Morgunblaðið - 26.04.2001, Side 34

LISTIR
34 FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Útsölumarkaður
GK REYKJAVÍK
er í fullum gangi á Skúlagötu 17
útsölumarkaðurinn er opinn
mánudaga til laugardaga frá kl. 12—18
vorum að bæta við nýjum vörum
herrafatnaður-dömufatnaður-skór-barnaskór-efni
Reykjavik Collection
Valentiono Jeans
Helmut Lang
Day
Bruuns Bazaar
Calvin Klein
Base
Ahler
Whistles
Minus
Reiss
Jigsaw
pom’dap
fluxa
Á TÓNLEIKUM Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands í kvöld verða flutt
þrjú stórviki þýska tónskáldsins Jó-
hannesar Brahms; Tilbrigði við stef
eftir Haydn, op. 56a, Sinfónía nr. 1 í
c-moll op. 68 og Konsert fyrir fiðlu,
selló og hljómsveit op. 102.
Það er ekki hægt að segja annað
en að Brahms hafi beitt penna sínum
af varkárni, þegar kom að smíði
hljómsveitarverka. Hann samdi tvær
litlar hljómsveitarserenöður á árun-
um 1857–59, þegar hann var um 25
ára gamall og þremur árum áður
hafði hann spreytt sig á að smíða pí-
anókonsert sem hann byggði á eldra
verki, sónötu fyrir tvö píanó. Þessu
verki var ekki sérlega vel tekið við
frumflutninginn 1859, og heil fjórtán
ár liðu þar til Brahms treysti sér til
að leggja næsta hljómsveitarverk
fyrir dóm hlustenda. Það var fyrsta
sinfónía tónskáldsins, en hana hóf
hann að semja árið 1855.
Brahms var langt kominn með
fyrstu sinfóníuna, þegar hann ákvað
að leggja hana á hilluna og reyna
frekar fyrst við aðgengilegra form,
tilbrigðaformið. Hann samdi Til-
brigði við stef sem þá var eignað Ha-
ydn, en er nú talið eldra. Þegar það
verk var loks farsællega í höfn og við-
tökur við frumflutning árið 1873 góð-
ar, lagði hann loks í að ljúka við
fyrstu sinfóníuna, sem þá hafði verið
tæp nítján ár í smíðum. Fyrsta sin-
fónían var loks frumflutt árið 1876,
tuttugu og einu ári eftir að fyrstu
hugmyndir að verkinu urðu til.
Fyrsta sinfónían og Haydn tilbrigðin
eru meðal verka á efnisskrá Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands í kvöld.
10. sinfónía Beethovens?
Margt hefur verið hugsað og sagt
um ástæður þess að Brahms var
svona lengi að manna sig upp í að
koma frá sér hljómsveitarverkum.
Ein kenningin er sú, að honum hafi
þótt erfitt að taka upp þráðinn þar
sem Beethvoen skildi við hann, en ní-
unda sinfónía Beethovens hefur af
mörgum verið talin fullkomnun hins
sinfóníska forms. Frá því er Beethov-
en samdi níundu sinfóníuna voru tón-
skáld í Þýskalandi lítt gefin fyrir sin-
fóníska formið og kusu frekar hið
nýstárlega form sinfóníska ljóðsins.
Það stóð líka heima, að þegar fyrsta
sinfónía Brahms var frumflutt var
haft á orði að þar væri komin tíunda
sinfónía Beethovens. En stíll Brahms
varð persónulegri með hverju verki,
og höfundareinkenni hans eru afar
sterk, ekki síst í sinfóníunum. En eft-
ir þetta lét Brahms hvergi deigan
síga, og snaraði sér strax í smíðar
annarrar sinfóníunnar og dómur sög-
unnar hefur orðið sá að Brahms sé
meðal mestu meistara sinfóníska
formsins. Síðasta hljómsveitarverkið
sem Brahms samdi, árið 1887, Kons-
ert fyrir fiðlu, selló og hljómsveit
hljómar einnig á tónleikum Sinfón-
íuhljómsveitarinnar í kvöld.
Stjórnandi á tónleikunum er Rolf
Gupta frá Noregi. Hann er einn af
nemum finnska hljómsveitagúrúsins
Jorma Panula, sem kennt hefur
mörgum af fremstu hljómsveitar-
stjórum Norðurlandanna á síðustu
árum, og bæði Petri Sakari og Osmo
Vänskä sem báðir voru fastráðnir
hljómsveitarstjórar hér á landi eru
líka lærisveinar Panulas. Rolf Gupta
er ungur að árum, en hefur þegar
getið sér gott orð sem hljómsveitar-
stjóri og hefur komið fram sem
gestastjórnandi víða.
Aðspurður um muninn á fyrstu
hljómsveitarverkum Brahms, sem
við heyrum fyrir hlé, og því síðasta,
sem verður leikið eftir hlé, segir Rolf
Gupta muninn ekki svo mikinn. „Það
er sagt um stærðfræðinga, að flestir
þeirra komi með sín mestu nýmæli
og frumlegustu kenningar þegar þeir
eru ungir, og eigi svo ekkert eftir
þegar aldurinn færist yfir. Þannig er
því ekki varið með Brahms. Hann var
43 ára þegar hann samdi sína fyrstu
sinfóníu, sem er fersk og auðug, og
síðasta hljómsveitarverkið hans,
konsertinn sem við spilum líka í
kvöld er ekki svo frábrugðinn. Þó er
karakterinn svolítið öðru vísi; það er
komið meira haust í karlinn í kons-
ertinum.“
Hér grípur Rolf Gupta fram í fyrir
sjálfum sér: „Ég verð að fá að koma
einu að. Sinfóníuhljómsveit Íslands
er stórkostleg; vinnur afar vel og tek-
ur starf sitt alvarlega. Þessi hljóm-
sveit þarf bara betri sal, – sal sem
getur komið til skila því góða verki
sem sem fólkið hér skilar. Þessi salur
gefur hljómsveitinni ekkert, og
hjálpar ekkert upp á hljómburðinn.
Svo ég get bara ekki annað en hvatt
Íslendinga til að byggja góðan tón-
leikasal yfir þessa frábæru hljóm-
sveit.“
Einleikarar úr austurátt
Einleikarar kvöldsins, í konserti
fyrir fiðlu selló og hljómsveit, eru
fiðluleikarinn Adele Anthony frá
eynni Tasmaníu við Ástralíu og selló-
leikarinn Tsuyoshi Tsutsumi frá Jap-
an. Bæði eru þau eftirsótt sem ein-
leikarar með hljómsveitum um allan
heim, Adele Anthony er þó rétt að
stíga fyrstu skrefin á þeirri braut,
meðan Tsuyoshi Tsutsumi á langa
reynslu að baki. Það er kannski ekki
svo einfalt fyrir fólk sem er vant að
vera eitt í sviðsljósinu í venjulegum
einleikskonsertum, – að þurfa að
deila því með öðrum. Tsuyoshi Tsuts-
umi er ekki á því að það sé nokkrum
vandkvæðum bundið. „Þetta er stór-
kostleg reynsla, og þetta gefur mér
mikið. Svo er Adele Anthony líka
stórfenglegur fiðluleikari og músík-
ölsk í túlkun sinni. Ég hef oft leikið
þetta verk með öðrum fiðluleikurum,
en ég verð að segja að ég er mjög
upptendraður af leik hennar. Ég finn
að yndislegur leikur hennar gefur
sjálfum mér líka nýjar hugmyndir í
túlkun verksins. Svo hefur það líka
sitt að segja að hér er ég í landi sem
ég hef aldrei heimsótt áður, og leik
með hljómsveit sem ég hef aldrei
spilað með, og með hljómsveitar-
stjóra sem er líka nýr fyrir mér. Allt
er þetta gefur mér innblástur.“
Tsutsumi segist hafa góð tengsl við
Brahms. „Ég finn fyrir sterkum
tengslum við tónlist hans. Mér finnst
eins og ég tali mitt eigið músík mál í
gegnum verk hans.“
Fiðluleikarinn Adele Anthony tek-
ur undir þetta viðhorf og dálæti
Tsutsumis á Brahms. „Við fiðluleik-
ararnir erum svo heppnir að hann
skuli hafa samið fiðlukonsert auk
þessa verks, svo ekki sé minnst á alla
dásamlegu kammertónlistina þar
sem fiðlan kemur við sögu. Ég held
að Brahms hafi bara yfirleitt hvergi
slegið feilnótu í verkum sínum. Ann-
ars er það frábært fyrir mig að fá
tækifæri til að spila með Tsuyoshi
Tsutsumi, sem býr yfir allri þessari
reynslu af þessu verki. Með honum á
ég auðveldara með að skilja hvað er
um að vera í tónlistinni, þetta er líka í
fyrsta sinn sem ég leik verkið á tón-
leikum.“
Kjörgripur frá Cremona
Fiðlan hennar Adele er ekkert
venjulegt fíólín. Þetta er Guarneri
del Gesu fiðla, smíðuð í Cremona á
Ítalíu 1735. Það er Clement Arrison
sem lánar henni þennan kostagrip
fyrir tilstuðlan Stradivari-félagsins í
Chicago, en markmið þess félags-
skapar er að koma afburðahljóðfær-
um ítölsku meistaranna í hendurnar
á bestu fiðluleikurum samtíðarinnar
hverju sinni. „Það er mikið lán að fá
að spila á slíkt hljóðfæri. Fiðlan
hljómar dásamlega og er að auki af-
skaplega falleg.“
Þau Tsuyoshi Tsutsumi og Adele
Anthony hafa aldrei leikið saman áð-
ur. Það er forvitnilegt að vita hvort
það sé ekki einmanalegt að vera stöð-
ugt á ferð um heiminn og hitta nýjar
hljómsveitir, nýja hljómsveitarstjóra
og nýtt fólk. Tsutsumi segir heim
tónlistarinnar ekki svo stóran. „Þótt
maður sé á þessu flakki er maður
alltaf að hitta fólk sem maður hefur
hitt áður, eða í það minnsta að maður
eigi sameiginlega vini eða kunningja.
Ég get sagt þér sögu af þessu. Við
stjórnandinn borðuðum saman
morgunverð á hótelinu í morgun, og
þá komst ég að því að einn aðalkenn-
ari hans og lærimeistari heima í Ósló
var tónskáldið Olav Anton Thomme-
sen. Þegar ég var í námi í Tónlist-
arháskólanum í Indiana fékk ég að-
stoðarkennarastöðu, og þar var
einmitt Olav Anton Thommesen
nemandi minn. Hér í hljómsveitinni
fann ég líka gamlan nemanda frá
Indiana, og það var gaman að hitta
hana aftur. Þannig er þetta; – þótt
maður sé stöðugt á þessu flakki, þá
er þessi heimur lítill.“
„Heimur
tónlistarinn-
ar er lítill“
Jóhannes Brahms verður stjarna kvöldsins
á tónleikum Sinfóníuhljómsveitar Íslands,
þegar flutt verða þrjú verk meistarans.
Bergþóra Jónsdóttir ræddi við hljómsveit-
arstjórann Rolf Gupta og einleikarana
Adele Anthony og Tsuyoshi Tsutsumi um
dálæti þeirra á Brahms og fleira. Morgunblaðið/Árni SæbergAdele Anthony og Tsuyoshi Tsutsumi og stjórnandinn Rolf Gupta á æfingu með Sinfóníuhljómsveit Íslands.
begga@mbl.is