Morgunblaðið - 19.06.2001, Síða 33

UMRÆÐAN
34 ÞRIÐJUDAGUR 19. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
H
róa hetti væri illa
brugðið ef hann
gæti lesið nýjasta
hefti þess tímarits
The Economist.
Kannski ekki síst vegna þess að
líkt og Hrói er þetta tímarit
breskt. Það nýtur mikillar virð-
ingar, og í fjölmiðlum er oft
vitnað í það.
Núna nýverið fjallaði þetta
virta breska tímarit um fátækt,
og spurði á forsíðu hvort ójöfn-
uður skipti máli. Í einum af leið-
urunum í þessu hefti (16. til 22.
júní) kemur fram, að bilið á
milli fátækra og ríkra er að
aukast í heiminum. (Sem er
reyndar ekki ný frétt). Svo velt-
ir leiðarahöfundurinn því fyrir
sér hvort þetta sé áhyggjuefni.
Hann kemst að því að svo sé
ekki. Nema kannski að því leyti
sem þetta getur reitt fátæka
skrílinn til reiði og leitt til
óþægilegra uppþota og friðþæg-
ingaraðgerða
sem í raun
dragi úr
efnahags-
uppgangi. Til
dæmis við-
skiptahafta,
atvinnutryggingar og harð-
neskjulegrar skattlagningar á
hina efnameiri.
Athyglisvert að um svipað
leyti og þetta hefti The Econ-
omist kom út greindi heims-
pressan frá því að ólætin vegna
Evrópusambandsfundarins í
Gautaborg hafi verið hin mestu
er orðið hafi við slík tilefni.
Skyldi þó ekki vera að sé beint
orsakasamhengi á milli þess að
bilið á milli ríkra og fátækra
eykst og að skríllinn lætur reiði
sína meira í ljósi við fyr-
irmennin?
Fyrirmennunum var brugðið,
enda komust þau ekki í veislur
útaf vitleysingunum sem voru
að öskra úti á götu, hótandi eldi
og morði. Eins og venjulega
beittu fyrirmennin lögreglu
sinni, létu skjóta á skrílinn, og
einn féll.
Eru óeirðirnar í Gautaborg í
rauninni birtingarmynd aukins
ójafnaðar í vestrænum sam-
félögum – það er að segja sem
útrás reiði þeirra sem ekki eru
ríkir? Þeir á The Economist eru
klárir kallar og vita hvað mestu
skiptir í sambandi við ójöfnuð.
Þeir benda á að spurningin sem
maður eigi að spyrja sig sé
þessi: Er það skynsamlegt af
þeim fátækari að vera reiðir út
af ójöfnuði?
Svarið sem þeir á The Econ-
omist komast að er neikvætt.
(Nema, segja þeir, þegar ríkir
menn nota vald sitt til að halda
uppi verði og/eða útrýma sam-
keppnisaðilum.) Og þeir draga
fram nokkur rök máli sínu til
stuðnings.
En það sem þeir á The Econ-
omist hafa nokkrar áhyggjur af
er að fólk (og ríkisstjórnir) sé
farið að koma illa fram við þá
sem eru alvarlega ríkir. Í at-
hyglisverðri úttekt í sama hefti
er gerð grein fyrir því hversu
erfitt það sé að vera ríkur, og
hvers vegna full ástæða sé til að
vera ekki vondur við þá sem í
slíku lenda.
Bent er á að í gegnum söguna
hafi pöpullinn alltaf verið frem-
ur fúll út í ríka minnihlutann.
Og löngum hafi verið full
ástæða til. En undanfarið hafi
ríkisstjórnir farið að gera sér
grein fyrir því að það sé engum
í hag að of mikið sé tekið af
þeim ríku, því að slíkt geti kom-
ið illa við þá sem skapi mestan
auð.
Þetta hljómar nú dálítið ein-
kennilega, ekki bara vegna þess
að sem röksemdafærsla er þetta
hringlaga, heldur líka vegna
þess að það blasir við önnur
mun sennilegri ástæða fyrir því
að ráðamenn eru farnir að
veigra sér við að kreista mikla
skatta af þeim ríku. Það er ein-
faldlega sú ástæða að ráðamenn
eiga orðið sífellt meira undir
vellauðugum styrktaraðilum
sem ekki má móðga.
Til dæmis hafa fréttaskýr-
endur bent á að það sé nokkuð
augljóst að Bush Bandaríkja-
forseti hafi á fyrstu dögum sín-
um í embætti gert ráðstafanir
sem komu sér vel fyrir banda-
ríska olíuiðnaðinn, og það hafi
einmitt verið þaðan sem mikið
af peningum hafi komið í kosn-
ingasjóði Bush.
En svo er annað, segja þeir á
The Economist. Það er til fullt
af ríku fólki sem er gott og
gjafmilt fólk. Þess vegna á mað-
ur að koma vel fram við það svo
að það gefi kannski fátækling-
unum af auðlegð sinni. Og þá
vænkast hagur hinna fátæku.
Röksemdafærslan er því ein-
hvernveginn sisona: Ójöfnuður
er ekki slæmur, því að ef til er
mjög ríkt fólk þá getur það gef-
ið hinum fátækari og þannig
bætt hag hinna fátæku. Ef þeir
fátæku (og ríkisstjórnin) koma
vel fram við þá ríku geta þeir
ríku eignast meira af peningum
og gefið meira. Þess vegna eig-
um við ekki að vinna gegn
ójöfnuði.
Þetta er auðvitað ekki mjög
glæsileg röksemdafærsla held-
ur, og sem fyrr fer leiðarahöf-
undur The Economist í hring.
Hann byrjar á að gefa sér það
sem síðar verður niðurstaðan úr
hinni svonefndu röksemda-
færslu.
En það er nú svo mörg rök-
semdafærslan, og hafa meiri
menn en þeir á The Economist
farið í rökhringi. Eiginlega er
fremur ástæða til að taka ofan
fyrir þeim fyrir að vera ekki að
draga fjöður yfir þá skoðun sína
að ójöfnuður sé af hinu góða, og
að fara ekki dult með það hvers
málstað þeir verji.
Ekki svo að skilja að það sé
nokkur ástæða til að vera sam-
mála þeim. En það er að mörgu
leyti athyglisvert að The Econ-
omist skuli með þessum hætti
gerast málsvari þeirra sem ein
helsta goðsagnahetja Bretlands,
Hrói höttur, barðist gegn.
Þeirra ríku.
Þessi ódulda afstaða þessa
virta tímarits er skýrt merki um
það, að jöfnuður er ekki lengur
það sjálfgefna samfélagslega
markmið sem hann var lengst af
á síðustu öld. Að það er ekki
lengur ríkjandi skoðun að mað-
ur eigi að hugsa jafnt um
náunga sinn og sjálfan sig. Að
það er ekki lengur öruggt að
Hrói höttur hafi verið hetja.
Því er hætt við að Hróa væri
brugðið ef hann læsi nú skrif
landa sinna á The Economist.
Nema náttúrulega að hann hafi
alltaf haft þá grunaða um að
vera soldið halla undir fógetann
í Nottingham.
Niður
með Hróa
Er það skynsamlegt af þeim fátækari að
vera reiðir út af ójöfnuði?
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
LOKS virðist barátta
íbúa Háaleitishverfis
fyrir nýrri göngubrú yf-
ir Miklubraut á móts við
gamla Framheimilið
(félagsmiðstöðina Tóna-
bæ) vera farin að bera
árangur. Í síðustu viku
var haldinn sameigin-
legur fundur fulltrúa
foreldra og íbúasam-
taka í hverfinu með
gatnamálastjóra, borg-
arverkfræðingi og
borgarfulltrúum Sjálf-
stæðisflokksins og R-
listans. Var það niður-
staða fundarins að ótví-
ræð þörf væri fyrir
göngubrú við Framheimilið og brýnt
væri að ráðast í smíði hennar sem
fyrst. Héðan af er þó ólíklegt að brúin
rísi á þessu ári þar sem mannvirkið er
ekki enn komið inn á aðalskipulag,
sem er nauðsynleg forsenda fyrir því
að í það verði ráðist. Stefnt er að því
að hönnunarvinna við fyrirhugaða
brú geti hafist í sumar eða haust og
möguleiki er á að hægt verði að bjóða
út sjálfa brúarsmíðina í vetur.
Þráhyggja sjálfstæðismanna?
Þrátt fyrir að rösklega hafi verið
unnið í því að undanförnu, breytir það
ekki þeirri staðreynd að borgar-
fulltrúar R-listans hafa lengst af
dregið lappirnar í málinu og hafa
bæði borgarstjóri og formaður skipu-
lagsnefndar sakað okkur sjálfstæðis-
menn um þráhyggju þegar við höfum
tekið það upp í borgarstjórn.
Sjálfstæðismenn hafa á undanförn-
um mánuðum lagt fram tillögur um
breytingu á aðalskipulagi í sam-
göngunefnd Reykjavíkur, borgarráði
og borgarstjórn í því skyni að hraða
brúarsmíðinni. Höfum við bent á þá
staðreynd að því fyrr sem skýr vilja-
yfirlýsing og skipulagsuppdrættir
liggja fyrir frá borgaryfirvöldum um
þetta mannvirki, því fyrr er hægt að
knýja á um fjármagn frá ríkinu til
verksins og hefja það. Borgarfulltrú-
ar R-listans hafa hins vegar fellt allar
slíkar tillögur, nú síðast á borgar-
stjórnarfundi 7. júní. Er vonandi að
seinagangur og léleg
vinnubrögð R-listans
verði ekki til þess að
tefja þessa brýnu fram-
kvæmd enn frekar en
orðið er.
Stofnbraut eða póli-
tískt þrætuepli?
Fyrst ég er farinn að
stinga niður penna um
málefni Miklubrautar
langar mig til að fara
nokkrum orðum um
grein Gunnars Torfa-
sonar verkfræðings
sem birtist í Morgun-
blaðinu sl. þriðjudag. Í
greininni fjallar Gunnar
á málefnalegan hátt um umferðarmál
á Miklubraut og öðrum stofnbrautum
og gerir nokkrar athugasemdir við
grein undirritaðs frá 29. maí.
Í grein sinni bendir Gunnar rétti-
lega á að göng undir Miklubraut séu
skammt frá gamla Framheimilinu
eða við Kringluna. Hefur þessi rök-
semd verið notuð af ýmsum sem
mæla gegn umræddri brúarsmíði eða
vilja fresta henni. Ef aðstæður eru
hins vegar skoðaðar gaumgæfilega á
vettvangi, kemur í ljós að umrædd
undirgöng þjóna gangandi vegfar-
endum illa en við þau eru bæði aðrein-
ar og fráreinar með mikilli umferð og
oft á tíðum hraðakstri.
Setjum okkur t.d. í spor gangandi
vegfaranda sem er á leið af svæðinu
við Framheimilið suður yfir Miklu-
braut. Jafnvel þótt hann sé allur af
vilja gerður til að taka á sig þann
krók, sem undirgöngunum fylgir, er
hann síður en svo úr allri hættu. Áður
en hann kemur að undirgöngunum
norðan megin þarf hann að fara yfir
frárein þar sem bílar koma af miklum
hraða af Miklubraut áður en þeir fara
í göngin. Ekki tekur betra við þegar
úr göngunum er komið því þaðan eiga
vegfarendur t.d. ekki greiða leið inn í
verslunarmiðstöðina Kringluna. Til
þess að komast þangað þarf að fara
yfir aðra frárein af Miklubrautinni og
síðan yfir tvöfalda göngubraut. Af
þessum sökum telja margir foreldrar
í hverfinu að undirgöngin veiti falskt
öryggi þar sem afar hröð umferð sé
allt í kringum hana. Í stuttu máli sagt:
Undirgöngin sjálf eru góð en aðkom-
an er ekki í lagi. Þetta er meginástæð-
an fyrir því af hverju undirgöngin eru
Göngubrýr, stofnbraut-
ir og umferðaröryggi
Kjartan
Magnússon
Umferðarmál
Eftir því sem fjögurra
og sex akreina hrað-
brautum fjölgar þarf að
grípa til nýrra lausna,
segir Kjartan Magn-
ússon, og þar gegna
göngubrýr mikilvægu
hlutverki.
Þannig gæti göngubrú við
Framheimilið litið út. Myndin
sýnir einungis hugmyndir um
staðsetningu brúarinnar en ekki
útlit hennar enda er hönnunar-
vinna ekki hafin.
STARFSAÐFERÐIR
Hafrannsóknastofnunar
(Hafró) hafa verið undir
mikilli gagnrýni undanfar-
ið vegna mistaka þeirra
við mat á stofnstærð
þorsks.
Ýmislegt af því sem
Hafró er gagnrýnd fyrir
virðist eiga stoð í raun-
veruleikanum.
Hvað gerðist?
Við mat á stofnstærð
helstu nytjastofna í kring-
um landið hefur Hafró
komið sér upp starfsað-
ferðum sem hafa fram að
þessu verið taldar góðar
og gildar. Þar á ég við meðal annars
togararallið og aflaskýrslur.
Togararallið hefur verið notað í
bráðum tvo áratugi þar sem toguð
er sama togslóðin frá ári til árs á 550
mismunandi fiskislóðum á land-
grunninu við Ísland. Helmingurinn
af þessum togslóðum var valinn af
fiskiskipstjórum og hinn helmingur-
inn af fiskifræðingum. Rallinu er
stjórnað af fiskifræðingum og ár-
lega leigð togskip til að fara í leið-
angur til að kanna veiðina á togslóð-
unum.
Aflaskýrslurnar koma frá skip-
stjórum í fiskiskipaflotanum eftir
hverja veiðiferð þar sem þeir greina
frá afla, aflabrögðum og hvar aflinn
er fenginn. Stofnmatsnefnd Hafró,
um 10 fræðingar, vinnur úr þessum
gögnum og setur í framhaldi af því
fram niðurstöðu um
stofnstærð.
Niðurstaðan hef-
ur verið byggð að
miklu leyti á tog-
ararallinu og á afla-
skýrslunum. Tveir
hópar fræðimanna
frá Alþjóðahafrann-
sóknarráðinu fara
yfir og meta þessi
gögn og niðurstöð-
ur. Fátt virðist
vanta í þetta ferli
svo það teljist
öruggt. Hvað gerð-
ist þá sem skekkti
niðurstöðurnar
svona gríðarlega að
það týndist 50% af þorskstofninum?
Svarið má lesa út úr skýrslu Hafró
um „Nytjastofna sjávar 2000/2001“.
Ástæðurnar eru aðallega tvær, afla-
skýrslurnar voru rangt metnar og
tölvulíkönin þoldu ekki svona flókna
útreikninga!! Það hefur sem sé ekki
tekist að meta rétt breytt sóknar-
mynstur flotans eins og að netaflot-
inn breytti úr 7–8" netamöskva í 9-
10". Ekki hefur tekist að meta mis-
munandi veiði flotans á á milli ára
og breytingar á afla á sóknarein-
ingu. Ekki hefur heldur tekist að
átta sig á brottkasti né tegundatil-
færslum sem ekki koma fram á afla-
skýrslum. Togararallið virðist hins
vegar standa fyrir sínu enda einföld
aðgerð til þess að gera, framkvæmd
með eins litlum breytingum á milli
ára og mögulegt er þ.e. með sömu
möskvastærð, veiðarfærum og skip-
um. Í skýrslu Hafró viðurkenna sér-
fræðingar að ef rallvísitölur hefðu
verið notaðar eingöngu hefði mátt
draga úr ofmatinu! Þeir viðurkenna
einnig að tölvulíkan það sem notað
er við að keyra samtímis gögn frá
margs konar flotum hafi ekki ráðið
tölfræðilega við svona flókinn út-
reikning! Það er mjög alvarlegt að
þessi virðulega stofnun þurfi að við-
urkenna svo afdrifarík mistök. Virða
verður þó Hafró það til hróss að við-
urkenna mistökin og leita strax leiða
til úrbóta svo rétta megi kúrsinn af.
Hvað er til ráða?
Flestum er ljóst að engin önnur
stofnun hvorki hérlendis né erlendis
er fær um að taka við hlutverki
Hafró. Það er því verkefni stjórn-
valda að styðja við þær aðgerðir
sem Hafró telur brýnar til að bæta
öryggi rannsókna hjá stofnuninni.
Það hlýtur að vera skoðunarvert
hvort ekki þurfi að víkka út ráð-
Hafró og rallið
Kristján
Pálsson
Auðlindin
Erfitt verður að stunda
áreiðanleg vísindastörf,
segir Kristján Pálsson,
án eðlilegra samskipta
og trúnaðar milli fiski-
fræðinga og fiskimanna.