Morgunblaðið - 19.06.2001, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 ÞRIÐJUDAGUR 19. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÓRÐUR Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, kynnti endur-
skoðaða þjóðhagsspá á fundi með
fréttamönnum í gær, ásamt fleira
starfsfólki stofnunarinnar. Þjóð-
hagsspáin, sem var síðast birt í mars
sl., hefur nú verið endurskoðuð með
tilliti til þróunar efnahagsmála. Auk-
inheldur liggja nú fyrir fyrstu drög að
þjóðhagsspá fyrir árið 2002, þar sem
m.a. er tekið mið af ákvörðunum sjáv-
arútvegsráðherra um kvóta fyrir
komandi fiskveiðiár.
Frá því síðasta spá Þjóðhagsstofn-
unar var gefin út, hefur gengi ís-
lensku krónunnar veikst um 15%.
Með því hafa horfur um verðbólgu
versnað og er nú gert ráð fyrir 6,5%
hækkun verðlags milli áranna 2000
og 2001. Frá upphafi til loka árs er
gert ráð fyrir að verðlag hækki um
9,1%, en það sem af er ári hefur verð-
lag hækkað um 5%.
Í spánni er ekki gert ráð fyrir að
kaupmáttur ráðstöfunartekna á
mann aukist á árinu 2001, samanbor-
ið við áætlun um 2% hækkun í síðustu
spá. Gert er ráð fyrir nokkuð meiri
hækkun tekna, en meiri verðbólga
vegur mun þyngra á móti. Búist er
við að atvinnuleysi aukist er líða tek-
ur á árið og nemi 1,5% fyrir árið í
heild, samanborið við 1,3% í fyrra.
Töluvert hefur hægt á veltu í þjóð-
arbúskapnum undanfarna mánuði og
hefur spá um einkaneyslu verið end-
urskoðuð til lækkunar. Í stað 2,5%
vaxtar er nú gert ráð fyrir að einka-
neysla aukist um 0,5% að magni.
Áætlun um samneyslu er óbreytt frá
fyrri spá, þar sem spáð var um 3%
vexti. Þá er útlit fyrir að fjárfesting
verði heldur minni en áður var gert
ráð fyrir og dragist saman um 3,5% í
stað 2,5% samdráttar í fyrri spá.
Dregur úr einkaneyslu
og fjárfestingu
Í síðustu spá var gert ráð fyrir að
almennur innflutningur drægist sam-
an um 1,5% frá fyrra ári að magni, en
nú er gert ráð fyrir meiri samdrætti,
eða sem nemur 4%. Vöruskiptajöfn-
uður versnar þrátt fyrir það um 3
milljarða króna frá fyrri spá, aðallega
vegna gengisþróunar, en einnig
vegna áætlana um minni útflutning.
Þá er reiknað með heldur minni halla
á viðskiptum með þjónustu, eða sem
nemur 9,7 milljörðum króna í stað
12,5 milljarða. Halli á þáttatekjum er
nú áætlaður meiri en í síðustu spá, að-
allega vegna óhagstæðrar gengisþró-
unar. Í heild er gert ráð fyrir að við-
skiptahalli nemi 73 milljörðum króna
á þessu ári eða sem nemur 10,1% af
landsframleiðslu.
Í endurskoðaðri þjóðhagsspá kem-
ur fram, að búist er við að áfram
dragi úr vexti viðskiptahallans á
næsta ári. Gert er ráð fyrir að fram-
leiðsla sjávarafurða dragist saman
um 5% vegna lakara ástands þorsk-
stofnsins en reiknað hafði verið með
og ákvörðunar sjávarútvegsráðherra
í því ljósi um fiskveiðikvóta komandi
fiskveiðiárs. Á móti vegur meiri fram-
leiðsla áls vegna stækkunar Norður-
áls og hagstæð gengisþróun fyrir út-
flutnings- og samkeppnisgreinar.
Í spánni er reiknað með áfram-
haldandi vexti samneyslu, þó heldur
minni en síðustu ár. Á hinn bóginn er
búist við að einkaneysla dragist sam-
an um hálft prósent á árinu 2002. Þá
er einnig gert ráð fyrir að töluvert
dragi úr fjárfestingu og bent á að
nokkrum stórum verkefnum ljúki á
þessu ári, s.s. stækkun Norðuráls og
byggingu Smáralindar. Þá hafi smíði
fiskiskipa verið mikil á árunum 2000
og 2001. Ekki hafi verið tekin end-
anleg ákvörðum um frekari uppbygg-
ingu stóriðju, en ef af henni verður í
samræmi við núverandi áform, hefði
það mikil áhrif á spána. Þannig yrði
fjárfesting nokkurn veginn óbreytt
milli ára í stað þess að dragast saman
um 10% og fyrir vikið yrðu umsvif
mun meiri í þjóðarbúskapnum.
Spáð minnkandi kaupmætti
Í spá Þjóðhagsstofnunar er gert
ráð fyrir að verðbólga fari hratt
minnkandi og verðlag hækki um 3,5%
frá upphafi til loka árs 2002. Milli ár-
anna 2001 og 2002 er gert ráð fyrir að
verðlag hækki um 6,2%. Spáin felur í
sér að efnahagsstefnan verði nægi-
lega aðhaldssöm til að tryggja, að
þensla fari áfram minnkandi í þjóð-
arbúskapnum.
Miðað við umsamdar hækkanir
launa um næstu áramót og minni
spennu á vinnumarkaði er gert ráð
fyrir að kaupmáttur launa minnki
milli áranna 2001 og 2002. Þar er sú
forsenda lögð til grundvallar, að ekki
komi til endurskoðunar launaliðs
kjarasamninga. Þá er reiknað með að
kaupmáttur ráðstöfunartekna á
mann dragist saman um hálft prósent
frá 2001 til 2002. Búist er við að at-
vinnuleysi aukist heldur á árinu 2002
og fari í 2%.
Í heild er reiknað með að útflutn-
ingur vöru og þjónustu aukist um
1,5% milli áranna 2001 og 2002. Á
móti er reiknað með að innflutningur
vöru og þjónustu dragist saman um
4,5%, aðallega vegna minni umsvifa í
þjóðarbúskapnum. Halli á viðskipt-
um með vöru og þjónustu dregst því
saman um 20 milljarða milli áranna
2001 og 2002 og fer í 28,5 milljarða
króna.
Á móti kemur að vegna meiri
skuldsetningar erlendis og veikingar
krónunnar, aukast vaxtagreiðslur af
erlendum lánum. Halli á jöfnuði
þáttatekna eykst því um ríflega fjóra
milljarða frá fyrra ári og fer í 28,3
milljarða króna. Þetta er helmingur
viðskiptahallans, sem í heild er áætl-
aður 57,6 milljarðar króna.
Vonir um stiglækkandi
verðbólgu
Í endurskoðaðri þjóðhagsspá segir
að verðlagsþróun undanfarið hafi
markast mjög af gengislækkun krón-
unnar. Þótt enn megi vænta nokk-
urra áhrifa gengislækkunarinnar á
næstu mánuðum, gerir stofnunin ráð
fyrir að verðbólgan fari stiglækkandi.
Þannig felur spáin í sér um 0,7%
hækkun neysluverðsvísitölunnar að
jafnaði á mánuði næsta ársfjórðung
og að verulega dragi úr verðbólgu
þegar kemur fram á haust.
Þjóðhagsstofnun spáir að verðlag
hækki um 6,5% milli 2000 og 2001 og
um 9,1% frá upphafi til loka árs 2001.
Jafnframt spáir stofnunin að verðlag
hækki um 6,2% milli 2001 og 2002 og
um 3,5% frá upphafi til loka árs 2002.
Í spá um ársbreytingar neyslu-
verðsvísitölu er gengið út frá því, að
gildi gengisvísitölu íslensku krónunn-
ar verði um 140 á spátímabilinu, eða
svipað og það er nú. Segir þar að ljóst
sé að þessi forsenda sé nokkurri
óvissu háð.
„Hækki gengi krónunnar frá því
megi vænta minni verðhækkana, en
að sama skapi meiri ef gengi krón-
unnar lækkar. Ef gengið styrkist
fljótlega í 135 og helst í því gildi út
spátímabilið má búast við að verðlag
hækki um 6,3% milli áranna 2000 og
2001 og 8,4% frá upphafi til loka
þessa árs. Jafnframt mætti vænta um
5,5% verðhækkunar milli áranna
2001 og 2002 og um 3,3% frá upphafi
til loka árs 2002. Hækkun gengisvísi-
tölunnar í 145 hefði svipuð áhrif í
gagnstæða átt,“ segir um þetta í
skýringum með nýrri þjóðhagsspá.
Spáin um þróun neysluverðsvíti-
tölu gengur út frá því, að gengislækk-
unin undanfarið leiði ekki til víxlverk-
unar launa og verðlags. Í spánni er
einnig gert ráð fyrir að kostnaðar-
hækkanir komi heldur hægar inn í
verðlag en spálíkan Þjóðhagsstofn-
unar segir til um, en þetta hefur ekki
afgerandi áhrif á spána. Byggja þess-
ar forsendur m.a. á því að horfur eru
á, að verulega hægi á hagvexti á
þessu ári og því næsta.
Endurskoðuð þjóðhagsspá fyrir árið 2001 og fyrstu áætlanir um 2002
Minni hagvöxtur og
dregur úr viðskiptahalla

   

   

   


  
    

 




    

 



 













  
 
 









 







 











 







 




 

  

    
 
ÞÓRÐUR Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, segir að endur-
skoðuð þjóðhagsspá nú, eftir að ljóst
er hverjar afla-
heimildir verða á
næsta fiskveiði-
ári, sýni að spá
stofnunarinnar
frá í janúar um
þróun og horfur í
þjóðarbúskapn-
um hafi verið var-
færin. Þau hættu-
merki sem bent
hafi verið á þar,
hafi nú verið staðfest.
Þórður bendir á að mikil gengis-
lækkun hafi orðið frá síðustu spá, en
strax um mánaðamótin apríl/maí hafi
komið upp orðrómur um versnandi
hag í sjávarútvegi en áður hafi verið
gert ráð fyrir.
„Það er að mínu mati algjört
grundvallaratriði í ljósi þessarar spár
að böndum verði komið á verðbólg-
una. Við þurfum að búa við sömu skil-
yrði og okkar helstu viðskiptalönd og
fari svo að verðbólga af þessari stærð-
argráðu skjóti hér rótum, getur orðið
gríðarlega erfitt að komast út úr þeim
vítahring,“ segir Þórður ennfremur.
Verðbólgan má alls
ekki grafa hér um sig
Aðspurður um hvort hann sé bjart-
sýnn á að takist að vinna bug á verð-
bólgunni, segir hann að slíkt sé mikið
til undir Íslendingum sjálfum komið
og styrkri stjórn efnahagsmála á
næstu mánuðum og misserum.
„Verðbólgan má alls ekki ná að grafa
hér um sig. Þess vegna er brýnt að
slaka hvergi á efnahagsstefnunni.“
Forstjóri Þjóðhagsstofnunar bætir
því við, að sé ætlunin að búa hér
áfram við sjálfstæðan gjaldmiðil, sýni
reynslan nú að tvenns konar skilyrði
verði að vera fyrir hendi. Annars veg-
ar sé nauðsynlegt að búa við eðlilegan
afgang á viðskiptum við önnur lönd
og hins vegar að búa við nokkuð öfl-
ugan forða gjaldeyris. Náist ekki að
uppfylla þessi tvö skilyrði komi upp
hætta á of miklum sveiflum með til-
heyrandi erfiðleikum fyrir efnahags-
lífið.
„Sýnir að spáin frá í
mars var varfærin“
Þórður
Friðjónsson
Þórður Friðjónsson
Hallinn
kemur
á óvart
HANNES G. Sigurðsson, aðstoðar-
framkvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins, segir að það komi á
óvart í endurskoðari spá Þjóðhags-
stofnunar, hversu miklum við-
skiptahalla sé spáð áfram á þessu
ári og þvínæsta.
„Það er okkar mat að líkurnar
séu fremur í þá átt að hagvöxtur
geti orðið minni en spáin gerir ráð
fyrir. Okkur finnst líklegt að það
dragi enn hraðar úr þjóðarút-
gjöldum en gert er ráð fyrir, bæði
neyslu og fjárfestingum heimila og
fjárfestingum fyrirtækja. Það já-
kvæða við það er, að það mun draga
hraðar úr viðskiptahallanum og
það gæti síðan leitt til styrkingar á
gengi krónunnar,“ sagði Hannes.
Hann sagði að spáin markaðist
almennt talað mjög af því í hvaða
stöðu þjóðarbúið hefði komist eftir
lækkun gengisins að undanförnu.
Verðbólguspár væru miklu hærri
en áður vegna þeirrar þróunar og
það væri undir okkur komið hvern-
ig framhaldið yrði, þ.e.a.s. hvort
þetta yrði verðlagskúfur sem jafn-
aði sig, eða hvort þarna yrði um
áframhaldandi verðbólgu að ræða.
„Ég held að sú mynd sem þessi
spá dregur upp um þróunina það
sem eftir lifir þessa árs og á næsta
ári hljóti að leiða til þess, að fyrir-
tæki leiti enn frekari leiða til þess
að auka framleiðni og hagkvæmni í
rekstri. Heimilin eru væntanlega
þegar byrjuð og hljóta að bregðast
við þessari stöðu með því að draga
úr eyðslu, laga skuldastöðu sína og
það eru í sjálfu sér aðgerðir sem
munu hafa jákvæð áhrif þegar fram
í sækir, minnka viðskiptahallann og
styrkja gengi krónunnar. Það eru
nefnilega viðbrögð landsmanna,
sem ráða úrslitum um það, hver
framvindan verður í verðbólgu- og
gengismálum,“ sagði Hannes.
RANNVEIG Sigurðardóttir, hag-
fræðingur Alþýðusambands Íslands,
segir að þeirra mat sé það, að horf-
urnar framundan séu ekki jafn-
dökkar og Þjóðhagsstofnun vilji
vera láta. Það séu efnahagslegar
forsendur fyrir sterkara gengi og
þau telji að það muni styrkjast og
þar af leiðandi, að verðlagshækkanir
geti orðið minni en spáð sé, en Þjóð-
hagsstofnun gangi út frá því í spá
sinni nú, eins og hún geri alltaf, að
gengið haldist óbreytt. Hins vegar
hafi Alþýðusambandið varað við því
undanfarin misseri, að ef hagstjórn-
artækjunum yrði ekki beitt til þess
að sporna við ofþenslu, þá myndi það
enda í mikilli verðbólgu og það væri
því miður að koma fram nú.
Rannveig sagði að það hefði verið
alveg ljóst á árunum 1998 og 1999,
að ef ekkert yrði að gert myndi
skapast ofþensla. Hún hefði verið
ríkjandi um skeið og það gæti aldrei
gengið til lengdar. Það endaði alltaf
með verðbólgu og samdrætti, sem
nú væri að eiga sér stað með minnk-
andi kaupmætti. Það sæist, að bæði
fyrirtæki og einstaklingar væru að
laga sig að minni tekjuaukningu og
aukinni skuldsetningu.
Rannveig sagði að ASÍ hefði lagt
á það áherslu á undanförnum árum,
að auka kaupmátt jafnt og þétt og
komast frá þeim miklu sveiflum,
sem oft á tíðum hefðu einkennt
efnahagsþróunina á Íslandi. Þegar
hagstjórnartækjunum væri ekki
beitt kallaði umframeftirspurnin á
mikið launaskrið, sem síðan gengi
til baka, vegna þess að verðbólgan
tæki yfirhöndina. „Það sem við höf-
um verið að leggja áherslu á í raun
og veru síðan þjóðarsáttarsamning-
arnir voru gerðir 1990 er að auka
kaupmáttinn jafnt og þétt, því það
er hann sem skiptir máli.“
Forsendur
fyrir sterk-
ara gengi