Morgunblaðið - 26.04.2001, Síða 39

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 2001 39
Taívans við meginlandið aukist
mjög á síðari árum og Taívanir hafa
fjárfest í miklu magni í verksmiðj-
um á meginlandinu. Aukin efna-
hagsleg tengsl og nýfengin virðing
fyrir kínverska hernum hafa því
dregið úr líkum á afdrifaríkum að-
gerðum af hálfu Taívana. Kínverjar
eru enn sem komið er ekki í stöðu
til að endurheimta Taívan með
vopnavaldi. Áðurnefndur skortur á
flutningsgetu og vel skipulögðum
flugflota þýðir að kínversk innrás
yfir Taívan-sund væri fyrirfram
dæmd til að mistakast hvort sem
Taívan nyti aðstoðar bandaríska
flotans eða ekki.
Þó er nauðsynlegt að fylgjast ná-
ið með samskiptum Taívan við meg-
inlandið því að hér er á ferðinni
mjög svo tilfinningaþrungið mál
fyrir báða aðila og fyrirsjáanlegt að
ef ekki er farið gætilega geti soðið
upp úr með litlum fyrirvara og af
litlu tilefni.
Öllu flóknara mál er krafa Kín-
verja um yfirráð yfir nær öllu Suð-
ur-Kínahafi. Krafa þessi er byggð á
umdeildum sögulegum yfirráðum
Kínverja yfir svonefndum Paracel-
og Spratly-eyjaklösum í hafinu. Það
sem gerir málið sérstaklega við-
kvæmt er að auk Kínverja gera Fil-
ippseyjar, Malasía, Brunei, Taívan
og Víetnam öll tilkall til hluta þess
hafsvæðis sem Kína hefur augastað
á. Kínverjar hafa til þessa algerlega
hafnað að fela málið alþjóðadóm-
stólum til meðferðar og vilja þess í
stað einungis beinar viðræður við
einstaka deiluaðila, þar sem þeir
geta beitt áhrifum sínum fyllilega.
Suður-Kínahaf er eitt fjölfarnasta
hafsvæði veraldar bæði vegna þess
að það er helsta siglingaleið þessa
heimshluta og vegna mjög víðtækra
fiskimiða sem allar nærliggjandi
þjóðir sækja. Til dæmis má geta að
um 80% af vöruflutningum til Jap-
ans fer um Suður-Kína-
haf og um 95% af olíu-
flutningi þeirra, þannig
að ljóst er að það eru ekki
einungis grannþjóðirnar
sem hafa áhyggjur af
hugsanlegum yfirráðum
Kínverja yfir hafinu.
Krafa Kínverja um yfirráð yfir
Spratly-eyjum er mjög vafasöm
vegna mikillar fjarlægðar þeirra
frá meginlandinu (þær eru um 1200
km suður af Hainan-eyju) og einnig
þar sem þær eru ákaflega litlar,
þótt margar séu. Stærsta eyjan í
klasanum er sú eina sem er yfir
ferkílómetri að stærð og einungis
þrjár aðrar eru yfir 100 fermetrar.
Þó hafa Kínverjar og hinar kröfu-
þjóðirnar komið sér upp margs
konar stöðvum á mörgum eyjanna
og þar sem flotar margra landa eru
á stöðugum siglingum um svæðið
staða ríkjasamskipta í Asíu er að
mörgu leyti eins og hún var í Evr-
ópu á 19. öld. Mörg sterk ríki eru á
leiksviðinu, milliríkjadeilur og
óleyst deiluefni eru mörg og í kjöl-
far hraðrar iðnvæðingar er valda-
jafnvægið í uppnámi. Einnig má
segja að í Deng Xiapeng hafi Kína
fundið sinn eigin Bismarck, því
járnkanslarinn hefði sannarlega
stefnt að svipaðri þróun innri stöð-
ugleika og Deng. Arftakar Deng
hafa hins vegar að því er virðist
ekki eins góð tök á stjórnartaum-
unum. Þeim tókst naumlega að af-
stýra byltingu með grimmilegum
aðgerðum á Torgi hins himneska
friðar 1989 og í kjölfarið hafa þeir í
síauknum mæli treyst á þjóðernis-
kennd Kínverja til að halda völdum.
Í því samhengi er mjög mikilvægt
að hafa skýran óvin til að viðhalda
ótta landsmanna og með því að
leggja áherslu á kröfur Bandaríkja-
manna um efnahagslegar umbæt-
ur, sem dæmi um afskipti af innan-
ríkismálum Kína, hefur þeim tekist
að styrkja sig í sessi. Í þessu hafa
Bandaríkin oft verið óviljandi
bandamaður, eins og til dæmis með
klaufalegri áras sinni á kínverska
sendiráðið í Belgrad, svo og með
hrokafullum kröfum um frelsi Tíbet
og afskiptum af mannréttindamál-
um innan Kína. Einnig var nýlegt
njósnamál töluverður happafengur
fyrir kínversk yfirvöld vegna þess
að stöðugar njósnir og eftirlitsflug
Bandaríkjamanna vekja náttúru-
lega tortryggni Kínverja í garð er-
lendra stórvelda en auk þess
áskotnaðist Kínverjum ein há-
þróaðasta njósnavel bandaríska
flotans.
Grundvallarmunur er á hugarfari
Kínverja og Vesturlandabúa og sá
munur hefur að sjálfsögðu áhrif á
samskipti þessara menningar-
heima. Kínverjar eru mjög meðvit-
aðir um heill heildarinnar og í sam-
ræmi við heimspeki Konfúsíusar,
sem menning þeirra grundvallast á,
sjá þeir heiminn oft í meira lang-
tímasamhengi en Vesturlandabúar.
Einnig eru Kínverjar mjög stolt
þjóð, eins og kom berlega í ljós í ný-
afstöðnu njósnavélarmáli og móðg-
anir verða að leiða til afsökunar til
að Kínverjar geti viðhaldið virðingu
sinni.
Bandaríska stefnu skortir
Það er því töluvert áhyggjuefni
að eina stórveldi nútimans virðist
skorta skýra stefnu í samskiptum
sínum við Kína. Bandaríkin hafa í
heila öld haft þá stefnu í Asíu að
koma í veg fyrir að eitthvert eitt
ríki nái ofurvaldi á svæðinu og þar
sem ljóst er að Kína bæði vill og
mun ná slíkri stöðu á næstu árum
er líklegt að til árekstra komi. Mis-
tök Bandaríkjanna eru ekki einung-
is bundin við nýafstaðna atburði,
heldur hefur tveimur undanförnum
forsetum misfarist í samskiptum
sínum við tvö sterkustu ríkin í
Austur-Asíu.
Síaukin samkeppni og viðskipta-
deilur við Japan hafa haft áhrif á
náið samstarf þjóðanna og hefur
sáð tortryggni í stað vináttu meðal
beggja aðila. Þetta gerist á sama
tíma og stefnuleysi Bandaríkjanna
gagnvart Kína hefur hægt en
örugglega breytt Kínverjum úr
samstarfsaðila í keppinaut. Banda-
ríkin eiga á hættu að missa áhrif sín
í öllum heimshlutanum á sama tíma
og Kínverjar beita auknum efna-
hagslegum styrk sínum til að fá
grannþjóðirnar til liðs við sig. Ljóst
er að framundan er barátta um
áhrif og völd í Austur-Asíu, sem
verður á næstu árum þungamiðja
efnahagsmála í heiminum og mý-
mörg teikn eru á lofti að vopnin séu
að snúast í höndunum á Bandaríkj-
unum áður en til leiks kemur af
fullri alvöru.
Napóleon Bonaparte sagði af
mikilli forsjá: „Kína er sofandi risi,
leyfið honum að sofa því þegar hann
vaknar mun hann skekja heiminn
allan.“ Risinn er að vakna og
stærsta spurning mannkyns á
næstu árum er hvaða afleiðingar
það hefur fyrir okkur öll.
eru sífelldar líkur á árekstrum.
Paracel-eyjar eru öllu nær Kína, en
þó hafa Víetnamar gert kröfu um
að endurheimta yfirráð yfir eyjun-
um sem þeir misstu til Kína í kjöl-
far Víetnam-stríðsins. Kínverjar
hafa nýtt sér veikleika grannþjóð-
anna til að auka áhrif sín á svæðinu.
Taka Paracel-eyja frá Suður-Víet-
nömum var aðeins eitt af mörgum
slíkum skrefum og síðast 1995
lögðu þeir undir sig svokallað Skoll-
arif (Mischief Reef) sem Filippsey-
ingar höfðu lengi ráðið. Sú aðgerð
átti sér stað á sama tíma og Jiang
Zemin forseti var í friðarför um
grannríkin þar sem hann fór mörg-
um fögrum orðum um hversu lítil
hætta stafaði af hinu ört rísandi
Kína.
Olía talin á svæðinu
Loks er ljóst að deilur um Suður-
Kínahaf munu magnast um leið og
ljóst verður hversu miklar olíulind-
ir þar er að finna. Allt svæðið er lík-
lega mjög olíuríkt en olíuleit hefur
verið lítil á síðari árum aðallega
vegna deilna um yfirráð yfir haf-
svæðunum. Þó sýndu Kínverjar
hvernig þeir hyggjast beita valdi
sínu í framtíðinni þegar þeir sömdu
árið 1992 við hið bandaríska
Crestone-fyrirtæki um olíuleit á
9.700 fermílna hafsvæði sem er á
deilusvæði Kína og Víetnam. Á
sama ári settu Kínverjar lög sem
banna ferðir erlendra herskipa eða
kafbáta í gegnum „kínverska“ haf-
svæðið í Suður-Kínahafi. Þó að Kín-
verjar séu ekki í stakk búnir til að
framfylgja slíkum lögum í dag eru
þau viðvörun um líklega þróun í
framtíðinni, sérstaklega í ljósi upp-
byggingar kínverska flotans.
Kínverjar eiga einnig í deilum við
Norður-Kóreu um siglingarétt á
Tumen-á, við Japani og Taívani um
yfirráð yfir Diaoyu-eyjum, við Ind-
verja um óskilgreind landamæri,
við Rússa um landamæri (sem
leiddi til átaka 1968) og auk þess
eru múslimskir aðskiln-
aðarsinnar vaxandi
vandamál í Xinj-
iang-héraði sem liggur
að Kazakhstan. Þó er
ekki tilgangurinn með
þessum skrifum að gefa
í skyn að Kína eigi í úti-
stöðum við alla nágranna sína og sé
nokkurs konar fill í postulínsbúð.
Það er hins vegar nauðsynlegt að
gera sér grein fyrir því að samfara
auknum styrk Kína er líklegt að
valdajafnvægið á svæðinu öllu rask-
ist og í því samhengi er mikilvægt
að gera sér grein fyrir hvar líkleg-
ast er að til árekstra komi.
Tortrygginn risi
Sérfræðingar hafa oft líkt upp-
risu Kína á okkar tímum við þróun
Þýskalands á síðari hluta 19. aldar.
Samlíkingin er gagnleg þar sem
á að Kínverjum takist að ná sömu
tæknilegu yfirburðum og Banda-
ríkjaher nýtur, né heldur að þeim
takist að minnka verulega bilið á
milli landanna tveggja í hernaðar-
legri getu. Það þýðir þó ekki að all-
ur tilkostnaður Kínverja verði til
einskis, heldur munu þeir verða
mun sterkari en helstu nágrann-
arnir og geta því náð nokkurs konar
ofurvaldi á sínu efnahagssvæði.
Frændur eru frændum verstir
Það er töluvert áhyggjuefni að
Kínverjar eiga í deilum við flesta
nágranna sína um landamæri eða
lögsögu og hætta á átökum í fram-
tíðinni er því töluverð, en þó mis-
munandi eftir einstökum atvikum.
Samskipti Kína og Taívan eru að
sjálsögðu ákaflega viðkvæm þar
sem hálfgert stríðsástand hefur
ríkt milli þeirra í nær hálfa öld. Þó
eru ýmis teikn á lofti sem dregið
geta úr áhyggjum af átökum milli
þeirra. Líkur á sjálfstæðisyfirlýs-
ingu af hálfu Taívana hafa minnkað
eftir óvissutíma í kringum síðustu
kosningar, þar sem Kuomintang
missti hálfgert alræðisvald sitt yfir
eyjunni. Kínverjar hafa alltaf sagt
að þeir myndu bregðast við slíkri
yfirlýsingu með vopnavaldi og sú
hótun verður stöðugt raunverulegri
í ljósi aukinnar getu kínverska
hersins. Einnig hafa samskipti
breyttu
armálum.
a banda-
a Banda-
hernum í
fall fyrir
g herfor-
ið lögð ný
ersins, en
ðir um að
ahagslega
almennt
n útgjöld
ð að enda-
hefur í
á eflingu
hagstæð-
hafa Kín-
pn í tak-
inn hefur
ðar rúss-
oi-gerð og
mleiðslu á
Þó vantar
ag innan
eru aðeins
eldsneyt-
synleg til
. Einnig
di stjórn-
ns og hin-
sem geta
vélum og
fyrst og
g það er
koma sér
afsflota. Í
lýst yfir
ðurskip á
erið búið
rustuþot-
ypt öflug
af bestu
einnig í
ann inni-
g eru fáir
aka. Auk
Kínverja
l innrása,
p.
nig verið
pnum en
hafa ekki
ar síðan
mýkjandi
etnömum
hann enn
að ógna
m veru-
damála er
skipulagi
a hersins
kki nægi-
vers kon-
mbætur á
en kaup á
urs konar
nn mun í
öflugur,
erjar hafa
gið öryggi
Rétt er þó
líkur eru
Höfundur stundar nám í sagnfræði
við háskólann í Oxford, m.a. hern-
aðarsagnfræði, og fjallaði um
fréttaflutning af borgarastyrjöld-
inni á Balkanskaga í BA-ritgerð
sinni við Suffolk-háskólann í
Boston.
AP
Herskip liggur við bryggju í kínversku flotastöðinni í Qingdao. Kínverjar hafa að undanförnu styrkt flota sinn verulega.
AP
Herlögreglumenn ganga um Torg hins himneska friðar í Peking.
Treysta í
auknum
mæli á þjóð-
erniskennd