Morgunblaðið - 19.06.2001, Blaðsíða 28

MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. JÚNÍ 2001 29
ÞAÐ er ekki nóg að kenna umnáttúruna af bókum, mynd-böndum eða af Netinu. Viðverðum að fara út til að
mynda tengsl, skoða og átta okkur á
undrum náttúrunnar og hvernig hún
tengist manninum órjúfanlegum
böndum,“ segir Sigrún Helgadóttir
náttúrufræðingur og kennari við Sel-
ásskóla en hún hlaut viðurkenningu
nokkurra náttúru- og umhverfis-
verndarsamtaka nýverið á degi um-
hverfisins.
Selásskóli hlaut einnig umhverfis-
viðurkenningu umhverfisráðuneytis-
ins fyrir framúrskarandi starf og þró-
un umhverfisfræðslu.
Úthlutunarnefnd samtakanna taldi
að það uppeldis- og mannræktarstarf
sem Sigrún hefur unnið væri mjög
mikilvægt og verðskuldaði viður-
kenningu. Þetta hefði hún gert um
langt skeið, fyrst sem landvörður og
frumherji í þjóðgarðsmálum, og síð-
ari ár með margvíslegri fræðslu um
umhverfis- og náttúruverndarmál, nú
síðast með því að útbúa námsefni og
kenna kennurum að annast úti-
kennslu og umhverfismennt fyrir
grunnskóla- og leikskólabörn.
Byrjaði með útikennslu
Sigrún hóf störf við Selásskóla í
Reykjavík á vormisseri 1998. Þar
skipulagði hún umhverfisstefnu og
útikennslu sem hófst haustið 1998.
Þetta er nú viðurkennt þróunarverk-
efni og er Selásskóli móðurskóli fyrir
umhverfismennt og útikennslu þar
sem allir 440 nemendur skólans hljóta
markvissa kennslu í fræðunum.
Í útikennslunni, sem er ólík eftir
aldurshópum, kanna nemendur Sel-
ásskóla umhverfi skólans síns með því
að stunda m.a. veðurathuganir og
smádýraleit, kanna Elliðaárdalinn og
sögu hans, kynna sér jarðfræði, skoða
hraun og jarðlög umhverfis skólann
og velta fyrir sér fjöllum við sjón-
deildarhringinn. Þau tileinka sér
sorpflokkun og stunda endurvinnslu
með safnkassa.
Haustið 1999 fékk Selásskóli styrk
frá menntamálaráðuneytinu til að
gera tilraunir með umhverfismennt
og útikennslu þar sem Sigrún hefur
lagt áherslu á samþættingu úti-
kennslu og upplýsingatækni, en Sig-
rún segir útikennslu snúast um skiln-
ing á náttúrunni með beinni skynjun.
Hefur þetta starf borið góðan árang-
ur og á vordögum var opnuð vefsíðan
Sólskin, www.solskin.is, í tengslum
við útikennsluna í Selásskóla.
Börnin sem nú eru að vaxa úr grasi
eru inniverur ólíkt fyrri kynslóðum
sem voru allan liðlangan daginn undir
beru lofti. Nýjar kynslóðir barna eru
tölvubörn sem leika sér inni, læra inni
og eru inni í skólanum sínum. Áhersl-
an í skólastofunni er núna upplýs-
ingatækni, að kenna börnum að nota
Netið til að draga að sér þekkingu og
raða í heilsteypta mynd. Þetta helst
svo í hendur við annan þátt sem hefur
verið minna í sviðsljósinu: útikennslu
og umhverfismennt, en þar fer ein-
mitt frumöflun upplýsinga fram.
Vinna þarf bug á skeytingar-
leysi gagnvart náttúrunni
Sigrún stundaði nám í umhverfis-
fræðum við Edinborgarháskóla í
Skotlandi og hefur kynnt sér þau í
öðrum löndum m.a. í Kanada. Hún
hefur kennt námskeið í Kennarahá-
skólanum, þýtt bækur um þessi efni
og núna kennir hún börnum í sam-
ræmi við framkvæmdaáætlun stjórn-
valda í umhverfismálum um sjálf-
bæra þróun og aðalnámskrá um að
efla umhverfisvitund barna.
„Umhverfismenntun er bæði að
öðlast þekkingu á náttúrunni og
reynslu. Hún snýst um að skilja hana
og að breyta hegðun sinni og einmitt
þess vegna er útikennsla mikilvæg,“
segir Sigrún og bætir við að málið sé
að vinna bug á skeytingarleysinu
gagnvart náttúrunni og að koma fram
við hana af virðingu.
Tvær kennsluaðferðir í umhverfis-
mennt hafa verið mest áberandi síð-
ustu áratugi eftir að umhverfisvakn-
ing fór að verða meðal vestrænna
þjóða.
Önnur er að leggja áherslu á
vandamálin og að auðlindir jarðar séu
í hættu. Fræðslan er neikvæð og
áróðurinn hræðslukenndur. Hin að-
ferðin felst í því að mennta fólk á já-
kvæðan hátt um umhverfi sitt með
svo kallaðri náttúrutúlkun. Hún felst í
því að njóta náttúrunnar og styrkja
tengslin við hana með væntumþykju.
Hugmyndin er að ef það tekst komi
það af sjálfu sér að bera virðingu fyrir
henni og að fara vel með hana.
Sigrún segist starfa eftir þeirri síð-
arnefndu og segir löngu tímabært að
koma þeirri stefnu inn í skólana.
„Umhverfismennt er forsenda sjálf-
bærs samfélags en það er yfirlýst
stefna alls heimsins að stunda sjálf-
bæra þróun og að eyðileggja ekki um-
hverfið fyrir komandi kynslóðum,“
segir Sigrún en hún hefur nú tekið við
nýju og spennandi verkefni sem verk-
efnisstjóri Grænflaggsins, verkefnis
sem miðar að því að efla fræðslu um
umhverfismál og vistvernd í daglegu
skólastarfi.
Litlir grúskarar í fjörunni
Umhverfisráðherra og Landvernd
standa að verkefninu ásamt tólf
grunnskólum og er Selásskóli einn
þeirra. Þeir skólar sem uppfylla sett-
ar reglur Grænflaggsins fá heimild til
að flagga græna flagginu en til þess
þurfa skólarnir að hafa tekið a.m.k.
sjö skref til bættrar umhverfisstjórn-
unar. Útikennsla er sá hluti umhverf-
ismenntunar að öðlast reynslu af
náttúrunni og að læra af eigin mætti
að umgangast hana og þekkja.
„Þjóðfélagið hefur breyst. Börn
voru áður úti við í samfélagi við full-
orðna, dýr og náttúru, en núna eru
þau inni í einangruðum heimi. Upp-
lýsingatæknin ýtir í raun enn á það að
vera inni. Áður voru litlu grúskararn-
ir í fjörunni og í skurðum úti í móa en
núna eru þeir á Netinu. Útivistin er
orðin munaður og börn eiga jafnvel í
erfiðleikum með að ganga úti í nátt-
úrunni,“ segir Sigrún og vísar í
reynslu sína af útikennslu og orð fjöl-
margra kennara sem segja börn sí-
fellt hafa minna úthald og þol. „For-
eldrar eru farnir að keyra börn til og
frá skóla, jafnvel þó vegalengdin sé
sára stutt og börnin hafa gleymt því
hvernig er að ganga – þau þurfa þess
ekki með lengur. Það er engum greiði
gerður með þessu. Útivist er ekki
bara góð til kennslu heldur líka fyrir
líkama og sál. Hún er forvörn og
heilsubót, eða hversu margir hafa
ekki góða reynslu af því að fara í
göngutúr þegar þeim líður illa?“
Hún bendir einnig á að nágranna-
þjóðir okkar hafi t.d. uppgötvað að
sterkasta leiðin til að styrkja sam-
hygð með nýbúum og innfæddum og
vinna bug á félagslegum vandamálum
sé að leggja áherslu á útikennslu og
mennta börnin um það sem þau eiga
vissulega sameiginlegt, þe. nánasta
umhverfi.
Heimaslóðirnar
eru líka merkilegar
Kennsluaðferðir Sigrúnar byggjast
á að börnin læri að fylgjast með dýr-
um og plöntum í heimkynnum sínum í
stað þess að stoppa þau upp eða slíta
upp og færa þau inn í skólastofuna.
Þau læra um fæðukeðjuna og vist-
kerfin með beinni reynslu, þau fara til
þeirra og njóta þeirra þar sem þau
eru og læra um leið að virða þau í stað
þess að taka sýni og henda þeim síð-
an. Þau spyrja: hvað eru þau að gera,
hvernig lifa þau, með hverjum og
hvernig erum við háð þeim? Hugar-
farið er að taka ekki meira en þarf og
fara vel með það.
„Umhverfismennt er líka upplifun
og reynsla,“ segir Sigrún, „hún miðar
að því að sýna krökkunum fram á að
staðurinn sem þau búa á er líka
merkilegur staður. Fjöllin í kringum
þau voru líka eldfjöll og það hafa líka
runnið hraun í þeirra heimabyggð
eins og Vífilsfell og Hengill eru til
marks um. Í Rauðavatni eru líka jök-
ulmenjar og meira að segja steinarnir
á skólalóðinni eiga sér ólíkan upp-
runa.Útikennslan er líka til að leið-
rétta aðra kennslu, kenna vinnubrögð
og veita nauðsynlega þjálfun, það er
ekki nóg að kenna um náttúruna af
bókum, myndböndum eða af Netinu.
Við verðum að fara út til að mynda
tengsl, skoða og átta okkur á því leik-
riti sem náttúran er,“ segir Sigrún.
„Útikennslan þarf að vera hluti af
daglegu lífi. Jákvæð umhverfismennt
byggist á náttúrufræðikennslu og
þarf bæði að miða að því að kenna
nauðsynlega náttúrufræði og því að
efla virðingu fyrir náttúru og um-
hverfi með beinni reynslu,“ segir Sig-
rún en bendir jafnframt á að úti-
kennslan nýtist í flestum náms-
greinum, t.d. megi á einfaldan hátt
tengja stærðfræði og rökhugsun,
samfélagsfræði og sögu inn í um-
hverfismenntunina.
„Í upplýsingasamfélaginu þarf að
kenna börnum að afla upplýsinganna
í samfélaginu og náttúrunni og miðar
útikennslan einmitt að því að þjálfa
þau í því, þessvegna er brýnt að sam-
þætta hana annarri kennslu og dag-
legu lífi. Áherslan á að vera á náttúr-
una sjálfa, hve merkileg hún er og hve
háð við erum henni. Úrbæturnar
koma í kjölfarið með aukinni fræðslu
og skilningi þessara barna sem læra
að taka tillit og bera umhyggju fyrir
náttúrunni.“
Morgunblaðið/Arnaldur
Sigrún Helgadóttir segir betri umhverfisvitund barna og fullorðinna
skila sér í breyttri hegðun og aukinni tillitssemi í garð náttúrunnar.
Samband manns
og náttúru
 Börnin sem eru
að vaxa úr
grasi eru inni-
verur ólíkt
foreldrunum.
 Útikennsla
snýst um
skilning á nátt-
úrunni með
beinni skynjun.
Umhverfismennt/ Börn í Selásskóla læra að taka tillit og bera umhyggju fyrir náttúrunni. Skólinn er móðurskóli fyrir umhverf-
ismennt og útikennslu og hljóta allir 440 nemendur skólans markvissa kennslu í fræðunum. Jóhanna K. Jóhannesdóttir talaði við
Sigrúnu Helgadóttur sem nýlega hlaut viðurkenningu fyrir störf sín og fræðslu um umhverfis- og náttúruverndarmál.