Morgunblaðið - 17.07.2001, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚLÍ 2001 31
Í Morgunblaðinu 7.
júlí sl. birtist grein eft-
ir varaformann Starfs-
mannafélags ríkis-
stofnana (SFR). Hann
fjallar um lítinn hluta
þjóðhátíðarræðu for-
sætisráðherra frá
sjónarhorni sem því
miður er nokkuð al-
gengt en vitnar hins
vegar betur um við-
horf þess sem um
fjallar en umfjöllunar-
efnið.
Ein af nokkrum sér-
kennilegum ályktunum
greinarhöfundar er að
þegar forsætisráð-
herra fór með staðreyndir um tíðni
verkfalla hér á landi þá hafi hann
ráðist af offorsi á launþega. Önnur
merkileg ályktun höfundar er að
leggja megi að jöfnu efnahagsleg
áhrif af verkfalli kennara og sjó-
manna.
Forsenda batnandi lífskjara
Fyrir liðlega áratug náðist víð-
tækara samkomulag en áður um
efnahagsmál milli aðila vinnumark-
aðarins og stjórnvalda, þjóðarsátt.
Tilgangur hennar var að vinna bug
á óðaverðbólgu sem hér hafði geis-
að svo lengi að landinn virtist telja
náttúrulögmál. Lán höfðu lengstum
verið óverðtryggð og brunnu því
upp í verðbólgunni svo ekki þurfti
að endurgreiða þau fullu verði, bara
með jafn mörgum og miklu verð-
minni krónum. Þess vegna brann
upp allt sparifé í landinu sem ekki
naut sérstakrar verðtryggingar frá
þriðja aðila – en það gilti um lífeyr-
issjóð opinberra starfsmanna.
Óverðtryggðir voru aðrir lífeyris-
sjóðir sem eru sparnaður vinnandi
fólks, eigið fé atvinnufyrirtækja
sem er sparnaður þeirra, og síðast
en ekki síst sparifé yngstu kynslóð-
arinnar. Afleiðingin varð viðvarandi
skort á fjármagni. Helsta verkefni
stjórnmálamanna og embættis-
manna varð að skammta fjármuni,
ekki bara til opinberra fram-
kvæmda og reksturs af sköttum
landsmanna heldur líka lánsfjár-
magn.
Þessi lífsreynsla kenndi uppvax-
andi Íslendingum að eyddur væri
geymdur eyrir og sam-
kvæmt því hafa nokkr-
ar kynslóðir landa
okkar hagað fjármál-
um sínum um áratugi
og allt fram undir
þetta. Það hefur ein-
kennt viðbrögð Íslend-
inga við tíðindum af
efnahagsmálum, hvort
heldur góð eða slæm,
að taka sífellt meiri
lán meðan þau feng-
ust. Háir vextir höfðu
engin áhrif á landann
sem hélt að verðbólg-
an mundi halda áfram
að létta skuldabyrðina,
en í það skjól var fok-
ið.
Stöðugleiki
Síðan verðtryggingu var komið á
hafa lán og sparifé haldið fullu
verðgildi og á grunni þjóðarsáttar
hefur verið unnið á óðaverðbólg-
unni. Þótt landsmenn hafi lítt aukið
sparnað þrátt fyrir vaxandi kaup-
mátt tekna hefur lánsfjármagn vax-
ið, mest fyrir tilstilli aukinnar líf-
eyrissparnaðarskyldu en frjáls
sparnaður eykst lítið. Frelsi á fjár-
magnsmarkaði hefur einnig aukið
lánsfjármöguleika erlendis frá, en
fjárfestingar okkar erlendis hafa
líka aukist. Mestu skiptir þó að nú
eru Íslendingar vonandi að læra að
lánin og spariféð brenna ekki upp í
óðaverðbólgu. Nú borgar sig að
spara.
Atvinnufyrirtæki hafa síðan búið
að hagnaði sem ekki brennur upp
jafn harðan í óðaverðbólgu. Þau
hafa getað tekist á við þann kostnað
sem fylgir eðlilegum kröfum starfs-
manna um batnandi lífskjör og að-
búnað. Þau greiða hærri laun með
meiri kaupmætti en áður, því ekki
er öllum viðbótarlaunakostnaði velt
út í verðlag þeirrar vöru og þjón-
ustu sem þau framleiða. Það er t.d.
gert með vélvæðingu sem er yf-
irleitt undirstaða aukinnar fram-
leiðni vinnuafls og launakostnaðar.
Fyrirtækin greiða því einnig vax-
andi fjárfestingarkostnað til að ná
þeirri hagræðingu sem auknar kröf-
ur kalla á. Það er helsta ástæða
vaxandi skulda fyrirtækja. Vel rek-
in fyrirtæki taka ekki lán til þess
eins að skulda meira.
Tímabundinn vandi
Það sem á fyrri hluta þessa árs
hefur gerst og valdið tímabundinni
verðbólgu er annars vegar hækkuð
álagning á smásölustigi í matvöru-
verslun og hins vegar gengislækkun
krónunnar, sem hafði staðið hátt.
Öllum sem um fjalla, þar á meðal
ASÍ, ber saman um að lækkunin sé
meiri en efnahagslegar forsendur
eru fyrir og ætti því að jafnast áður
en langt um líður. Helstu ástæður
hennar má rekja annars vegar til
þess að neysla og einkafjárfestingar
hafa aukist langt umfram tekju-
aukningu, og hins að íslensk fjár-
málafyrirtæki vilja almennt ekki
eiga íslenskar krónur.
Frelsi á fjármálamarkaði hefur
skapað þægindi sem við viljum ekki
missa. Það setur hins vegar stjórn-
völdum þær skorður að beita ekki
fyrirmælum, heldur hafa einungis
óbein áhrif á framboð og eftirspurn
á markaðnum. Stjórnvöld geta því
ekki lengur gripið inn í gang mála á
þessu sviði eins og áður. Tal um úr-
ræðaleysi er á misskilningi byggt,
því frelsið hefur breytt stjórntækj-
unum. Róttækar aðgerðir við
skammtímavanda eru ekki til far-
sældar. Hófsöm viðbrögð og sígandi
lukka eru heillavænleg.
Heimsmet í verkföllum
Annað markmið þjóðarsáttar var
að treysta efnahagslegan stöðug-
leika enn betur með því að kjara-
deilur verði að jafnaði leystar án
verkfalla. Árangur á þessu sviði
hefur reynst torsóttur og enn á ný
eiga Íslendingar hið óvinsæla
heimsmet í verkföllum. Í öllum
grannlöndum okkar hefur lengi þótt
sjálfsagt að ná viðunandi niðurstöðu
í kjaradeilum með margfalt minni
notkun þessa beitta vopns. Á hinum
Norðurlöndunum, sem við berum
okkur oftast saman við, hafa verk-
föll verið undantekning um áratugi
– allan þann tíma sem við höfum átt
heimsmetið í verkföllum, sem er
mesti efnahags-skaðvaldur Íslands.
Meðal þess sem rifjað var upp á
síðasta ári var viska forystumanna
forfeðra okkar fyrir þúsund árum,
að farsælt er fámennu samfélagi að
miðla málum og forða því að berast
á banaspjótum, þrátt fyrir að mála-
miðlun fylgi óhjákvæmilega að eng-
inn fái allt sitt fram því allir verða
til hennar að leggja. Vonandi öðlast
sem flestir þeirra sem takast á í
Karphúsinu þennan forna skilning á
því hvað best reynist til farsældar
og hvað þarf til að ná samkomulagi.
Breytt viðhorf í
forystu launþega
Þau viðhorf sem birtast í grein
varaformanns SFR sýna svo ekki
verður um villst, að meðal forystu-
manna launþega eru einstaklingar
sem ekki bera skynbragð á mik-
ilvægi sjávarútvegs fyrir atvinnu og
efnahag þjóðarinnar allrar. Ég tel
afar miklvægt að þeir kunni skil á
mismunandi hlutverki hinna ólíku
tannhjóla í gangverki efnahagslífs-
ins því öll eru þau mikilvæg. Nauð-
syn er að við gerum okkur ljóst, að
undirstöður efnahags okkar eru fá-
breyttar. Þess vegna eru vinnu-
stöðvanir stórra atvinnuvega sem
eru undirstaða annarra starfa svo
áhrifamiklar sem raun ber vitni um
sjómannaverkföll. Það eru engin ný
tíðindi og þeim verður ekkert neit-
að.
Hitt er alvarlegast af sjónarmið-
um varaformannsins, að það sé
náttúrulögmál að efnahagslíf Ís-
lendinga þoli margfalt meiri vinnu-
stöðvanir undirstöðuatvinnuvega en
efnahagslíf annarra þjóða. Það seg-
ir mér að í herbúðum hans er lítill
vilji til að miðla málum og það skýr-
ir líklega hvers vegna verkfalls-
vopninu er beitt svo oft sem raun
ber vitni.
Forystumenn launþega sem áttu
aðild að þjóðarsáttinni lítu svo á að
þeir bæru ásamt öðrum þjóðfélags-
öflum nokkra ábyrgð á stöðugleika í
efnahagslífi landsmanna. Það virðist
ekki vera afstaða varaformanns
Starfsmannafélags ríkisstofnana.
Breytt viðhorf
Árni Ragnar
Árnason
Efnahagsmál
Öllum sem um fjalla ber
saman um, segir Árni
Ragnar Árnason, að
lækkunin sé meiri en
efnahagslegar for-
sendur eru fyrir og ætti
því að jafnast áður en
langt líður.
Höfundur er alþingismaður.
NÚ eru liðin sjö
ár frá því að B-listi
framsóknarmanna
og G-listi Alþýðu-
bandalags, Alþýðu-
flokks og Kvenna-
lista mynduðu
meirihluta í bæjar-
stjórn Mosfellsbæj-
ar. Þessi sjö ár hafa
einkennst af miklu
agaleysi í stjórnun
fjármála bæjarins.
Á þessum sjö árum
hafa skuldir bæjar-
ins aukist um
700.000 krónur á
hverjum einasta
degi og ekki eru
horfur á að lát verði þar á.
Mosfellsbær fékk á þessu ári
greiddar 400 milljónir króna frá
Reykjavíkurborg fyrir að bæjar-
mörk á milli sveitarfélaganna voru
færð til. Þrátt fyrir þessa greiðslu
stefnir í að nettóskuldir Mosfells-
bæjar og stofnana hans verði orðnar
um 2,3 milljarðar í árslok 2001, eða
um 370 þúsund krónur á hvern íbúa.
Á vegum félagsmálaráðuneytisins
starfar eftirlitsnefnd sem hefur það
hlutverk að fylgjast með fjármálum
sveitarfélaga. Eftirlitsnefndin hefur
í tvígang séð ástæðu til þess að rita
bæjaryfirvöldum bréf vegna fjár-
hagsstöðu bæjarins. Forseti bæjar-
stjórnar og bæjarstjóri staðhæfa
hins vegar að þessi bréf
hafi verið rituð án tilefnis
og að það hafi eftirlits-
nefndin staðfest við þá.
Þegar Mosfellsbær fékk
greiddar 400 milljónir
króna frá Reykjavíkur-
borg vegna lögsögubreyt-
inga fyrr á þessu ári von-
uðu sjálfstæðismenn í
bæjarstjórn að þessi
greiðsla gæti orðið til þess
að draga verulega úr
skuldasöfnun bæjarins á
árinu. Sú von lifði ekki
lengi. Á síðasta bæjar-
stjórnarfundi lagði
meirihlutinn fram endur-
skoðaða fjárhagsáætlun fyrir árið
2001. Í þeirri fjárhagsáætlun koma
fram tvær meginbreytingar frá áður
gildandi áætlun sem samþykkt var
af meirihlutanum í desember sl.
Önnur breytingin er að launakostn-
aður bæjarins hækkar um 81 milljón
króna vegna nýgerðra kjarasamn-
inga við starfsmenn bæjarins, en hin
breytingin er tillaga meirihlutans
um að gjaldfærðar og eignfærðar
fjárfestingar hækki um 166 milljónir
króna, úr 619 milljónum í 785 millj-
ónir. Sjálfstæðismenn í bæjarstjórn
gagnrýndu þessar tillögur um við-
bótarfjárfestingar þar sem stór hluti
þeirra getur ekki talist annað en
agaleysi og jafnvel siðleysi í meðferð
fjár skattborgaranna í þeim tilgangi
að afla sér vinsælda í aðdraganda
kosninga. Að ráðast í stórar lántökur
til þess að ráðstafa í framkvæmdir í
þeim tilgangi að ganga í augun á
kjósendum geta vart kallast annað
en kosningavíxlar.
Þegar sjálfstæðismenn í bæjar-
stjórn gagnrýndu þessar ráðstafanir
meirihlutans á bæjarstjórnarfundi
fengu þeir þau svör að 400 milljóna
króna greiðslan frá Reykjavíkur-
borg hafi verið happadrættisvinn-
ingur sem bæjarbúar ættu að fá að
njóta strax, það væri svo fúlt að
borga skuldir og þar sem maður lifði
bara einu sinni ætti maður að reyna
að njóta þess.
Meirihluti B- og G-lista skynjar að
gengi þeirra er fallandi á meðal íbúa
bæjarins. Þess vegna grípa þeir til
þess ráðs að auka skuldir bæjarins
og ráðast í aðgerðir sem þeir halda
að gangi í augun á kjósendum. En
með slíku ráðslagi vanmetur meiri-
hlutinn kjósendur í Mosfellsbæ sem
ekki munu selja atkvæði sín fyrir
lánsfé sem börnin þeirra verða að
borga.
Mosfellingar láta
ekki blekkjast
Bæjarstjórnarmál
Meirihluti B- og G-lista
skynjar, segir Hákon
Björnsson, að gengi
þeirra er fallandi á
meðal íbúa bæjarins.
Höfundur er fulltrúi sjálfstæð-
ismanna í bæjarstjórn Mosfells-
bæjar.
Hákon
Björnsson
MIKIÐ hefur verið
rætt og ritað um erfiða
fjárhagsstöðu Sam-
taka áhugafólks um
áfengis- og vímuefna-
vandann, SÁÁ. Margir
hafa haft skoðanir á
þeim málum og sýnist
sitt hverjum. Talað er
um að samtökin hafi
verið að reisa sér
hurðarás um öxl með
því að fara út í bygg-
ingu unglingadeildar
og göngudeildar við
Vog. Þrátt fyrir allar
þessar vangaveltur
held ég að þegar upp
er staðið getum við
verið sammála um að SÁÁ hafi
reynt undanfarin 22 ár að standa
fyrir meðferð af bestu gerð og verið
tilbúin að þróa hana miðað við að-
stæður í þjóðfélaginu. Við megum
ekki gleyma byrjuninni þegar Ís-
lendingar, sem höfðu þurft að leita
sér meðferðar út fyrir landstein-
ana, börðust fyrir því að alkóhól-
istar og aðstandendur þeirra gætu
fengið bestu meðferð sem þekktist
og það tókst. Það hefur þó ekki
gengið baráttulaust.
Til þess að ná tökum
á þessum vanda hafa
samtökin tekið til
sparnaðaraðgerða svo
sem að hætta ýmsum
ransóknum á Vogi,
loka meðferðarheim-
ilinu á Staðarfelli í ein-
hverja mánuði og að
loka göngudeild SÁÁ á
Akureyri í 6 vikur.
Ekki hefur verið mikið
rætt um lokun göngu-
deildarinnar á Akur-
eyri, þó er deildin okk-
ur Akureyringum
mjög mikilvæg. Ekki
bara Akureyringum
heldur einnig nágrannabyggðarlög-
um okkar allt austur á firði. Á
göngudeildinni fer fram ýmis þjón-
usta, svo sem stuðningur við að
koma aðilum í meðferð, stuðningur
eftir að meðferð lýkur og alvara
lífsins tekur aftur við og stuðningur
við aðstendendur vímuefnaneyt-
enda sem oft á tíðum eiga við mikla
erfiðleika að stríða. Þeir sem
þekkja til þessara mála vita að á
bak við hvern þann sem lendir í
klóm fíkninnar eru margir sem
þjást. Mjög mikilvægt er fyrir þá
einstaklinga að geta byggt sig upp
með hjálp fagfólks. Einnig hafa
margir áfengis- og fíkniefnaneyt-
endur, sem hafa nokkuð góða
félagslegar aðstæður, getað losnað
við inniliggjandi meðferð og fengið í
staðinn stuðning á göngudeild. Er
það töluverður sparnaður fyrir
samfélagið.
Göngudeild SÁÁ á Akureyri var
opnuð í október 1989 af Norður-
landsdeild SÁÁ sem rak hana til
ársins 1993. Þá tóku heildarsamtök-
in við rekstrinum þar sem Norður-
landsdeildin réð ekki lengur við
hann, hvorki faglega né fjárhags-
lega. Mikið hefur verið reynt að
koma göngudeildinni á föst fjárlög
frá ríkinu. Það tókst árið 2000 og
töldum við sem hagsmuna höfum að
gæta að nú væri öryggi deildarinn-
ar tryggt. En á þessu ári kom í ljós
að svo var ekki því göngudeildin var
ekki á fjárlögum. Ég veit ekki hvað
veldur því að þetta tekst ekki,
kannski finnst ráðamönnum þjóð-
arinnar ekki þörf á því að vímuefna-
neytendur og aðstendendur þeirra
á Norðurlandi hafi þessa aðstoð.
Spyr sá sem ekki veit. Ég vil þó
ekki trúa því að svo sé því yfirlækn-
ir geðdeildar FSA, héraðslæknirinn
á Akureyri og yfirmenn félagsmála
hafa lýst því yfir að göngudeildin
hafi létt á starfsemi þeirra. Það má
því búast við að þessi lokun bitni
einnig á þeim. Vonandi fyrir okkur
Norðlendinga tekst að koma göngu-
deildinni á Akureyri á föst fjárlög
til frambúðar svo við þurfum ekki
að hafa áhyggjur af yfirvofandi lok-
unum í framtíðinni. Þjónusta deild-
arinnar er of mikilvæg til þess. Þess
má þó að lokum geta að Akureyr-
arbær hefur stutt dyggilega við
rekstur deildarinnar með einnar
milljónar króna framlagi árlega.
Þorgerður
Þorgilsdóttir
Heilbrigðisþjónusta
Göngudeildin er ekki
bara Akureyringum
mikilvæg, segir
Þorgerður Þorgils,
heldur einnig nágranna-
byggðarlögum okkar
allt austur á firði.
Höfundur er formaður
Norðurlandsdeildar SÁÁ.
Lokun göngu-
deildar SÁÁ á
Akureyri