnaður Seðlabankans 1,7
milljarðar á síðasta ári
Greiðsla Seðlabankans til ríkis-
sjóðs nam tæpum 700 milljónum
króna á síðasta ári en að henni frá-
talinni nam hagnaður bankans lið-
lega einum milljarði króna á síð-
asta ári, að því er fram kom í máli
Ólafs G. Einarssonar, formanns
bankaráðs Seðlabanka Íslands.
Kom fram í máli hans að ekki sé
hægt að leggja sömu merkingu í
hagnað af starfsemi Seðlabankans
eins og af rekstri samkeppnisfyr-
irtækja. Megintilgangur seðla-
banka sé ekki endilega að skila
hagnaði heldur fyrst og fremst að
framfylgja stefnu í peningamálum í
samræmi við þau markmið sem
þeim eru sett í lögum.
Þar sem hlutverk bank-
ans feli í sér að ójafn-
vægi er á milli gengis-
bundinna eigna og
skulda er afkoma hans
jafnan næm fyrir breyt-
ingum á gengi krónunnar. Bók-
færður gengishagnaður bankans
nam 2 milljörðum króna á liðnu ári.
Að sögn Ólafs létu 19 starfsmenn
af störfum í bankanum á síðasta ári
og hurfu þeir nánast allir til starfa í
öðrum fyrirtækjum á fjármála-
markaði.
„Samkeppnin um gott starfsfólk
er hörð á fjármálamarkaði. Seðla-
bankinn hefur staðið fremur höll-
um fæti í henni því hann á óhægt
um vik að keppa við kjör sem víða
eru boðin. Mjög mikilvægt er þó
fyrir bankann að halda góðu fólki
og hann verður að geta keppt við
aðrar stofnanir og fyrirtæki. Þar
skipta laun ekki endilega öllu máli,
heldur einnig viðfangsefni og
starfsumhverfi,“ að sögn Ólafs.
Íhlutun á gjaldeyrismarkaði
reynir á gjaldeyrisforðann
Seðlabankastjóri, Birgir Ísleifur
Gunnarsson, gerði gengi krónunn-
ar að umtalsefni á ársfundinum. Á
síðasta ári lækkaði gengi hennar
um tæplega 9% en stafaði það að
nokkru leyti af skerðingu aflaheim-
ilda og versnandi efnahagshorfum
af þeim sökum. Eftirspurn eftir
gjaldeyri var og meiri en framboð
vegna viðskiptahalla sem talinn er
hafa verið 68,9 milljarðar á síðasta
ári og vegna óvenju mikilla fjár-
festinga Íslendinga í erlendum
verðbréfum sem námu tæplega 40
milljörðum króna nettó á árinu.
Um síðustu áramót var raungengi
krónunnar komið niður fyrir með-
altal síðustu 20 ára.
„Seðlabankinn taldi nauðsynlegt
við ríkjandi efnahagsaðstæður að
sporna við lækkun krónunnar. Auk
vaxtahækkana lét bankinn því
þrettán sinnum til sín taka á gjald-
eyrismarkaði frá miðju ári 2000 til
að koma í veg fyrir snöggar verð-
breytingar. Þessi íhlutun markaði
nokkur tímamót því Seðlabankinn
hafði ekki átt viðskipti á milli-
bankamarkaði með gjaldeyri frá
miðju ári 1999. Bankinn seldi
Bandaríkjadali fyrir 15,6 milljarða
króna á þessu tímabili. Það sem af
er þessu ári hefur Seðlabankinn
brugðist við á gjaldeyrismarkaði 6
sinnum og gengið hefur sigið um
1,8% miðað við skráningu í dag.“
Birgir Ísleifur segir að íhlutun
bankans hafi reynt á gjaldeyris-
forða Seðlabankans en honum er
haldið í tilteknu lágmarki sem nú
er 34 milljarðar króna. Ef forðinn
stefnir niður fyrir lámarkið tekur
Seðlabankinn lán til að halda hon-
um uppi. Að sögn Birgis Ísleifs
hafa farið fram viðræður við fjár-
málaráðherra um fleiri aðgerðir til
styrktar gjaldeyrisforðanum en
meginhluti samningsbundna er-
lendra lánamöguleika Seðlabank-
ans eru enn ónýttir.
Seðlabankinn fagnar breytingu
á gengisstefunni og er þess fullviss
að hún muni styrkja grundvöll
efnahagslífsins. „Þetta fyrirkomu-
lag felur það í sér að Seðlabank-
anum eru sett tiltekin verðbólg-
umarkmið og honum gert að halda
verðbólgu í samræmi við þau innan
tilsettra tímamarka. Jafnframt er
horfið frá því að nota gengi krón-
unnar sem millimarkmið og vik-
mörk afnumin. Rétt er þó að leggja
á það áherslu að í opnu hagkerfi
hefur gengið sterk áhrif á verðlag.
Peningastefnan mun því áfram
taka mið af gengisþróun. Stefnunni
verður framfylgt með þeim hætti
að Seðlabankinn gerir verðból-
guspá og ef hún bendir til þess að
verðbólga fari út fyrir tiltekin mörk
ber bankanum að bregðast við með
aðgerðum í peningamálum. Það er
skilyrði fyrir trúverðugri fram-
kvæmd þessarar stefnu að Seðla-
bankinn fái fullt sjálfstæði til að
nota tæki sín í þágu þess markmiðs
sem sett hefur verið og að stjórn
peningamála sé gagnsæ og upplýs-
ingaflæði sé greitt frá Seðlabanka
til almennings og stjórnvalda,“
segir Birgir Ísleifur.
Óvissu eytt á
gjaldeyrismarkaði
Hann tók fram í erindi sínu á
ársfundinum að þrátt
fyrir afnám vikmarka
muni Seðlabankinn láta
til sín taka á gjaldeyr-
ismarkaði til að stuðla
að settum markmiðum
um verðbólgu ef bank-
inn telur að gengissveiflur geti
ógnað fjármálalegum stöðugleika.
„Undanfarna daga hefur mynd-
ast nokkur órói á gjaldeyrismark-
aði og gengið lækkað nokkuð. Þessi
órói tengist vafalítið óvissu um
breytta gengisstefnu og mikilli um-
ræðu um hugsanlegar breytingar í
verðbólgumarkmið. Seðlabankinn
telur ekki efnahagslegar forsendur
fyrir þessari lækkun gengisins og
nú þegar óvissu hefur verið eytt
eru forsendur til þess að ró komist
á gjaldeyrismarkaðinn að nýju og
gengislækkun gæti jafnvel gengið
til baka,“ sagði Birgir Ísleifur.
ært að slaka á
ngastefnunni
kom fram að stjórn Seðlabankans hefur ákveðið að lækka stýrivexti
ðherra, Davíð Oddsson, fyrirhugaðar breytingar á lögum um Seðla-
kisstjórnar og Seðlabankans um að tekin verði upp verðbólgumark-
verði afnumin. Guðrún Hálfdánardóttir fylgdist með fundinum.
Bankaráð
Seðlabankans
velur sjálft
formanninn
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. MARS 2001 31
Yfirlýsing um verð-
bólgumarkmið og
breytta gengisstefnu
Árleg
verðbólga
verði sem
næst 2,5%
RÍKISSTJÓRN Íslands og Seðlabanki Ís-
lands hafa ákveðið eftirfarandi breytingar
á fyrirkomulagi peningamála á Íslandi
sem taka gildi í dag:
1 Meginmarkmið stjórnar peningamála
verður stöðugleiki í verðlagsmálum, eins
og hann er skilgreindur hér að neðan.
Seðlabankanum ber þó einnig að stuðla að
fjármálalegum stöðugleika og framgangi
meginmarkmiða efnahagsstefnu rík-
isstjórnarinnar að svo miklu leyti sem
hann telur það ekki ganga gegn meg-
inmarkmiði hans um verðstöðugleika.
2 Í stað þess að miða peningastefnuna
við að halda gengi krónunnar innan vik-
marka mun Seðlabankinn hér eftir miða
hana við að halda verðbólgu innan ákveð-
inna marka sem nánar eru tilgreind hér að
neðan.
3 Með ofangreindri breytingu eru nú-
verandi vikmörk gengis íslensku krón-
unnar afnumin. Gengið mun þó áfram
verða mikilvæg viðmiðun peningastefn-
unnar.
4 Ríkisstjórnin veitir Seðlabankanum
fullt svigrúm til að beita stjórntækjum sín-
um í því skyni að ná verðbólgumarkmiði
sínu.
5 Síðar í þessari viku mun ríkisstjórnin
leggja fram frumvarp til laga um Seðla-
banka Íslands sem felur í sér að lögfestar
verða ofangreindar ákvarðanir um stöð-
ugleika í verðlagsmálum sem meginmark-
mið peningastefnunnar og um sjálfstæði
Seðlabankans til að beita stjórntækjum
sínum.
6 Verðbólgumarkmið Seðlabankans
mun miðast við 12 mánaða breytingu vísi-
tölu neysluverðs eins og hún er nú reiknuð
af Hagstofu Íslands. Þá verður þess farið á
leit við Hagstofuna að hún reikni eina eða
fleiri vísitölur sem nota má til að meta
undirliggjandi verðlagsþróun, eins og nán-
ar verður samið um á milli Hagstofunnar
og Seðlabanka Íslands. Seðlabankinn mun
hafa hliðsjón af slíkum vísitölum við mat á
stöðu verðlagsmála og framkvæmd pen-
ingastefnunnar.
7 Seðlabankinn mun stefna að því að ár-
leg verðbólga, reiknuð sem hækkun vísi-
tölu neysluverðs á 12 mánuðum, verði að
jafnaði sem næst 2½%.
8 Víki verðbólga meira en ±1½% frá
settu marki ber bankanum að ná verð-
bólgu svo fljótt sem auðið er inn fyrir þau
mörk að nýju. Jafnframt ber bankanum að
senda greinargerð til ríkisstjórnar þar
sem fram kemur hver ástæða frávikanna
er, hvernig bankinn hyggst bregðast við
og hve langan tíma hann telur það taka að
ná verðbólgumarkmiðinu að nýju. Grein-
argerð bankans verður birt opinberlega.
9 Seðlabankinn skal stefna að því að ná
markmiðinu um 2½% verðbólgu eigi síðar
en í árslok 2003. Á árinu 2001 skulu efri
mörk verðbólgunnar vera 3½% fyrir ofan
verðbólgumarkmiðið en 2% á árinu 2002.
Neðri mörkin verða 1½% neðan við mark-
miðið á þessum árum og framvegis. Fari
verðbólgan út fyrir þessi mörk á árunum
2001 og 2002 kemur til viðbragða í sam-
ræmi við 8. tölulið.
10 Þrátt fyrir afnám vikmarka geng-
isstefnunnar mun Seðlabankinn grípa inn í
þróun gjaldeyrismarkaðar með kaupum
og sölu gjaldeyris telji hann það nauðsyn-
legt til að stuðla að ofangreindum mark-
miðum um verðbólgu eða ef hann telur að
gengissveiflur geti ógnað fjármálalegum
stöðugleika.
11 Seðlabankinn skuldbindur sig til að
gera ársfjórðungslega verðbólguspá þar
sem spáð er tvö ár fram í tímann. Skal spá-
in birtast í ársfjórðungslegu riti bankans.
Þar skal einnig koma fram mat bankans á
helstu óvissuþáttum tengdum spánni. Jafn-
framt mun bankinn gera grein fyrir mati
sínu á stöðu og horfum í efnahagsmálum.
12 Seðlabankinn mun í ritum sínum
gera grein fyrir því hvernig til hefur tekist
við að ná verðbólgumarkmiði bankans.
Jafnframt mun bankastjórn Seðlabanka Ís-
lands gera ráðherra, ríkisstjórn og nefnd-
um Alþingis grein fyrir stefnu bankans í
peningamálum og mati hans á stöðu og
horfum í efnahagsmálum.