Morgunblaðið - 05.04.2001, Blaðsíða 53

AFMÆLI
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 2001 57
organistanámskeiði Hauks, sem
haldið var á Skálholtsstað í haust leið,
var þessi lítilláti öðlingur heiðraður
og fékk þá m.a. að gjöf tvo hljómdiska
með eigin orgelleik frá hljómleikum
heima og erlendis og hafði Máni Sig-
urjónsson valið upptökurnar. Mána
sagðist síðar svo frá, að hann hefði átt
fullt í fangi með að vinsa úr ótölu-
legum fjölda hljóðritana, sem voru
hver annarri betri og flutningurinn
ákaflega vandaður og hrífandi.
Þótt fár myndi trúa að óreyndu, er
Haukur, svona grannur og nettur,
talsverður matmaður, og að því skapi
óviðjafnanlega gestrisinn og veitull.
Hann veit sem er, að matur er
mannsins megin; primum edere,
deinde philosophari, sögðu þeir
gömlu, mötumst fyrst, tölum svo um
heimspeki á eftir, (slow-food hreyf-
ingin núna?). Haukur etur tvímælt
dag hvern og helst ekki undir þrírétt-
uðu og drekkur kaffi og meðþví á eft-
ir. Hann er og vel að sér um gamla, ís-
lenska matargerð, sem byggðist á
þakklátssemi, virðingu og nýtni.
Hann man þá tíð, þegar hrossvambir
voru hakkaðar austur á Bakka og
þóttu herramannsmatur, saltar sjálf-
ur ket ofaní tunnu á haustin, leggur
bútung í pækil, herðir fisk, tekur slát-
ur, svíður svið, reykir magála og
súrsar bringukolla, hringir upp góð-
kunningja sína í matarbúðunum og
spyr hvort bjúgun núna séu ekki
áreiðanlega á fyrsta degi, biður um að
þetta fjórir fimm kindaskrokkar
verði hengdir upp fyrir sig í nokkur
dægur áður en hann komi að sækja
þá og á alla flínkustu kjötiðnaðar-
menn, fisksala og matreiðslumeistara
Reykjavíkur að hjálparhellum og
virktavinum. Steikarar í mötuneyti
Stjórnarráðsins í Arnarhváli hafa
sagt mér, að sá dagur hafi enn ekki
komið yfir þá, öll þau ár sem Haukur
hefur gegnt embætti söngmálastjóra,
að þeir hafi náð að tilreiða svo máltíð
að hann fylgdist ekki grannt með
matseðlinum og framgangi elda-
mennskunnar í farsíma, skref fyrir
skref, allt frá því hráefnis er aflað eða
það tekið úr geymslu að morgni, uns
viðurhlutamiklum lögmálum hinnar
göfugu matargerðarlistar og potta-
galdurs hefur verið nákvæmlega
hlýtt og rjúkandi réttirnir eru komnir
á diskana fólksins um hádegisbil.
Haukur er mikill unnandi gamalla
minja. Hann er í því efni ekki ólíkur
þýska rithöfundinum Stefáni Zweig,
sem safnaði öllu sem snerti horfna
snillinga og tók frá sérstakt herbergi
til varðveislu þessara helgu dóma.
Þar stóð meðal annars skrifborð
Beethovens og á því litla peninga-
skrínið, sem hann hafði farið um
hrumum höndum á banasænginni til
að greiða bústýrunni þóknun hennar,
einnig slitur úr búreikningum hans
og lokkur úr gráu hárinu. Fjöðurstaf
Goethes geymdi Zweig undir gleri til
þess að standast þá freistingu að taka
hann í allsendis óverðuga hönd sér.
Enn dýrmætari gripi fann Zweig í
húsinu, þar sem hann bjó ungur í Vín.
Fullorðin kona, sem kenndi á píanó,
sagði honum, að móðir hennar á ní-
ræðisaldri væri hvorki meira né
minna en dóttir dr. Vogels, líflæknis
Goethes, og hefði árið 1830 verið
haldið undir skírn af Ottilíu von
Goethe í viðurvist Goethes sjálfs.
Zweig sundlaði. Hann baðst leyfis að
fá að heimsækja gömlu konuna og þá
kom í ljós að hún átti í fórum sínum
margt af húsmunum ofurmennisins,
sem æskuvinkona hennar og sonar-
dóttir Goethes hafði gefið henni, með-
al annars ljósastjaka, sem staðið
hafði á skrifborði skáldsins í húsinu
við Frauenplan í Weimar.
Ég rifja þetta upp af þeirri ástæðu,
að svona er Haukur líka. Hann ber
þessa sömu lotningu fyrir snilld frá
liðnum tíma, gengnum séníum, minn-
ugur á gullkorn, sem þau létu sér um
munn fara, andaktugur frammi fyrir
hverju einu, sem tengist lífi þeirra og
afrekum í listinni og af má læra. Ég
varð vitni að því, þegar Haukur gekk
að sjá íbúðarhúsið í Weimar, þar sem
Franz Liszt bjó og var vanur að
fleygja sér á Biedermeier-legubekk-
inn í dulúðugri stofunni og þar sem
stóri Beckstein-konsertflygillinn
hans stendur innan um virðulegar
mubblur í nýklassískum stíl, og þessi
þykku, dökkrauðu, viktoríönsku
gluggatjöld í mildri, hlýrri birtu frá
kertastjökunum mörgu, og ég hygg
að fáir muni hafa skoðað þetta af eins
djúpu innsæi, ríkri samheyrileika-
kennd og með jafnmikla helgi í huga
og íslenski söngmálastjórinn: Drag
skó þína af fótum þér, því að sá stað-
ur, sem þú stendur á, er heilög jörð.
Haukur nam síðar á Ítalíu hjá góð-
vini Jóhannesar páfa XXIII., ítalska
orgelsnillingnum Fernando Germani
í Rómu, meistara einstæðrar pedal-
tækni, þar sem beitt er bæði hæl og
tá. Þegar sá settist hjá drottningu
hljóðfæranna, var það einn listilegur
samsöngur, líkt og niður margra
vatna. Germani þótti framúrskarandi
góður að flytja orgelverk eftir J.S.
Bach, Frescobaldi, César Franck og
Max Reger. Hann vildi leika bundið,
en ekki slitið og höggvið, eins og er í
móð núna; beiddi auk þess nemendur
sína lengstra orða að vera ekki á iði
við hljóðfærið, láta ógert að taka
ákafleg andköf og ekki heldur skæla
sig svona mikið framaní meðan þeir
væru að spila. Hann mun oft hafa haft
á orði, að í Víti væri aragrúi af fólki,
sem hefði gefist færi á að ástunda hið
góða og fagra, en látið það samt undir
höfuð leggjast. Hér er erfitt að neita
sér um að skjóta því inn í textann, að
ómögulegt er að ímynda sér, að þessi
ummæli eigi við um Hauk, því leitun
er á jafnvelviljuðum, umtalsfrómum,
gestrisnum og hjálpfúsum manni og
hann er, ætíð boðinn og búinn til þess
að hlaupa undir bagga, þar sem þörf
er á og má ekkert aumt sjá, að hann
freisti ekki af öllum kröftum að ráða
þar á bót.
Haukur hafði forgöngu um að Tón-
skóli þjóðkirkjunnar eignaðist fágæt-
lega dýrmætt nótnasafn Germanis
árið 1992 og var efnt til söfnunar til
þess að fjármagna kaupin og lögðu
héraðssjóðir prófastsdæmanna,
sóknarnefndir, organistar, kórafólk
og fleiri fram peninga til þess að þetta
mikla ævintýri gæti orðið. Bókasafn-
ið er nú varðveitt í eldtraustum skáp-
um hjá ríkisféhirði, en ljósmynduð af-
rit auðveldlega aðgengileg öllum
organistum landsins og nemendum
Hauks í Tónskólanum, en einnig út-
lendingum sem koma hingað í þeim
tilgangi einum að skoða þetta; þetta
eru hvorki meira né minna en nótna-
hefti með samanlögðum orgelbók-
menntum veraldarinnar, þeim er
máli skipta, og hvert tónverk inn-
virðulega merkt með hraðafyrirmæl-
um, fraséringum, styrkleikabreyt-
ingum, bindibogum, fingra- og
fótsetningu, registréringum og
margvíslegum öðrum athugasemd-
um hins hálærða meistara og snill-
ings.
Með þessum línum er látin í ljósi sú
von, að þjóðkirkja Íslands mætti
lengi enn njóta starfskrafta Hauks,
hugmynda hans, framkvæmdasemi,
vinhlýju og alúðar. Við Ágústa færum
honum og hans góðu konu, Grímhildi
Bragadóttur bókasafnsfræðingi, inni-
legar blessunar- og hamingjuóskir í
tilefni dagsins.
Gunnar Björnsson.
Í dag, 5. apríl, fæddist fyrir réttum
70 árum á Eyrarbakka Haukur Guð-
laugsson, Söngmálastjóri þjóðkirkj-
unnar. Haukur stundaði nám við
Tónlistarskólann í Reykjavík 1945 til
1951 og lauk þaðan þaðan burtfarar-
prófi í píanóleik, en aðalkennari hans
þar var Árni Kristjánsson. Hann
stundaði síðan nám í orgelleik við
Staatliche Hochschule für Musik í
Hamborg 1955 til 1960 hjá prófessor
M.G. Förstemann og svo framhalds-
nám í orgelleik við Conservatorio di
Santa Cecilia í Róm 1966, 1968 og
1972 hjá Maestro Fernando Ger-
mani. Kynni hans af þeim merka
manni leiddu til ævarandi vináttu
þeirra og Haukur hefur verið ótrauð-
ur við að halda á lofti minningu og
heiðri þessa læriföður síns.
Haukur var skólastjóri Tónlistar-
skóla Vísis á Siglufirði og söngstjóri
Karlakórsins Vísis 1951 til 1955.
Hann var skólastjóri Tónlistarskól-
ans á Akranesi 1960 til 1974, organisti
við Akraneskirkju frá 1960 til 1974
(og svo aftur 1992 til 1993) og hann
fór m.a. með kór kirkjunnar í stór-
merkilega ferð til Ísraels. Á Akranesi
var Haukur einnig söngstjóri Karla-
kórsins Svana frá 1960 til 1976 og
kenndi við Tónlistarskóla Borgar-
fjarðar 1971 til 1973. Frá 1974 hefur
Haukur gegnt stöðu söngmálastjóra
þjóðkirkjunnar og skólastjóra Tón-
skóla þjóðkirkjunnar. Hann hefur
staðið fyrir árlegum námskeiðum fyr-
ir organista og kórfólk síðastliðin 25
ár og skipulagt tvær menningar- og
námsferðir, aðra til Leipzig og Vín-
arborgar en hina til Parísar og Róm-
ar. Hann hefur haldið einleikstón-
leika á orgel og píanó og kórtónleika í
Þýskalandi, á Ítalíu, í Ísrael, í Banda-
ríkjunum, Svíþjóð og Noregi og víða
um Ísland. Einnig hafa verið gerðar
hljóðritanir á orgelleik hans og kór-
söng undir hans stjórn fyrir útvarp
og sjónvarp og hefur hluti af því verið
gefinn út á hljómplötum. Sem söng-
málastjóri hefur hann auk þess gefið
út fjöldann allan af kór- og orgelverk-
um.
Árið 1984 var Haukur sæmdur
riddarakrossi Hinnar íslensku fálka-
orðu.
Haukur hefur samið og gefið út
Kennslubók í organleik í þrem bind-
um sem komið hefur út á íslensku og
ensku þar sem hann leggur höfuð-
áherslu á pedaltækni þá sem kennd
er við læriföður hans, Fernando
Germani.
Sem söngmálastjóri í 27 ár hefur
Haukur sinnt heilli kynslóð af org-
anistum og kórfólki í starfi. Einn af
eiginleikum hans er að hann má ekk-
ert aumt sjá, hvorki hjá mönnum né
dýrum og hann hefur sérstaklega
lagt sig fram um að sinna þeim sem
minna mega sín. Margir hafa verið
„dubbaðir upp“ í það að vera organ-
istar án þess að hafa til þess nokkra
menntun, sérstaklega úti á landi, og
þetta fólk hefur þurft á uppörvun og
aðstoð að halda sem Haukur hefur
verið ótrauður við að veita því. Á org-
anistanámskeiðunum í Skálholti hef-
ur Haukur fengið slíkt fólk til þess að
gera hluti sem það myndi aldrei láta
sig dreyma um að gera og þar kemur
einnig til annar eðlisþáttur hans, en
nóg hefur hann af þrákelkninni til
þess að gefast ekki upp þó sagt sé nei
og oftast hefur hann sitt í gegn á end-
anum, eða eins og einu sinni var sagt,
að hann væri „mjúklega ýtinn“.
Nú kemur að því að Haukur láti af
starfi og þá er það þakklæti fólksins
sem er hans mestu laun fyrir óeig-
ingjarnt starf og ég veit að það er
honum dýrmætara en innantómt
skjall. Nokkrir vinir hans og velunn-
arar hafa því í tilefni af þessum tíma-
mótum stofnað útgáfusjóð til þess að
gefa út á geisladiskum hljóðritanir á
orgelverkum sem hann hefur leikið
og á kórverkum sem hann hefur
stjórnað. Ég vil því leyfa mér að vísa
til auglýsingar þar um ef einhver hef-
ur áhuga á að taka þátt í þessum sjóði
og senda honum heillaóskir.
Ég sjálfur vil þakka Hauki einlæga
vináttu sem varað hefur nú í 23 ár, en
ég hef verið náinn samstarfsmaður
hans síðan 1979. Komið hefur fyrir að
okkur hafi greint á málefnalega og
um tíma lágu leiðir okkar ekki saman,
en við bárum gæfu til þess að jafna
þann ágreining og nú um 13 ára skeið
hefur þar ekki borið skugga á, eftir að
við lærðum hvor á annan. Í tilefni
þessara tímamóta sendi ég því hon-
um og fjölskyldu hans mínar innileg-
ustu heillaóskir og þakklæti og þar
mæli ég fyrir munn margra sem notið
hafa umhyggju hans og hlýju.
Smári Ólason.