Morgunblaðið - 03.04.2001, Page 38

MENNTUN
38 ÞRIÐJUDAGUR 3. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Könnun Söru Daggar Jónsdóttur
um fræðslu í grunnskólum um
samkynhneigð var send til allra
skólastjórnenda í grunnskólum
landsins. Svörunin var 60% (115
svör af 193). Spurningalistinn
skiptist upp í 7 liði. Könnunin er
hluti af B.Ed ritgerð hennar í
grunnskólaskor Kennaraháskóla
Íslands. Leiðbeinandi hennar er
Guðmundur Páll Ásgeirsson
námsstjóri í Iðnskólanum í
Reykjavík.
Niðurstöður hennar voru meðal
annars eftirfarandi:
1) Umræður um samkynhneigð í
grunnskólum eru fátíðar.
2) 58% skólastjórnenda telja þörf
á skýrari stefnumótun um þessi
mál.
3) 70% stjórnenda telja mikilvægt
að starfandi kennarar fái fræðslu
um samkynhneigð. 30% telja
kennara hafa næga þekkingu.
4) 87% telja þarft að ræða um
samkynhneigð við nemendur.
12% telja ekki þarft að ræða við
nemendur. 1% svaraði ekki.
5) 56% telja að umræðan um sam-
kynhneigð eigi heima innan
ákveðins aldurshóps. Flestir
nefna 8. bekk, bilið er frá 4. og
upp í 10. bekk. 30% telja um-
ræðuna eiga heima hjá öllum ald-
urshópum. 24% kjósa að tilgreina
engan aldurshóp.
6) 69% telja umfjöllun um sam-
kynhneigð eiga heima innan
ákveðinnar námsgreinar. 61%
nefna lífsleikni. 41% nefna líf-
fræði. Sumir nefna fleiri en eina
námsgrein.
7) 41% skólastjórnenda í könnun
Söru Daggar telja að nemendur
fái ekki fræðslu um samkyn-
hneigð. Ástæðurnar sem þeir
nefna eru að kennarar séu ekki í
stakk búnir til þess, þá vanti
þekkinguna um viðfangsefnið,
þeir séu hræddir við að taka á
viðfangsefninu vegna þess
hversu viðkvæmt það er, eða
vegna þess að námsefni er ekki
til.
Samkynhneigð og grunnskólinn
Á blaðsíðu 84 í heilsufræðifyrri kynslóða stóð eitt-hvað um kynfærikynjanna og þar voru ef til
vill teiknaðar myndir. Óvíst var
hvort kennarinn treysti sér til að
kenna þessa blaðsíðu, hann gat
sleppt henni ef honum sýndist svo.
En hvernig er kynfræðslunni háttað
á tuttugustu og fyrstu öldinni? Hvað
er börnum kennt um kynhneigð?
Gagnkynhneigð, samkynhneigð og
hin ótal kyngervi (gender) sem hafa
birst í menningu mannsins?
Þar sem hefðina fyrir kynfræðslu
skortir í skólakerfið getur þessi
kennsla reynst kennurum erfið. En
þekkt er að foreldrar, sem bókstaf-
lega vilja ekki að börn þeirra hljóti
kynfræðslu í skólanum, hringi í
bekkjarkennara og banni þeim að
fræða börnin þeirra um þetta efni.
Einnig eru dæmi um að hringt sé og
krafist þess að börnin læri ekki neitt
um samkynhneigð. Kennarinn getur
því verið undir miklum þrýstingi
hinna ströngu í samfélaginu.
Annað er að það er ekki augljóst
undir hvaða grein flokka eigi kyn-
fræðsluna eða vitundina um sjálfan
sig sem kynveru. Menntun á að veita
nemendum innsýn og þekkingu á
sjálfum sér og samfélaginu sem
hann tekur fullan þátt í. Fellur þessi
menntun þá undir líffræði, siðfræði,
samfélagsfræði, lífsleikni, bók-
menntir eða einhverja aðra grein?
„Ekki aðeins undir líffræði, heldur
einnig undir fræðslu um menn-
inguna og sjálfið,“ svaraði Erla
Kristjánsdóttir, lektor í Kennarahá-
skóla Íslands. Tilefnið var opinn há-
degisfundur FSS eða Félags sam-
kynhneigðra og tvíkynhneigðra
stúdenta við Háskóla Íslands undir
yfirskriftinni: Hvernig ber að fjalla
um samkynhneigð í skólakerfinu?
Samkynhneigð er feimnismál í
grunnskólum og sennilega öll
fræðsla um kynhneigð, líkurnar á
fordómum eru því talsverðar. Erla
sagði hinsvegar að í þekkingarsam-
félaginu mætti ekki líða fordóma og
því skylda að vinna gegn þeim. „Ein-
staklingar eru meira líkir en ólíkir,“
sagði hún og að efla þyrfti samhygð
með börnum, en það er að geta bæði
vitsmuna- og tilfinningalega sett sig í
spor annarra.
Drengurinn sem
átti tvær mömmur
Boðað var til þessa fundar í tilefni
af B.Ed. könnun Söru Daggar Jóns-
dóttur nemanda í KHÍ (sjá niður-
stöður í rammagrein). Sara Dögg
sagði frá niðurstöðum könnunarinn-
ar um viðhorf skólastjórenda til um-
fjöllunar um samkynhneigð í grunn-
skólum. Þar kemur glöggt fram að
flestir (87%) skólastjórnendur telja
samkynhneið vera þarft umræðuefni
í grunnskólum, en einnig að 41%
þeirra telji að nemendur fái ekki
fræðslu um þessi mál og að umræð-
urnar séu í raun fátíðar. Á fundinum
höfðu einnig Anna Kristín Sigurðar-
dóttir, deildarstjóri kennsludeildar
hjá Fræðslumiðstöð Reykjavíkur, og
Salvör Nordal, starfsmaður Sið-
fræðistofnunar Háskóla Íslands og
lífsleiknikennari við Menntaskólann
við Sund, stutta framsögu um efnið,
og umræður voru á eftir sem Guðný
Björk Eydal, lektor við HÍ, stjórn-
aði.
Augljóst er að námsefni sem
snertir samkynhneigð á einhvern
hátt er ekki er mikið að vöxtum. Á
fundinum var nefnt að í nýju náms-
efni sem er í smíðum eða er nýkomið
út hjá Námsgagnastofnun og flokk-
ast undir lífsleikni, er samkynhneigð
viðurkennd. Bókin „Ég er bara ég“
sem er þemahefti um jafnrétti fyrir
miðstig eftir Ásdísi Olsen og Karl
Ágúst Úlfsson segir m.a. sögu af
drengnum Reyni sem á tvær mömm-
ur: „En Reynir er heppinn. Hann á
tvær mömmur og þær mæta alltaf
báðar [á fótboltaleiki] til að hvetja
hann. Ætli það sé venjulegt? Reynd-
ar er bara önnur þeirra mamma
hans Reynis, en hún er gift hinni
konunni, og þess vegna segjum við
Reyni oft að hann eigi tvær mömm-
ur. Hann þekkir líka krakka sem
eiga tvo pabba og honum finnst það
ekkert skrýtið heldur. Það eru til svo
margir litir og það er svo gott að
þekkja sem flesta þeirra.“
Vissulega er reynt að stríða
Reyni: „Hvar er pabbi þinn, Reynir?
Þú veist að tvær konur geta ekki
eignast barn saman, er það ekki? Er
það rétt að mamma þín sé ****
[lessa] ?“ Reynir getur sem betur fer
svarað fyrir sig: „Það eru ekki allir
sem eiga mömmu. Þeir eru heppnir
sem eiga góða mömmu. Og ég á tvær
góðar mömmur.“ (Ég er bara ég,
sjötta opna).
Fjölskyldur samkynhneigðra
Ofangreindur texti gefur kennur-
um og nemendum færi á að ræða
samkynhneigð, m.a. um hvort at-
hugasemd þurfi að gera þótt einstak-
lingar af sama kyni búi saman og
elski hvor annan. Hvað er það sem
hefur gildi í lífinu: Að fylgja innri
rödd eða lúta valdi óræðs þrýstings
samfélagins? Í annarri bók Náms-
gagnastofnunar fyrir unglingastig
verður kafli um þætti sem varða
samkynhneigð. Samkynhneigður
grunnskólakennari, sem kvaddi sér
hljóðs í umræðum á fundinum, sagði
að svona efni væri mikilvægt og
brýndi einnig mikilvægi þess að vera
sýnilegur. Kennarinn sagði að í
hverjum skóla væri góður hópur
nemenda sem ætti samkynhneigða
foreldra, og sumir væru að uppgötva
sig sem samkynhneigða. „Við þurf-
um að vera sýnileg, tölum um okkur
á öllum vígstöðvum, alls staðar, sem
eðlilegan hluta af lífinu,“ sagði kenn-
arinn.
Anna Kristín hjá Fræðslumiðstöð
Reykjavíkur (FMR) sagði að fræðsla
um samkynhneigð væri ekki nefnd í
aðalnámskrá grunnskólanna, enda
væru áhöld um hvort það þyrfti að
nefna hana sérstaklega. Hún nefndi
ýmsar námsgreinar sem þessi
fræðsla rúmaðist innan, og að í
grunnskólum væru hinar ólíku fjöl-
skyldugerðir viðurkenndar og um
þær fjallað af virðingu, fjölskyldur
samkynhneigðra væru jafnréttháar
öðrum formum. (Samfélagið (lög-
gjafi/þjóðkirkjan) leyfir þó ekki heil-
agt hjónaband og barneignir sam-
kynhneigðra).
Anna Kristín benti á að námsráð-
gjafar í skólum væru góður kostur í
þessum efnum. Í umræðum kom
fram sú skoðun að best væri ef börn
samkynhneigðra þyrftu ekki að leita
til námsráðgjafa vegna þess hvernig
fræðslu um kynhneigð er háttað eða
vegna fordóma og eineltis. Anna
Kristín sagði einnig frá að FMR
hefði boðið öllum kennurum á leikrit
Felixar Bergssonar, Jafninginn, þar
sem samkynhneigð er í brennidepli
og umræður skapaðar um efnið.
Ljótu orðin skoðuð og rædd
Salvör Nordal sagði frá reynslu
sinni af kennslu í lífsleikni í fram-
haldsskólum og námsefni sem hún
og Sigrún Hrafnsdóttir hafa skrifað.
Hún sagðist reyndar hafa meiri
reynslu af kennslu gegn fordómum
gagnvart útlendingum, en ef til vill
væri hægt að yfirfæra það. Hún
mælti ekki með að fræðsla gegn for-
dómum væri hólfuð niður, heldur
væri betra að flétta hana inn í náms-
efni og nota ýmis tækifæri sem bæk-
ur og kvikmyndir eða önnur lista-
verk gefa til að skapa umræður um
efni eins og samkynhneigð. Hún
lagði sérstaka áherslu á að kenna
umburðarlyndi og gæta þess að fest-
ast ekki í neikvæðni.
Í umræðum var gerð athugasemd
við þessa skoðun hennar að fjalla
fremur um umburðarlyndi og sam-
hygð en fordóma. „Við verðum fyrst
að fá ljótu orðin upp á dekk; hommi,
lessa, tæjur og tæjar, og horfast í
augu við þau. Það þýðir ekkert að
vera pukrast með þetta,“ sagði gest-
ur í salnum. Salvör sagðist vera sam-
mála og að hún hafi ekki verið að
mælast til þess, fremur að hvort
tveggja þyrfti að gera í fræðslunni,
því vissulega þyrfti að efla fræðslu
um umburðarlyndi og samhygð í
kennslunni. Erla Kristjánsdóttir
bætti við að nota ætti tækifærið þeg-
ar ljótu orðin heyrðust eins og: „Hel-
vítis homminn þinn“ og spyrja strax:
„Hvers vegna segir þú þetta?“ í stað
þess að segja: „Þetta mátt þú alls
ekki segja, segðu þetta aldrei aftur.“
Þá getur viðkomandi tengt vitlaust,
því margsannað er að ekki dugir að-
eins að skamma, heldur verður frem-
ur að skapa umræður og benda á
aðra möguleika.
Verða nemendur
fordómafullir í skólum?
Fleiri áhugaverðar spurningar og
fullyrðingar komu fram á fundinum.
Nefna má t.d. athugasemd um
fræðslu um gagnkynhneigð: Hver er
hún? Hvað er gagnkynhneigð? Hvað
eru gagnkynhneigðir að gera?
Annar gestur efaðist um að for-
sendan fyrir fræðslu um samkyn-
hneigð í grunnskólum væri rétt, ef
forsenda er: Hvernig gerum við
börnin fordómalaus? „Ég held að
þessu sé í raun öfugt farið. Börnin
koma án fordóma í skólann en út-
skrifast sem fordómafullir einstak-
lingar.“
Erla Kristjánsdóttir sagði að lok-
um að að markmið allrar góðrar
kennslu í skólum væri að gera börn
að góðum manneskjum. Orðin minna
á orð Platóns um um að kenna
dyggðir til að gera börn að góðu
fólki.
Samkynhneigð/Hvernig ber að fjalla um samkynhneigð í skólakerfinu? Félag samkynhneigðra og tvíkyn-
hneigðra stúdenta við Háskóla Íslands stóð nýlega fyrir fundi um samkynhneigð og grunnskólann til að vekja
umræður. Gunnar Hersveinn velti málinu fyrir sér og hlustaði á frummælendur og fundargesti tjá sig um efnið.
Skólabörn
frædd um
kynhneigð
Morgunblaðið/Sverrir
Umræða um samkynhneigð. Athygli vakti hversu fjölsóttir Hinsegin dagar í Reykjavík árið 2000 voru.
 87% skólastjórnenda telja samkyn-
hneigð vera þarft umræðuefni.
 41% þeirra telja að nemendur fái
ekki fræðslu um samkynhneigð.
Morgunblaðið/Ásdís
Hvernig á að kenna börnum um samkynhneigð? Sara Dögg Jónsdóttir
gerði könnun um fræðslu á samkynhneigð í grunnskólum.