Morgunblaðið - 26.07.2001, Blaðsíða 33

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. JÚLÍ 2001 33
✝ Sveinn MagnúsEiðsson fæddist í
Hörgsholti í Mikla-
holtshreppi 28. janú-
ar 1942. Hann varð
bráðkvaddur á
ferðalagi á Snæfells-
nesi 19. júlí síðast-
liðinn. Foreldrar
Sveins voru Eiður
Sigurðsson bóndi, f.
27. júní 1893, d. 28.
nóv. 1963, og Anna
Björnsdóttir hús-
freyja, f. 23. febr.
1903, d. 13. okt.
2000. Systkini
Sveins eru Hallfríður, f. 24. júlí
1924, Björn, f. 13. júlí 1925, Ingi-
björg, f. 5. ágúst 1927, Sigrún, f.
13. sept. 1933, d. 14. júní 1972,
Sigurður, f. 19. des. 1936, óskírð
stúlka, f. 2. ágúst
1952, d. 4. ágúst
sama ár.
Sveinn fluttist
ásamt foreldrum
sínum í Borgarnes
1960. Fyrstu árin
starfaði hann á
saumastofunni Hetti
og síðar til fjöl-
margra ára við ýmis
störf hjá KB. Sveinn
var mikill áhuga-
maður um leiklist
og tók virkan þátt í
leikstarfsemi Ung-
mennafélagsins
Skallagríms og í framhaldi af því
lék hann í mörgum kvikmyndum.
Útför Sveins fer fram frá
Borgarneskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
Sveinn M. Eiðsson var sannur lífs-
kúnstner. Hann var gæddur þeirri
gáfu að geta notið lífsins oft við erf-
iðar aðstæður vegna heilsubrests
bæði á unglings- og fullorðinsárum.
Við sem þekkjum lífshlaup hans og
nutum þess að kynnast manninum
sem hafði svo margt til brunns að
bera erum þakklát fyrir þau kynni.
Áhugasvið Sveins voru mörg, þjóð-
legur fróðleikur og vísnagerð stóðu
honum nærri hjarta. Árvissar jóla-
og afmæliskveðjur Sveins í bundnu
máli voru okkur í fjölskyldunni ávallt
tilhlökkunarefni. Leiklistin var hon-
um þó hugfólgnust. Bæði naut hann
leiklistar og kvikmynda sem áhorf-
andi, en ekki síður naut hann þess að
taka virkan þátt í starfi áhuga-
mannaleikhússins í Borgarnesi og í
öllum þeim mörgu kvikmyndum sem
hann kom að með eftirminnilegri
persónusköpun.
Þótt lífshlaupið væri á stundum
grýtt var Sveinn ávallt jákvæður og
hlýr og sýndi okkur ættingjum
tryggð sem við viljum nú þakka hon-
um með þessum orðum. Megi hin
einlægi hugur hans varðveitast með
okkur um aldur.
Svava og Sigurbjörn.
Ég kynntist Sveini M. Eiðssyni
þegar ég var að leita að leikurum í
Óðal feðranna vorið 1979. Ég hafði
haft samband við þáverandi formann
leikdeildar Ungmennafélagsins
Skallagríms í Borgarnesi, Theódór
Þórðarson lögregluþjón, og konu
hans Maríerlu Geirsdóttur. Á ferð-
um mínum um landið hafði ég fundið
áhugaleikara í nánast öll hlutvek
verksins og hafði meira en einn
kandidat í flest þeirra, nema eitt;
hlutverk kaupamannsins sem frem-
ur voðaverkið í myndinni. Ég hafði
ekki enn fundið mann í hópi áhuga-
leikara sem ég gat séð fyrir mér í
þessu grimma hlutverki.
Theódór hafði undirbúið leikpruf-
una með félögum leikdeildarinnar
vel; þetta fór fram á leiksviði félags-
heimilisins. Sérhver meðlimur leik-
félagsins sem hafði áhuga kom upp á
sviðið og ég reyndi að leika á móti
viðkomandi og spinna eftir því sem
tilefni var til. Ég stóð á sviðinu með
ljós kastaranna í augun og sá ekki þá
sem voru mættir til prufu og sátu í
myrkrinu í salnum, fyrr en þeir birt-
ust á sviðinu. Þarna kom margt hæfi-
leikaríkt fólk sem lék síðar í mynd-
inni. Eftir langar og stífar prufur
virtist listinn yfir þátttakendur
tæmdur. Fyrir rælni kallaði ég út í
salinn og spurði hvort einhver væri
eftir. Ekkert svar og ég varð ekki
var við að neinn gæfi merki og fór að
taka til dótið mitt. Þá hnippti Theó-
dór í mig og sagði: Hann Sveinn er
hérna úti í sal og ég veit að hann
langar mikið að vera með – á ég að ná
í hann? Ég hafði ekki heyrt minnst
sérstaklega á neinn Svein og fannst
skrítið að ná þyrfti í leikara sem vildi
vera með – að hann gæfi sig ekki
fram þegar eftir væri kallað!
Theódór hvarf út í myrkrið og ég
hélt áfram að taka saman dótið mitt
og Snorri Þórisson að pakka inn
myndavélinni. Þá stóð allt í einu á
sviðinu maður á slitinni ullarpeysu
og horfði á mig, að mér virtist ögn
skelkaður. Stundum upplifir maður í
listinni augnablik eins og fyrir ein-
hverja náð eða handleiðslu; þetta var
eitt af þeim augnablikum og mun
seint hverfa mér úr minni; ég vissi
um leið að þetta var leikarinn sem
mig vantaði!!
Þannig hófust kynni okkar Sveins,
en þau vörðu allt til andláts hans.
Hlutverk hans í Óðali feðranna var
ekki öfundsvert og þurfti bæði hug-
rekki og innsæi til að leika það. Það
var hlutverk kaupamannsins, mis-
indismanns og hrotta, sem vakti fuss
meðal áhorfenda þegar hann birtist í
bíóinu á hvíta tjaldinu á upplituðum
nærbuxum einum fata. Sænska
pressan, sem skrifaði meira um leik
Sveins en annað í þessari mynd (sem
nefndist á sænsku Drömenn om ett
annat liv), nefndi kaupamanninn
„kalsong-mannen“ sem útleggja
mætti á íslensku sem nærbrókar-
manninn! Svo hugleikinn varð þeim
leikur Sveins. Flestir gagnrýnendur
þar í landi luku upp einum munni um
að Sveinn hefði skapað ógleymanleg-
an karakter og léki af mikilli ná-
kvæmni og einstöku jafnvægi í svo
ógeðfelldu hlutverki.
Nú er það svo að þeir sem ekki
fást við leiklist sem atvinnu setja
stundum ómeðvitað samasemmerki
á milli leikara og þeirra karaktera
sem hann túlkar og halda að sá sem
leikur vonda karlinn hljóti sjálfur að
vera hið argasta fúlmenni. Þetta er
samt háð jafnmiklum tilviljunum og
annað og þarf síður en svo að fara
saman. Og í tilfelli Sveins fór því
fjarri: Sveinn var ljúfmenni og vel
liðinn af öllum í kvikmyndagenginu.
Hann lét aldrei bilbug á sér finna og
margar stundirnar hefur mér orðið
hugsað til hans þegar reynt hefur á
geð manna og þrekið verið að bresta;
við slíkar aðstæður var Sveinn
fremstur meðal jafningja, stóð af sér
élið eins og sannur hermaður. Hlut-
verk Sveins í þeim myndum sem ég
gerði eftir Óðal feðranna urðu mörg,
ég held að ég hafi ekki gert mynd
þar sem honum bregður ekki fyrir í
stóru eða litlu hlutverki. Svo mikils
mat ég þátttöku hans. Persónulega
er mér minnisstæðast þegar Sveinn
lék varðmann Eiríks (Flosa Ólafs-
sonar) í Hrafninn flýgur. Varðmað-
urinn vegur svikarann (Þráin Karls-
son) fyrir mistök vegna þess að hann
misskilur skipanir Eiríks. Þetta víg
lék Sveinn þannig með einu augna-
kasti að allur díalóg handritsins varð
óþarfur. Það fór ekki milli mála hvað
hafði gerst, án þess að segja þyrfti
orð. Þegar slíkur leikur festist á
filmu – þá er gaman að leikstýra.
Sveinn kynntist syni mínum,
Kristjáni Þórði, þegar við unnum við
upptökur á Í skugga hrafnsins og fór
vel á með þeim. Sveinn var ágætlega
skáldmæltur og orti margar skondn-
ar vísur. Hann kom stundum á heim-
ili okkar og hann og Edda kona mín
urðu ágætis mátar. Hann orti ljóð
um dóttur mína Tinnu sem hann
sagði að mætti alls ekki misskilja,
þótt þar væri að finna tilfinninga-
þrungna ástarjátningu. Fyrir fáein-
um árum áttum við Edda leið um
Borgarfjörðinn og þá skruppum við
með Sveini í Bifröst og borðuðum
þar, þá lék hann við hvern sinn fing-
ur og kornung dóttir mín Örk varð
strax hænd að þessum „skrítna kalli“
sem var alltaf að brandarast!
Sveinn hringdi í mig nýlega, rétt í
kringum 17. júní, til að óska mér til
hamingju með afmælið. Ég sagði
honum þá að ég væri að skrifa handa
honum enn eitt hlutverkið og von-
andi fengist hann til að leika það.
Sveinn sagði: Sendu mér handritið
og svo spjöllum við saman. Af því
spjalli verður ekki héðan af. Ég
geymi í minningunni mynd af Sveini,
manni með stórar hendur og stórt
hjarta, stundum ögn uppátækjasöm-
um, en viðkvæmum og ljúfum við
nánari kynni. Hann hafði ótvíræða
listræna hæfileika. Vertu sæll,
Svenni minn, ég veit að ef annað líf
er til verður tekið vel á móti þér hin-
um megin, það áttu svo sannarlega
skilið.
Hrafn Gunnlaugsson,
kvikmyndaleikstjóri.
Í dag fylgjum við þekktasta Borg-
nesingnum til grafar, hann Sveinn
M. Eiðsson er farinn. Það er vægt
tekið til orða að Sv1. eins og hann
skrifaði ávallt nafn sitt, hafi ekki lit-
að bæjarlífið í Borgarnesi, jú heldur
betur, hann litaði bæjarlífið í öllum
regnbogans litum.
Ég kynntist fyrst Sveini eins og
flestir aðrir unglingar í Borgarnesi á
þeim tíma sem engin æskulýðsmið-
stöð var eða önnur afdrep fyrir ung-
linga í Borgarnesi, en hús Sveins var
ávallt opið bæði fyrir góða og slæma,
en þrátt fyrir enga menntun í æsku-
lýðsmálum held ég að enginn hafi
skaðast af umgengni við Svein á
þeim árum. Sveinn vann til margra
ára á sama vinnustað og ég, þar eins
og annars staðar var Sveinn ekki
allra enda nokkuð sérvitur, þrjóskur
og stríðinn, en okkur sem tókum
honum eins og hann kom til dyranna
reyndist hann ávallt vel.
Sveinn átti mjög létt með að setja
saman ljóð og vísur og liggja margir
miðar eftir hann hér og þar. En hans
aðaláhugamál var leiklist, hún átti
hug hans allan og held ég að honum
hafi ekki þótt nokkurt leikrit leiðin-
legt því að hann sá alltaf ljósa punkta
í þeim. Sveinn lék í fjölmörgum kvik-
myndum og gerði þær margar
ógleymanlegar enda var það mesta
gleði í lífi hans, og á Hrafn Gunn-
laugsson þar miklar þakkir skildar
fyrir að veita þessum mikla einstæð-
ingi lífsgleði í sínu fátæka lífi. Sveinn
var leikari af Guðs náð sem reyndar
bjó leikmynd sína oftast til sjálfur.
Með hinstu kveðju og von um að
leiklist sé líka hinum megin.
Einar O. Pálsson.
SVEINN MAGNÚS
EIÐSSON
MENNTUN
að auka verulega kennsluafköst,
bæði þeirra skóla sem eru und-
anfarar starfsmenntabrauta svo og
starfsmenntaskólanna. Þar að auki
væri slíkt kerfi virkt til að velja
nemendur inn á braut þar sem
gerðar eru ákveðnar kröfur um
þekkingu við innritun eða ef fjöldi
nýnema er takmarkaður.
Á mynd nr. 1 eru mánuðir skóla-
ársins og vikur settar inn. Þar fyr-
ir neðan eru haustönn og vorönn
skóla teiknaðar eins og þær gerast
nú. Lykkjan á annastrikinu táknar
almenna frídaga. Tímar ætlaðir
prófum og skipulagi eru eyðurnar
á milli annastrikanna sem eru
áberandi á myndinni.
Neðar á myndinni er skipulag
skólans miðað við að skólaeinkunn-
ir séu byggðar á símati kennar-
anna og að kennslustund lengist
úr 40 mínútum, eins og nú er, í 45
mínútur. Við þessa breytingu lyki
nemandinn 140 einingum á 2 1/3 til
3 skólaárum í stað á 3½ til 4 árum
eins og nú er. Vissulega er hér
nokkuð meira álag á nemendur en
þó ekki óeðlilegt. Þá er augljóst að
veruleg hvatning er fólgin í að
ljúka náminu einu ári fyrr og rúm-
lega það.
Prófastofnun fylgja
fleiri kostir
Með því að hafa prófastofnun
sem er óháð skólunum verður
mögulegt að viðurkenna þekkingu
sem aflað hefur verið með öðrum
hætti en að sækja skóla. Fjarnám
ýmiss konar sem sótt er á mis-
munandi staði, sjálfsnám, reynsl-
unám og atvinnulífsnám er unnt að
viðurkenna. Það eina sem þarf er
að sanna með prófi hjá prófastofn-
un er að viðkomandi uppfylli kröf-
ur um þekkingu og hæfni.
Á mynd nr. 2 er sýnt gróft
skipulag á framhaldsskóla og
starfsmenntabrautunum og verka-
skipting á milli skilgreiningaraðila,
kennslustofnunar og úttektaraðila
(prófastofnunar). Fjöldi starfs-
menntabrauta er mikill en lengd
og tegundir náms eru ekki skil-
greind hér. Í stað stúdentsnáms
koma almennar grunnnámsbrautir
með nokkuð fastan kjarna en auk
þess rými fyrir nemendur að velja
og leggja áherslu á fög sem starfs-
menntabraut sú, er viðkomandi
stefnir á, krefst til inngöngu.
Líklegt er að námslok margra
unglinga gætu styst um ein tvö ár
og er það mikill akkur fyrir nem-
endur og þjóðfélagið allt. Efna-
hagslegur ávinningur er geysimik-
ill og áhugavert að skoða, en það
læt ég lesendum eftir.
Kostir við kennslukerfi með
prófastofnun eru margir og skal
hér nefna nokkra:
 Nemendur gætu hafið nám í há-
skóla 18 ára ef starfsreynslu er
ekki krafist.
 Nemendur á öðrum starfs-
menntabrautum fá traustari við-
urkenningu á sínu námi sem
gæti nýst til að sækja nám á
öðru eða hærra skólastigi.
 Samkeppnisnám svo sem er nú í
læknisfræði, sjúkraþjálfun og á
fleiri námsbrautum legðist af.
Þeim áföngum sem keppt er í
má koma fyrir í almennu grunn-
námsbrautunum og velja inn á
brautina nemendur eftir ein-
kunnum frá Prófastofnun.
 Nemendur á sömu starfs-
menntabraut hefðu sama lág-
marks undirbúning.
 Kennslukostnaður stórlækkar
og fyrir þann sparnað mætti búa
skólana betri og nútímalegri
kennslubúnaði.
 Námslánakerfið yrði léttara þar
sem nemendur yrðu yngri en nú
er almennt.
 Flutningur prófa til sérstakrar
óháðrar stofnunar skapar frelsi
og nýjar víddir.
 Örvar notkun fjarnámstækni.
 Styður við sjálfsnám og stuðn-
ingsnám.
 Gefur möguleika á viðurkenn-
ingu á reynslunámi.
 Örvar kennara til að leita nýrra
aðferða við miðlun.
 Gerir mögulegt að láta gott
framtak njóta umbunar.
 Örvar fyrirtæki til að sinna
kennslu og þjálfun.
 Viðurkennir atvinnulífið sem há-
skóla.
 Dreifbýlið á fleiri valkosti um
nám fyrir sitt æskufólk.
 Fróðir og hæfir einstaklingar
eiga kost á að fræða og fá á það
mat.
Fyrir nokkrum árum, eða á
árinu 1995, ritaði ég greinar í
Morgunblaðið og reifaði hugmynd-
ir mínar um framhaldsskólann.
Þar fjallaði ég m.a. um prófastofn-
un og örvandi kosti hennar á
skólakerfi og er þessi greinarstúf-
ur einskonar upprifjun á því inn-
leggi mínu í umræðu um skólamál.


6 =$#, ''', 
6,$<", 0',#',;' #, =$
$7<== 6 =$#, ''', 
6,$<", 0',#',;' #, =$
$7<== 6 =$#, ''', 
6,$<", "
 $< 0',#',;' #, =$
$7<== K<<#<= =<<  '$, 7
$<,$#<( <# ,( <$<  
K<<#<= =<< ">;,'' ,  "6,,==$( <
+, # <',#*<#- $"
$# #<#- " @# "
,# # '#@>$ 




0  =$( < . =
 =,$=
)#*$ =", 







!

"






!




#


$


#


$


#


$



-#$$#6< "<   ,#( $ 67  ? $=$ &#-$  L
# +#$ $< -  L
# +#$ $< - 
#7
 #7  

#$=
#$= 2
'
 (


 ) 
( 
 )

 L# +#$ $< -
  L# +#$ $< -
  L# +#$ $< -
 #7 
#7
 #7  

#$=
# $=
# $=
2
 2
Höfundur er fyrrverandi
skólameistari.
Sími 562 0200
Erfisdrykkjur
ÚTFARARSTOFA ÍSLANDS
Sími 581 3300
Allan sólarhringinn — www.utforin.is
Suðurhlíð 35, Fossvogi
Sverrir
Olsen
útfararstjóri
Bryndís
Valbjarnardóttir
útfararstjóri
Sverrir
Einarsson
útfararstjóri
Landsbyggðarþjónusta. Áratuga reynsla.