Morgunblaðið - 03.04.2001, Qupperneq 36

LISTIR
36 ÞRIÐJUDAGUR 3. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
STRENGJASEXTETTSÁHÖFN
tveggja fiðlna, tveggja víólna og
tveggja sellóa er sjaldséður gestur á
tónleikum. Þó mun greinin algengari
í tónbókmenntum en halda mætti,
því allt frá dögum Boccherinis hafa
ólíklegustu tónskáld samið strengja-
sextetta á stangli. Spohr, Dvorák,
Gade, Schönberg, Bridge, Bax,
Korngold, Schulhoff og Martinu, svo
einhverjir séu nefndir. Engu að síð-
ur er þröngin á raddþingi þessarar
tilteknu áhafnar það mikil og vand-
meðfarin, að margir hafa kosið þá
augljósu leið eftir á að útsetja hana
fyrir strengjasveit líkt og gert var
með „Souvenir de Florence“, enda
varð sú útgáfa mun þekktari. Hvers
vegna höfundum skyldi oftast yfir-
sjást sú jafnaugljósa leið að nota
kontrabassa í stað 2. sellós, sem
drægi stórum úr urgandi nálægð
radda neðra sviðsins og bætti áþreif-
anlega um fyllingu, sætir aftur á
móti undrum. Nema skrifað verði á
lakari bassaleiktækni fyrri tíma en
nú er við lýði.
Það var vissulega fengur í þessu
fágæta prógrammi, sérstaklega í
höndum jafnfærra spilara og ofan
getur. Og trúlega hefur það gert
uppátækið kleift á þeim takmarkaða
æfingartíma sem tiltækur var. Því
líkt og með höfuðform strengja-
kammertónlistar, kvartettinn, kem-
ur í rauninni ekkert í staðinn fyrir
margra ára stöðugan samleik sömu
iðkenda, þó að hinar fjölmennari
strengjagreinar séu hlutfallslega
minna viðkvæmar. Jafnvel heims-
virtúósar þurfa tíma til að ná saman,
enda heildaráferðin ávallt meira at-
riði í kammertónlist en einstaklings-
bundin glæsitilþrif.
Þess gætti ilþyrmilega í Op. 18
(1859–60), einu fyrsta þroskaða
kammerverki Johannesar Brahms,
sem þrátt fyrir fjörleg hrynræn til-
þrif kallar á margvísleg fíngerð og
nærri vínarklassísk tjáningarmeðul í
hendingamótun; einmitt atriði sem
útheimta samstillingu byggða á
langvarandi hópvinnu. Verkið verð-
ur ekki keyrt í gegn á krafti einum,
eins og virtist meginnálgun sex-
menninganna eftir hrárri og á köfl-
um jafnvel ósamstilltri túlkun þeirra
að dæma. Þó voru innan um áhrifa-
mikil augnablik á fíngerðari nótum
eins og alþýðlegi „lírukassa“-söng-
staðurinn í I. þætti, sem var útfærð-
ur með fallegu etnísku senza vibrato.
Hefði að skaðlausu mátt tjalda slíkri
litafjölbreytni víðar, auk þess sem
leiðarinn hefði almennt mátt halda
aftur af safamiklum fiðlutóni sínum,
sem skar sig oft óþarflega mikið úr
heildinni.
Eftir þessa fremur vonsvíkjandi
frammistöðu í Brahms kom spila-
mennskan eftir hlé óneitanlega eins
og skrattinn úr sauðarleggnum, því
meðferðin á Minningum Tsjækovsk-
íjs frá Flórensborg (1890) var í sam-
anburði nánast eins og svart hjá
hvítu. Einkum eftir 1. þáttinn, þar
sem enn eimdi svolítið eftir af hráum
samhljómi fyrri hálfleiks. Reyndar
virtist manni að hluta mega kenna
hálfþurrum hljómburði Salarins,
sem veitir sérstaklega veikum leik
fulllítinn eftirhljóm og kann því
ómeðvitað að kalla á kraft á kostnað
fágunar, þótt alltaf sé einstaklings-
bundið smekksatriði hversu „blaut-
an“ menn vilja strengjahljóminn.
En hvað sem því líður, þá gustaði
nú svo um munaði af leik hópsins í
þessu innblásna meistaraverki, sem
virtist þola, og jafnvel þurfa, tölu-
vert öflugri meðferð en Brahms.
Eftir bráðfallegan samsöng í II.
þætti fór tónlistin á flengjandi flug í
síðustu tveim þáttum, þar sem
klukkutær samstilling og sindrandi
snerpa urðu allsráðandi í makalaust
hrífandi samleik. Fúgatókafli Fín-
alsins, með tvírödduðum raddinn-
komum í „pörum“ eins og áhöfnin
gefur upplagt tilefni til, varð eðlileg-
ur hæsti klímax fjölda hápunkta, og
standandi klapp og bravóhróp æstra
áheyrenda að leikslokum urðu ekki
nema sjálfsögð og verðskulduð af-
leiðing af sannkölluðu músíkölsku
grettistaki sem eftir hlaut að lifa í
minni nærstaddra.
Ríkarður Ö. Pálsson
TÓNLIST
S a l u r i n n
Strengjasextettar eftir Brahms
(Nr. 1 í B Op. 18) og Tsjækovskíj
(Souvenir de Florence Op. 70).
Sigrún Eðvaldsdóttir, Zbigniew
Dubik, fiðlur; Ásdís Valdimars-
dóttir, Helga Þórarinsdóttir, víólur;
Bryndís Halla Gylfadóttir, Michael
Stirling, selló. Laugardaginn
31. marz kl. 20.
KAMMERTÓNLEIKAR
Músíkalskt grettistak
Á TVEIMUR tónleikaröðum sem
Átjándu aldar hljómsveitin í Hol-
landi hélt á dögunum spilaði Kjart-
an Guðnason slagverksleikari í
fyrsta skipti með hljómsveitinni.
Einum tónleikum, sem fram fóru í
Concertgebouw-höllinni í Amst-
erdam, var sjónvarpað í hollenska
sjónvarpinu síðastliðinn sunnudag.
Hljómsveitarstjóri var Sir Simon
Rattle.
Átjándualdar hljómsveitin er al-
þjóðlegur hópur af hljóðfæraleik-
urum sem sérhæfa sig í að flytja
tónlist frá 18. og fyrri hluta 19. ald-
ar. Hún var stofnuð í Hollandi árið
1981 af Frans Brüggen með styrkj-
um frá hollenska ríkinu, Prins
Bernhard sjóðnum og stuðningi
vina og vandamanna um allan
heim. Hljómsveitin starfar í Hol-
landi jafnframt því að halda tón-
leika út um allan heim Tónleikarað-
irnar voru hluti af árlegu
tónleikaferðalagi hljómsveit-
arinnar um Holland. Haldnir voru
tónleikar meðal annars í Rotter-
dam, Amsterdam, Utrecht og Gron-
ingen.
Á fyrri efnisskránni var spiluð
sinfónía nr. 100 í G-dúr (Military
symphony) og Die Schöpfung, eða
Sköpunin, eftir Joseph Haydn undir
stjórn Frans Brüggen. Hollenski
Kammerkórinn söng og einsöngv-
arar voru Johannette Zomer sópr-
an, Marcel Beekman tenór og Dav-
id Wilson Johnson bassi. Í hlutverki
djöfulsins var Hans Dagelet og fór
Frans Brüggen með hlutverk Guðs.
Á seinni efnisskránni voru Die
Jahreszeiten, eða Árstíðarnar, eftir
Haydn og stjórnandi var Sir Simon
Rattle. Söngurinn var í höndum
hollenska Kammerkórsins og ein-
söngvarar voru Christiane Oelze
sópran, John Mark Ainsley tenór og
David Wilson Johnson bassi.
Mikil upplifun
„Það var ofsalega gaman að spila
undir stjórn þeirra beggja. Þeir eru
ólíkir hvor á sinn hátt, Frans
Brüggen er þarna að stjórna sinni
eigin hljómsveit og er mjög örugg-
ur og yfirvegaður þar sem hann
þekkir alla hljómlistarmennina. Sir
Simon Rattle er hins vegar mikill
húmoristi, og í gegnum húmorinn
dró hann fram það besta í hverjum
og einum. Það kitlaði mig nátt-
úrlega að vita að hann hafi verið
sjálfur slagverksleikari áður en
hann gerðist stjórnandi. Hann var
ekki að þagga niður í slagverkinu
eins og svo oft gerist heldur var það
besta mál að það heyrðist vel í
manni. Það væri gaman að fá ein-
hvern tíma að spila undir hans
stjórn í Fílharmóníuhljómsveit
Berlínar þar sem hann er að-
alstjórnandi. Það er aldrei að vita,“
segir Kjartan.
Framundan hjá Kjartani eru svo
tónleikar í apríl með hljómsveit
sem heitir Les Perruques d’Amst-
erdam þar sem spiluð verða verk
eftir G.P. Telemann og J. Patzelt
undir stjórn Henk van Benthem.
Lék und-
ir stjórn
Rattle og
Brüggen
Kjartan Guðnason (t.h.) bregður á leik ásamt Sir Simon Rattle.
Kjartan Guðnason slagverksleikari í Hollandi
ÞAÐ hefur varla farið framhjá
neinum að Jón Múli Árnason varð
áttræður á laugardaginn var og að
þá kom út geisladiskur með lögum
hans og Óskar Guðjóns-
son og frítt lið djassleik-
ara efndu til afmælistón-
leika í Salnum í
Kópavogi. Vinir og aðdá-
endur Múlans troðfylltu
salinn og hylltu kappann
í lokin með því að syngja
fullum rómi Einu sinni á
ágústkvöldi. Þar sannað-
ist sem oft áður að það á
við um lög Jóns Múla,
sem hann sagði einu
sinni um lög Bítlanna, að
trúlega yrðu þau bestu
talin bresk þjóðlög eftir
150 til 200 ár.
Því miður gat Jón
Múli ekki verið viðstadd-
ur tónleikana nema í anda. Hann
hafði fengið slæma flensu og þar
sem hið mikla heita hjarta hans er
orðið þreytt lenti hann á hjarta-
deild Borgarspítalans. En kona
Jóns, Ragnheiður Ásta Pétursdótt-
ir, rauðklædd og á rauðum skóm,
flutti kveðju frá honum með glæsi-
brag þar sem sagði m.a.: ,,Senti-
mental töffarar allra landa samein-
ist. Þið hafið engu að tapa en allt
að vinna ef þið munið hverja stund
að það á að spila músík með hjart-
anu.“ Og svo sannarlega var músík
Jóns spiluð með hjartanu af þeirri
úrvalssveit djassleikara af yngri
kynslóðinni er stóð á sviði Salarins
í Kópavogi þetta fagra marskvöld.
Óskar Guðjónsson og Eyþór
Gunnarsson léku fyrri hluta tón-
leikanna tveir einsog á nýju skíf-
unni, Keldulandið, en þangað flutti
Jón Múli og fjölskylda úr Breið-
holtinu þarsem þau bjuggu í Stíflu-
seli er Jón nefndi alltaf Djasssel.
Lögin sem þeir léku voru sex. Án
þín, Tempó prímó, Stúlkan mín,
Ástardúett, Í hjarta þér og Undir
stórasteini. Þau eru öll á nýja disk-
inum og var flutningur þeirra
félaga um margt keimlíkur því sem
þar heyrist, en um sumt frábrugð-
inn. Billie Holiday sagðist aldrei
syngja sama lagið tvisvar eins. Ég
efast ekki um að henni fannst það
þótt oft hafi verið lítill munur á
túlkun hennar frá degi til dags. En
það sem skipti máli og gerði list
hennar jafnmagnaða og raun bar
vitni var að fyrir henni var sér-
hvert klúbbkvöld eða konsert ný
upplifun. Þannig var það líka í
Salnum. Þegar Óskar og Eyþór
léku söngdansana hans Jóns Múla
fyrir fullum sal varð túlkun þeirra
sem ný. Þeir náðu samlifun með
áheyrendum. Einhver skemmtileg-
asti og besti dúett þeirra er Ást-
ardúettinn. Þarna í Salnum varð
hann villtari og grófari en á disk-
inum. Óskar vældi í sópraninn og
Eyþór lét alla varfærni lönd og leið
og varð Hinesískur
í expressjónískum
spuna sínum. Svo
glitraði leikur
þeirra af þeim húm-
or sem aldrei má
vanta þegar djass-
inn og Múlinn eru
annarsvegar.
Eftir hlé sté
Múlahljómsveit
Óskars, Delerað, á
svið og flutti fimm
söngdansa. Þar réði
hryngleðin ríkjum
og slagverksleikar-
arnir þrír komu
salnum í rétta grúf-
ið áðuren Óskar
greip gamla tenórinn og blés uppá
Rollinsku Augun þín blá. Gítararn-
ir tveir fóru á kostum í andstæð-
um; hinn hvelli rokkaði Eðvarð og
mjúki djasstóna Hilmar. Ikavikiv/
Vikivaki var næst á dagskrá, en
einsog nafnið gefur til kynna var
hann leikinn í upphafi afturábak og
sagði Óskar það hugmynd Péturs
Grétarssonar. Slagverkið var glóð-
in og bassinn kjölfestan í Fröken
Reykjavík sem Óskar endaði með
glæsilegri snerpu og svo fylgdi
djasssveifla uppá gamla mátann í
kjölfarið, Brestir og brak og
trommuorgía a la Krupa og Rich.
Einu sinni á ágústkvöldi var svo
lokalagið og sungið eftir kveðju
Múlans einsog getið var um í upp-
hafi þessarar umsagnar. Að sjálf-
sögðu sluppu tónlistarmennirnir
ekki fyrren þeir höfðu leikið enn
eitt lag og var Eyþór þá kominn í
Delerahópinn. Sérlegur sendiherra
kældi mannskapinn sem hélt glað-
ur útí hlýja nóttina með þakklæti í
hjarta yfir að svona fín tónlist fyr-
irfyndist á ísaköldu landi og spil-
arar af bestu sort til að glæða hana
lífi.
Að spila með
hjartanu
DJASS
S a l u r i n n í K ó p a v o g i
Óskar Guðjónsson tenór- og
sópransaxófón, Eyþór Gunnarsson
píanó, Eðvarð Lárusson og Hilmar
Jensson gítara, Þórður Högnason
bassa, Birgir Baldursson, Matthías
Már Davíðsson Hemstock og Pétur
Grétarsson trommur og slagverk.
Laugardagskvöldið 31. 3. 2001.
ÓSKAR GUÐJÓNSSON
OG FÉLAGAR
Vernharður Linnet
Jón Múli Árnason
NÚTÍMAMAÐURINN hefur
gleymt uppruna sínum, að áliti veiði-
mannsins Róberts Schmidt, sem er
þakklátur forsjóninni fyrir að hafa
fengið að komast í snertingu við nátt-
úruna og veiðihvötina. Einn með
byssunni, bráðinni, kajaknum og
náttúrunni segist hann vera kóngur í
ríki sínu. Láir honum nokkur?
Heimildarmyndin Kajak – Bátur
veiðimannsins, segir af degi í lífi
skyttunnar og veiðiklóarinnar Ró-
berts. Hann leggur upp á kuldalegum
vetrardegi til atlögu við enn hráslaga-
legri Húnaflóann. Róbert er greini-
lega hörkutól og slíkum reisum van-
ur. Vopnaður haglabyssu leggur hann
útá flóann á 15 feta kajak. Nútíma-
smíði úr plasti, en byggður að fyrir-
mynd hinna kunnu veiðitækja inúít-
anna. Þótt þeir séu næstu nágrannar
okkar er þetta mikla þarfaþing nán-
ast óþekkt fyrirbrigði við Íslands-
strendur. Þegar maður fær jafngott
tækifæri og í mynd Valdimars Leifs-
sonar til að virða fyrir sér ótrúlegt
notagildi kajaksins við íslenskar að-
stæður verður manni spurn: Hefði
hann ekki getað hjálpað þessari lang-
soltnu þjóð, ekki síst á löngum og
ströngum fimbulvetrum fyrri alda?
Róbert og Valdimar leiða okkur
inní nýjan heim, allavega fáum við
nýtt sjónarhorn á landið; nánast séð
með augum sjófugla, rétt yfir sjáv-
arborðinu. Kajakinn skríður hljóð-
laust í haffletinum, nánast ósýnilegur
í ölduhreyfingunni. Aflinn eftir dag-
inn 36 skarfar og eitthvað af öndum.
Ekki ónýtur fengur það.
Myndin gefur jákvæða innsýn í
umdeildan þátt í mannlífinu á nýrri
öld. Róbert nýtir sér grundvallarrétt
hvers einasta þegns í þjóðfélaginu; að
veiða sér í soðið. Hann segist hafa
skömm á þeim sem engu eira, fara um
landið drepandi allt sem á vegi þeirra
verður. Fisk, fugl, ferfætlinga. Slíkir
menn koma óorði á eðlislæga veiði-
mennsku. Það er alltof mikið af veiði-
böðlum sem kunna sér ekkert hóf og
vilja allt drepa. Hrossagaukurinn
efstur á þeirra ógeðfellda aftökulista.
Hvað næst?
Róbert er líklega einhvers staðar á
milli morðvarganna og þeirra sem
hann kýs að kalla „kerlingarnar í
vesturbænum“.
Á kajak í kulda og trekki
Sæbjörn Valdimarsson
SJÓNVARPS-
MYND
R í k i s s j ó n v a r p i ð
KÓNGUR Í RÍKI SÍNU:
KAJAK – BÁTUR
VEIÐIMANNSINS
Leikstjóri, handritshöfundur og
kvikmyndataka: Valdimar Leifs-
son. Tónskáld: Terie Rypdal.
Samsetning: Gunnar Einar
Jóhannsson og Sigurður Arnar
Guðmundsson. Hljóðsetning:
Gunnar Árnason. Heimildarmynd.
Sýningartími 26 mín.
Sýnd í Sjónvarpinu 25. mars.
Lífsmynd. Árgerð 2001.