Morgunblaðið - 05.04.2001, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
12 FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
LÍKLEGT þykir að ákvörðun sam-
keppnisráðs í máli fyrirtækjanna
sem annast heildsöludreifingu á
grænmeti og ávöxtum verði vísað til
dómstóla og endi fyrir Hæstarétti.
Fyrirtækin hafa þegar tekið ákvörð-
un um að vísa málinu til úrskurð-
arnefndar samkeppnismála. Stað-
festi úrskurðarnefndin ákvörðun
samkeppnisráðs verða fyrirtækin að
greiða sektina, samtals 105 milljónir
króna, meðan málið er til meðferðar
hjá dómstólum.
Ákvæði um viðurlög er að finna í
52. gr. samkeppnislaga, en þar segir
að samkeppnisráð geti lagt stjórn-
valdssektir á fyrirtæki eða samtök
fyrirtækja sem brjóta gegn bann-
ákvæðum laganna.
„Við ákvörðun sekta skal hafa
hliðsjón af eðli og umfangi sam-
keppnishamla og hvað þær hafa
staðið lengi. Sektirnar renna til rík-
issjóðs. Við ákvörðun stjórnvalds-
sekta skv. 1. mgr. skal tekið tillit til
þess skaða sem samkeppnishöml-
urnar hafa valdið og þess ávinnings
sem þær hafa haft í för með sér.
Sektir geta numið frá 50 þúsundum
til 40 milljóna króna, en þó allt að
10% af veltu sl. almanaksárs af
þeirri starfsemi sem í hlut á hjá
hverju því fyrirtæki eða samtökum
fyrirtækja sem aðild eiga að sam-
keppnishömlunum ef sannanlegur
ábati þeirra af broti gegn samkeppn-
isreglum laga þessara hefur numið
hærri fjárhæð en 40 milljónum
króna.“
Beita þyngstu refsingum
Samkeppnisráð er því í þessu máli
að nota vald sitt til að beita þyngstu
refsingum. Þyngsta refsing er lögð á
Sölufélag garðyrkjumanna enda tel-
ur samkeppnisráð að brot fyrirtæk-
isins séu mjög alvarleg. „Með hátt-
semi SFG hefur verið brotið gegn
einna þýðingarmestu ákvæðum sam-
keppnislaga og gegn þeirri grund-
vallarreglu að fyrirtæki á markaði
skuli taka sjálfstæðar ákvarðanir um
tiltekna markaðshegðun sína.“
Samkeppnisráð segir í úrskurði
sínum að við ákvörðun sektarfjár-
hæðar verði samkeppnisyfirvöld að
líta til þess hversu lengi hin ólög-
mæta háttsemi hafi varað, auk eðlis
brotsins, alvarleika þess og um-
fangs. Bent er á að árið 1999 hafi
Fengs-samsteypan velt um tveimur
milljörðum króna og þar af hafi SFG
velt rúmlega 1,1 milljarði.
„Þá telur samkeppnisráð ljóst að
ávinningur fyrirtækjanna af minnk-
andi samkeppni var mikill. Af gögn-
um sem reifuð hafa verið í málinu er
einnig ljóst að afkoma SFG fer mjög
batnandi eftir að fyrirtækið náði
samkomulagi við keppinauta sína
um verðsamráð og markaðsskipt-
ingu. Til dæmis má nefna að hagn-
aður SFG sjálfs nær tvöfaldaðist
milli áranna 1998 og 1999 og hagn-
aður Banana margfaldaðist, ef ein-
ungis er litið á árin 1997, 1998 og
1999. Svipaða sögu má segja af Ban-
anasölunni (nú Feng). Þá hefur einn-
ig komið fram að forsvarsmenn sam-
stæðunnar hafa kynnt innan
fyrirtækisins gífurlega aukningu á
tekjum á þessu tímabili,“ segir í úr-
skurði samkeppnisráðs, en ráðið
sektar SFG um 40 milljónir.
Brot Mata ehf. umfangsminni
Samkeppnisráð notar svipað orða-
lag þegar það er að lýsa brotum
Ágætis. Talað er um að brot Ágætis
hafi verið „mjög alvarleg“. Fyrir-
tækið hafi „brotið gegn þýðingar-
mestu ákvæðum samkeppnislaga“.
Fram kemur í úrskurðinum að árs-
velta Ágætis hafi verið 1,1 milljarður
árið 1999. Samkeppnisráð sektar
fyrirtækið um 35 milljónir.
Samkeppnisráð telur einnig að
brot Mata ehf. á ákvæðum sam-
keppnislaga hafi verið „mjög alvar-
leg“. Fyrirtækið hafi brotið gegn
„þýðingarmestu ákvæðum sam-
keppnislaga“. Ársvelta Mata árið
1999 var 759 milljónir eftir því sem
fram kemur í áliti samkeppnisráðs.
Ráðið sektar Mata um 30 milljónir
og vísar í því sambandi til þess „að
brot Mata eru ekki jafn umfangs-
mikil og annarra aðila“.
Málinu vísað til
úrskurðarnefndar
Samkvæmt samkeppnislögum
hafa aðilar máls fjórar vikur til að
taka ákvörðun um hvort úrskurði
samkeppnisráðs er vísað til úrskurð-
arnefndar samkeppnismála, en
nefndin er sjálfstætt stjórnvald.
Nefndin verður að úrskurða í málinu
sex vikum eftir að henni berst kæra.
Fulltrúar grænmetisfyrirtækjanna
hafa þegar lýst því yfir að þeir ætli
að vísa úrskurðinum til úrskurðar-
nefndarinnar.
Sætti grænmetisfyrirtækin sig
ekki við úrskurð úrskurðarnefndar
samkeppnismála geta þau höfðað
mál fyrir dómstólum. Ef úrskurðar-
nefndin hafnar rökum samkeppnis-
ráðs og úrskurðar grænmetisfyrir-
tækjunum í vil getur samkeppnisráð
ekki höfðað mál fyrir dómstólum til
að fá fyrirtækin dæmd. Á þetta
reyndi í svokölluðu Myllumáli, en þá
ónýtti úrskurðarnefndin úrskurð
samkeppnisráðs á þeirri forsendu að
ekki hefði verið farið að formlegum
fresti í málinu. Samkeppnisráð
ákvað að höfða mál fyrir héraðs-
dómi, en því var vísað frá með þeim
rökum að samkeppnisráð hefði ekki
lögvarða hagsmuni af málinu.
Hugsanlegt er hins vegar að t.d.
Neytendasamtökin gætu höfðað mál
ef samtökin verða óánægð með úr-
skurð úrskurðarnefndar samkeppn-
ismála í máli grænmetisfyrirtækj-
anna. Yfirgnæfandi líkur eru á að sá
aðili sem tapar málinu fyrir héraðs-
dómi vísi málinu til Hæstaréttar.
Verða að greiða sektirnar
innan þriggja mánaða
Samkvæmt úrskurði samkeppnis-
ráðs eiga grænmetisfyrirtækin að
greiða þær sektir sem ráðið ákvarð-
aði innan þriggja mánaða. Þá á úr-
skurðarnefnd samkeppnismála að
hafa kveðið upp sinn úrskurð. Fyrir-
tækin verða lögum samkvæmt að
greiða sektirnar jafnvel þó að þau
höfði mál fyrir almennum dómstól-
um. Ef úrskurðarnefndin tekur
ákvörðun um að lækka sektirnar
stendur sú ákvörðun þangað til dóm-
stólar taka aðra ákvörðun.
Samkeppnislög gera ráð fyrir að
skjóta megi ákvörðun samkeppnis-
ráðs um sektir til áfrýjunarnefndar
samkeppnismála.
Samkeppnisráð hefur heimild til
að beita dagsektum ef ekki er farið
að ákvörðunum sem teknar hafa ver-
ið á grundvelli laganna. Þá er í 57.
gr. að finna ákvæði sem veita heim-
ildir til að dæma aðila í fangelsi. Þar
segir: „Brot gegn lögum þessum,
reglum og fyrirmælum settum sam-
kvæmt þeim varða fésektum, varð-
haldi eða fangelsi allt að fjórum ár-
um ef sakir eru miklar.“
Úrskurði samkeppnisráðs í máli grænmetisfyrirtækjanna vísað til úrskurðarnefndar samkeppnismála
Líklegt að málið
fari fyrir Hæstarétt
Talverður tími kann að líða áður en endanleg niðurstaða fæst
í máli samkeppnisráðs gegn grænmetisfyrirtækjunum.
Málið fer til úrskurðarnefndar samkeppnismála og þaðan fer
það líklega til almennra dómstóla.
KJARTAN Ólafsson, formaður
Sambands garðyrkjubænda, segist
ósáttur við að almennir garð-
yrkjubændur séu gerðir að saka-
mönnum í tengslum við þá ákvörðun
samkeppnisráðs að beita þrjú fyr-
irtæki á grænmetis- og ávaxtamark-
aði sektum fyrir verðsamráð.
„Ég er erlendis og ekki í hita leiks-
ins, hef ekki séð þessa skýrslu og ekki
Moggann einu sinni. En ég heyri þó
að minnsta kosti að það er verið að
gera hinn einstaka garðyrkjubónda
að einhverjum glæpamanni í þessu
máli, það er ómaklegt. Mér finnst nú
að Samkeppnisstofnun fari offari því
það eru auðvitað tilteknir menn sem
eru bæði í stjórnum og fram-
kvæmdastjórar þessara fyrirtækja
og það eru ekki einu sinni garð-
yrkjubændur sem eiga öll þessi fyr-
irtæki sem um ræðir.
Þetta er bara fólk sem vinnur
heima á sínum búum og er að reyna
að hafa lífsviðurværi af þessari fram-
leiðslu. Þetta meinta samráð sem tal-
að er um getur ekki sýnt að garð-
yrkjubændur hafi verið að hagnast
mikið,“ sagði Kjartan.
Garðyrkju-
bændur ekki
sakamenn í
þessu máli
VILHJÁLMUR Egilsson, fram-
kvæmdastjóri Verslunarráðs, segir
að ráðið muni ekki tjá sig í bili um þá
ákvörðun samkeppnisráðs að beita
þrjú fyrirtæki stjórnvaldssektum
fyrir víðtækt ólöglegt samráð á
markaði með kartöflur, ávexti og
grænmeti.
Aðspurður hvort Verslunarráðið
tæki undir þá afstöðu samkeppnisyf-
irvalda að endurskoða bæri laga-
ákvæði í því skyni að efla samkeppni
og lækka verð á grænmeti og ávöxt-
um til neytenda sagði Vilhjálmur:
„Það er einboðið að skoða þarf þau
mál. Það þarf að gerast alveg án
samhengis við þetta mál,“ sagði
hann.
Skoða þarf inn-
flutningsmálin
óháð þessu máli
„ÞETTA er í raun miklu grófara en
ég hélt það væri. Þetta ólögmæta
samráð er búið að valda þannig tjóni
hjá neytendum að það verður að
taka afar hart á þessu,“ segir Jó-
hannes Gunnarsson, formaður Neyt-
endasamtakanna, um viðbrögð sam-
keppnisráðs við ólöglegu samráði
fyrirtækja á grænmetis- og ávaxta-
markaði.
„Það er búið í gegnum ólögmætt
og mjög gróft athæfi að hafa af neyt-
endum heilmikla fjármuni. Ég hlýt
að gera þá kröfu að þeim stjórn-
valdssektum sem núna verða lagðar
á fyrirtækin verði skilað til neytenda
í formi afnáms tolla á þessa heil-
næmu vöru, grænmeti,“ sagði Jó-
hannes í samtali við Morgunblaðið.
„Ég verð að viðurkenna að þetta
er verra en ég hélt. Menn reka upp
ramakvein yfir því hvers konar sekt-
arupphæðir þetta eru. En það þarf
að taka hart á þessu og í raun er
ekkert verið að taka harðar á þessu
hér en gert er í Evrópu. Þeir voru til
dæmis margir milljarðarnir sem
lagðir voru á Tetrapak á sínum tíma,
sem er reyndar með einokun hér á
landi, en það er annað mál.
Ég tel þessar stjórnvaldssektir
síst vera of háar miðað við umfang
þess tjóns sem þessir menn hafa
valdið. Það er í raun útilokað að
reikna það út því þetta háa verð hef-
ur í mörgum tilvikum gert neyt-
endur afhuga vörunni. Og jafnvel þó
að varan komi inn síðar á lægra
verði er ekki þar með sagt að neyt-
andinn kaupi hana strax. Það má
segja að grænmetisframleiðendur
og dreifingaraðilar hafi í raun skotið
sig í fótinn með þessu, en það er
þeirra vandamál,“ sagði Jóhannes.
Miklu grófara
en ég hélt það
væri og á þessu
verður að taka
Á FUNDI sínum í gær samþykkti
miðstjórn Alþýðusambands Íslands
ályktun þar sem einokunartilburðir
og hringamyndun, sem söluaðilar á
grænmeti hafa stundað undanfarin
ár og nú hafa verið dregnir fram í
dagsljósið, eru fordæmdir harð-
lega. „Fyrir liggur að íslenskt
launafólk og neytendur allir hafa
orðið að greiða ólögmætt verðsam-
ráð þessara aðila dýru verði um
árabil með alltof háu verði á þess-
um mikilvægu neysluvörum. Þetta
gerist á sama tíma og launafólk
hefur ítrekað í kjarasamningum
fært fórnir til að tryggja stöðug-
leika í verðlagi og efnahagslífinu
almennt,“ segir ennfremur í álykt-
uninni en yfirskrift hennar er
„samsæri gegn neytendum“.
ASÍ bendir á að verðsamráð og
okur á ávöxtum og grænmeti til ís-
lenskra neytenda undanfarin ár
eigi sér stað í skjóli ofurtolla ís-
lenskra stjórnvalda á þessar vörur.
Í ályktuninni er þess krafist að
kerfi innflutningshafta og ofurtolla
á ávexti og grænmeti verði endur-
skoðað frá grunni. Minnt er á að
ASÍ hafi frá upphafi gert alvar-
legar athugasemdir við fram-
kvæmd íslenskra stjórnvalda á
GATT-samningnum. Varað hefði
verið við því að þar væri fyrst og
fremst lögð áhersla á að geta hald-
ið leyfilegum tollum sem allra
hæstum.
Að loknum fundinum þar sem
ályktunin var samþykkt fóru for-
setar ASÍ og fulltrúar í miðstjórn í
Melabúðina í vesturbæ Reykjavík-
ur og keyptu þar grænmeti.
Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ
sagði í samtali við Morgunblaðið að
samráð söluaðila á grænmeti og
ávöxtum væri með ólíkindum. ASÍ
hafi undanfarin ár gert kjarasamn-
inga þar sem þess var gætt að
samningarnir myndu ekki raska
verðlagi. „Það hefur tekist í aðal-
atriðum. Á sama tíma er þetta að
gerast varðandi svona mikilvægan
þátt í neyslunni,“ sagði Grétar.
„Maður spyr sig, án þess að ég sé
að ýja að einhverju eða hafi grun-
semdir um eitthvað, er þetta
kannski svona á fleiri sviðum.“
Grétar segir að ASÍ muni ræða
við stjórnvöld vegna málsins á
næstunni og náið verði fylgst með
verðlagi á grænmeti og ávöxtum en
Grétar gerir ráð fyrir því að verðið
muni fara lækkandi.
Halldór Björnsson, varaforseti
ASÍ, sagði að þeim sem hefðu gerst
sekir um verðsamráð ætti að refsa
af fullri hörku. „Þetta er hreinn og
klár þjófnaður hjá þeim mönnum
sem hafa stýrt þessu,“ sagði Hall-
dór.
Ályktun miðstjórnar ASÍ um söluaðila á grænmeti og ávöxtum
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
Að loknum miðstjórnarfundi var haldið í Melabúðina þar sem miðstjórn-
armenn festu kaup á ávöxtum og grænmeti. Ingibjörg R. Guðmunds-
dóttir (t.v.), formaður Landssambanda íslenskra verslunarmanna,
stjórnaði innkaupunum að mestu en fékk aðstoð hjá Grétari Þorsteins-
syni, forseta Alþýðusambands Íslands.
Fordæmir
einokunar-
tilburði og
hringa-
myndun