Morgunblaðið - 01.11.2001, Blaðsíða 34

LISTIR
34 FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
TVEIR kjólfataðir karlakórar
frá Svíþjóð og Finnlandi, einu
fremsta kórmenningarsvæði ekki
aðeins Norðurlanda heldur heims-
ins, hljómuðu ásamt Karlakórnum
fóstbræðrum í Langholtskirkju á
föstudaginn við þokkalega aðsókn.
Annar gestakóranna var frá
Hansaborginni fornu Visby á Got-
landi, hinn frá höfuðborg Álands-
eyjaklasans sem nú er finnskur en
hefur verið sænskumælandi í
a.m.k. 1500 ár. Nöfn beggja kóra
vísuðu til upphaflegrar stærðar,
því SNS taldi hér um 20 söngmenn
og MK um 34, og kváðu m.a.s.
hafa verið skornir eitthvað niður
fyrir Íslandsferðina, sem kostuð
var af Norrænu og Sænsku menn-
ingarsjóðunum auk NOMUS.
Viðfangsefnin baru að vonum
sterkan svip af sænsk-finnskum
lögum, en því miður greindi tón-
leikaskráin ekki frá aldri og ferli
kóranna. Fyrst sungu allir þrír
kórar Sangerhilsen Griegs með
rismiklum hátíðarbrag rúmlega
100 karla. Þá sungu Got- og
Álendingar í sameiningu 2 finnsk
lög eftir Selim Palmgren (Sjöfara-
ren vid milan) og Sibelius (Sydä-
meni laulu), eistneska lagið Bilder
ur Ormsös förflutna nr. 1 & 2 í út-
setningu Veljos Tormiss og karla-
kórinn kunna úr Carmina Burana,
Puer cum puellula. Safaríkur
flökkuklerkahúmor miðalda komst
vel til skila í fremur hraðri túlkun
Orff-lagsins. „Ormseyingalagið“
bar þó af fyrir seiðandi þjóðlegan
hrifmátt, og má geta til fróðleiks,
að Ormseyingar, sænskt þjóðar-
brot við NV-strönd Eistlands, voru
síðustu meðhöndlendur hinnar
ævafornu taglhörpu, sem á margt
sammerkt með íslenzku fiðlunni.
Christian Juslin söng þá Gra-
nada kröftugri en ekki að sama
skapi fókuseraðri barýtonröddu
við píanóleik Toms Eklundhs. Það
var fyrst í öðru einsöngsinnslagi
hans síðar með MK, „Italian sal-
ad“ eftir grínistann Genée, að
hann náði sér á strik, þá sem tenór
og með mun þéttari raddbeitingu
en sem barýton, og skorti þar ekki
kómísk tilþrif.
Gozka Söngfélagið níu söngvar-
ar flutti að því loknu Jungfrun går
i dansen (þjl./Alfvén), tvær af ljúf-
um Fjórum litlum bænum
Poulencs, hið heldur langdregna
Skipe (Antin), hressa Saltarelle
(Saint-Saëns) og Bridge over
Troubled Water (Paul Simon) í
úts. Håkans Sunds, síðasttalda
lagið við frekar slappan píanóund-
irleik. SNS var vel samstilltur og
fágaður sönghópur en nokkuð tek-
inn að dofna í tenór, er hafði til-
hneigingu til að lafa.
Yngri meðalaldri Álendinganna
var sennilega að þakka að minna
bar á sama agnúa í atriðum þeirra
þar á eftir, auk þess sem þeir
höfðu á þéttingsdimmum 2. böss-
um að skipa sem löngum hafa ver-
ið tromp finnskra kóra. Eftir hóf-
lega móderníska Þrjá ástarsöngva
Fougstedts og fyrrgetið grænmet-
ismauk Geneés vakti sérstaklega
athygli seinna lagið af „Sago[s-
ögu]svit nr. 1 & 2“ eftir annan
stjórnandi kórsins Peter Lång,
sem m.a. skartaði tilkomumiklum
blævængshljómum. „Tacachaca“
brasílska eimreiðarunnandans
Villa-Lobosar myndaði svo skondið
niðurlag MK með tilheyrandi flauti
og gufublæstri.
Karlakórinn Fóstbræður – stóri-
bróðir gestanna frá Eystrasalti að
mannfjölda – var ekki alveg lýta-
laus í inntónun fremst í Ut i vår
hage (þjl./Alfvén) en kom vel nið-
ur, og Tíminn líður í úts. stjórn-
andans var ímynd agaðs krafts.
Hin rytmíska perla Hjálmars H.
Ragnarssonar við texta Dung-
anons á „St. Kildnesku“, Fenja
Úhra, varð þó óhjákvæmilega að-
alssmellur kvöldsins í einhverri
mögnuðustu túlkun á þessum þétt-
skaraða galdrakanon sem lengi
hefur heyrzt; bókstaflega pottþétt
frá byrjun til enda.
Sameinaður kór Got- og Álend-
inga söng síðan Sagosvit Långs nr.
3, er náði ekki alveg sömu áhrifum
og nr. 2, og hið ferskt þjóðlagalega
Behagen eftir Ulf Långbacka.
Höfug þjóðernisrómantíkin breiddi
að lokum úr sér í meðförum allra
þriggja kóra í Kung Liljekonvalje
Davids Wikanders og ágerðist enn
í Gryning vid havet eftir Hugo Alf-
vén með þeim stormandi glæsi-
krafti sem helzt má vænta af óvíg-
um söngher norrænna einherja.
Norrænn einherjasöngurTÓNLISTL a n g h o l t s k i r k j a
Sameiginlegir tónleikar
karlakóranna Sångsällskapet Nio
Sångare frá Gotlandi, Mariehamns-
Kvartetten frá Álandi og
Fóstbræðrum. Kórstjórar: Tom
Björkman, Peter Lång (MK),
Lars-Erik Gottlander (SNS) og
Árni Harðarson (Fbr.) Einsöngur:
Christian Juslin. Píanóundirleikur:
Tom Eklundh. Föstudaginn
26. október kl. 19:30.
KÓRTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
ÞAÐ myndi æra óstöðugan að
telja upp allt það sem Karl Ágúst
Úlfsson hefur tekið sér fyrir hendur
á sviði leiklistarinnar. Hann er ótrú-
lega mikilvirkur leikari, talsetjandi,
leikskáld, þýðandi og höfundur sjón-
varpsþátta, sönglagatexta, kabar-
etta, sjónvarpsleikrita, kvikmynda-
handrita og nú útvarpsleikrits, þótt
það sé ekki frumraun hans á því
sviði.
Fyrir rétt rúmum fimm árum
frumsýndi Þjóðleikhúsið leikrit
Karls Ágústs, Í hvítu myrkri. Það er
eftirminnilegt verk sem vakti vonir
um fleiri slík frá höfundarins hendi.
Þó að Karl Ágúst hafi síðan samið
smellin sjónvarpsleikrit (Ríkissjón-
varpið: desember 1999), og sviðsleik-
rit eins og Stóllinn hans afa (Hafn-
arfjarðarleikhúsið: maí 1999) og Ó
þessi þjóð (Kaffileikhúsið: nóvember
1999), er enn beðið eftir öðru drama-
tísku verki sem sýnir myrkari hlið-
ina á þessum vinsæla gamanhöfundi.
Ættarlaukur er gamanleikrit að
upplagi, en svört kómedía sem hefur
víða skírskotun til ýmissa þátta í
þjóðfélagi okkar í dag. Mörg þessara
atriða eru ofurviðkvæm umræðu-
efni, t.d. barnleysi hjóna og skilyrði
sem sett eru fyrir því að hjón geti
ættleitt barn. Karl Ágúst tekst í
þessu verki hvort tveggja, að bregða
upp trúverðugri mynd af hjónum
sem þrá ekkert frekar en að fá eigið
barn til að annast og snúa hugmynd-
inni gersamlega á hvolf með frábær-
um árangri.
Verkið er ekki bara meinfyndið,
heldur einhvernveginn svo alltum-
faðmandi. Í þessu klukkutímalanga
verki tekur hvert atriðið við af öðru
sem lýsir skrykkjóttum samskiptum
uppalenda og viðfangs þeirra, með
skírskotun í fræðin því allir aðilar
eru sprenglærðir á sínu sviði. At-
hyglisverðast er að fylgjast með for-
eldrunum sveiflast á milli efa og
sannfæringar, ánægju þess sem fær
að sjá afkvæmi sitt þroskast og
dafna og efasemda þess sem getur
ekki þolað þær fórnir sem hlutverkið
krefst – tilfinningar sem foreldrar
kannast ef til vill flestir við þótt þeir
viðurkenni þær ekki fúslega.
Kringumstæðurnar minna oft á
ákveðna tegund absúrdleikhúss;
þegar teflt er saman framandi að-
stæðum sem hlutaðeigandi taka sem
eðlilegasta hlut í heimi. Karl Ágúst
vinnur mjög vel úr þessu söguefni og
verkið er heilsteypt, sannfærandi og
kemur sífellt á óvart.
Hljóðmyndin var afar vel unnin,
t.d. í atriðinu með leikskólastjóran-
um. Leikstjórnin var jöfn og stígandi
eins og efnið kallar á og leikararnir
stóðu sig mjög vel. Erling Jóhann-
esson lék á als oddi í hlutverki Bárð-
ar, höfundur verksins fór fagmann-
legum höndum með hlutverk Torfa,
Halla Margrét Jóhannesdóttir fór á
kostum sem leikskólastjórinn og Sól-
ey Elíasdóttir og Valgerður Hall-
dórsdóttir voru mjög sannfærandi í
litlum hlutverkum. Björk Jakobs-
dóttur tókst vel upp í átakamiklu
hlutverki. Eini hængurinn á annars
ágætum leik hennar er þegar hún
þolir ekki meira í upphafsatriðinu og
brotnar niður; þar var eins og hún
missti tengslin við persónuna og
túlkun hennar verður flöt og yfir-
borðskennd.
Þetta áhugaverða verk var flutt og
endurflutt fyrir rúmum tveimur vik-
um en því miður hefur ekki gefist
tími til að fjalla um það fyrr vegna
utanferðar.
Sveinn Haraldsson
Köttur í bóli
bjarnar
LEIKLIST
Ú t v a r p s l e i k h ú s i ð
Höfundur: Karl Ágúst Úlfsson.
Leikstjóri: Hilmar Jónsson.
Hljóðvinnsla: Grétar Ævarsson.
Leikarar: Björk Jakobsdóttir,
Erling Jóhannesson, Halla Margrét
Jóhannesdóttir, Karl Ágúst
Úlfsson, Sóley Elíasdóttir og
Valgerður Halldórsdóttir.
Frumflutt sunnudag 7. október;
endurtekið fimmtudag: 11. október.
ÆTTARLAUKUR
SÝNING þeirra Hildar Bjarna-
dóttur og Marks R. Smith skýtur aft-
ur upp á yfirborðið allri hitaumræð-
unni um list og handverk, list og
hannyrðir, eða list og hönnun. Fyrir
fáeinum árum var togstreitan milli
svokallaðrar frjálsrar listar – betur
væri ef hægt væri að kalla það óháða
list – og listiðna svo hatrömm að
menn voru vændir um óheiðarleik og
þjófnað ef þeir leyfðu sér að teygja
svið sitt út fyrir vanabundna skil-
greiningu á faginu.
Þannig lágu leirlistar- og veflistar-
menn undir stöðugum ákúrum um að
þeir væru að fikra sig yfir á svið sem
náttúrulega heyrði til höggmynda- og
málaralistinni. Hvaðan menn höfðu
þær reglur eða lög sem kváðu á um
landmæri hinna ýmsu lista var á
huldu, en ýmsir þóttust vissir í sinni
sök. Listiðnaðarfólk átti ekkert með
að smygla sér inn á yfirráðasvæði
óháðrar listar.
Nú hefur allt í einu dregið úr styrk
þessara radda. Ástæðan er ekki sú að
listiðnaðarfólkið sé hætt að sækja út
yfir sérfagleg landamæri sín. Ástæð-
an er miklu frekar sú að fram hafa
komið æ fleiri listamenn á svið hinna
ýmsu listiðna sem hreinlega skáka
svokölluðum frjálsum – betur sagt
óháðum – listamönnum í frumleik og
hugmyndaflugi. Þau Hildur Bjarna-
dóttir og Mark R. Smith eru dæmi-
gerð fyrir þann óvænta kraft sem nú
gætir hvarvetna í hinum ýmsu listiðn-
aðargreinum.
Hildur fæst við mjög svo hefð-
bundnar hannyrðir, en með svo ný-
stárlegum hætti að hún brýtur niður
allar goðsögur um staðfest landa-
mæri milli listgreina. Allir þræðir
verða henni að list, jafnvel ómerkileg-
ustu borðtuskuefni ef út í það er farið.
Þetta stafar af þeim hugmyndlega
grunni sem liggur að baki hannyrðum
Hildar. Hann gerir leit hennar að
landamærum fagsins að hreinu æv-
intýri. Hildur hikar til dæmis ekki við
að nýta sér tölvutæknina til að vinna
dæmigerða og hefðbundna, íslenska
hyrnu. Þannig heldur hún sig sam-
tímis við hefðina um leið og hún teygir
sig langt út fyrir ramma hennar.
Mark R. Smith sýnir verk sem kall-
ast Mosh Pit og byggist á pressuðum
fatnaði undir gagnsæju plexi. Press-
aður fatnaðurinn er andstæða fótum-
troðinna smáraverka sem Smith sýn-
ir einnig undir plexi. Hugmyndarík
notkun hans á umbúðum utan um ták-
myndir menningar og náttúru er hríf-
andi fersk og hispurslaus. Sameigin-
lega tekst þeim Mark og Hildi að sýna
fram á möguleika þess efniviðar sem
hvarvetna er í kringum okkur. Fyrir
góða listamenn þarf ekki að fara langt
yfir skammt til að höndla hið ein-
stæða og óvenjulega.
Hannyrðir
sem list
MYNDLIST
g a l l e r i @ h l e m m u r . i s
Til 4. nóvember. Opið fimmtudaga
til sunnudaga frá kl. 14 –18.
BLÖNDUÐ TÆKNI
HILDUR BJARNADÓTTIR
& MARK R. SMITH
Halldór Björn Runólfsson
Mörg verk Hildar Bjarnadóttur feta einstigi hefðar og nýstárleika.
Í TENGSLUM við sýninguna
Omdúrman – Margmiðlaður
Megas í Nýlistasafninu verður
heimildarmynd um Megas, ½
ár með Megasi, forsýnd á nýja
sviði Borgarleikhússins í kvöld
kl. 20. Að sýningu lokinni mun
Megas halda tónleika.
Dagskrárgerð, kvikmynda-
töku og klippingu annaðist Jó-
hann Sigfússon en heimildar-
myndin er framleidd af Önnu
Dís Ólafsdóttur og Jóni Þór
Hannessyni hjá Saga Film.
Heimildarmyndin er 55 mínút-
ur að lengd. Stutt- og heimild-
armyndadeild Kvikmyndasjóðs
Íslands veitti styrk til þessarar
heimildarmyndar en Sjónvarp-
ið mun sýna hana á næsta ári.
Heimild-
armynd
um Megas
CRUCIBLE, hljómsveit söng-
listakonunnar Tenu Palmer,
heldur tónleika á Múlanum,
Húsi málarans, í kvöld kl. 21.
Tónlistin er blanda af mjúkri
og hrjúfri raftónlist, poppball-
öðum, snarstefjun (improvis-
ation) og nýjum verkum byggð-
um á ljóðum. Hljómsveitina
skipa ásamt Tenu, Hilmar
Jensson á gítar, Kjartan Valde-
marsson sem leikur á „fyrir-
fram undirbúið“ píanó og kal-
imba og Matthías Hemstock
sem sér um rafrænan áslátt.
Crucible á
Múlanum
 ÍSLENSKA þjóðríkið – uppruni
og endimörk er eftir Guðmund Hálf-
danarson. Verkið er afrakstur af
viðamiklum rann-
sóknum höfundar á
íslenskri þjóðern-
isstefnu og áhrifum
hennar á stjórn-
málaþróun hér á
landi á nítjándu og
tuttugustu öld. Í
bókinni er fjallað
um helstu for-
sendur sjálfstæð-
isbaráttunnar, ólík
sjónarmið sem tókust á við mótun ís-
lensks nútímaríkis og þær breyt-
ingar sem orðið hafa á þjóðernisvit-
und Íslendinga á undanförnum árum.
Guðmundur er prófessor í sagn-
fræði við Háskóla Íslands.
Íslenska ríkið er önnur bókin sem
kemur út í ritröðinni Íslensk menn-
ing sem ReykjavíkurAkademían og
Hið íslenska bókmenntafélag standa
að. Bókin er 310 bls. Verð: 3.900 kr.
Nýjar bækur
Guðmundur
Hálfdan-
arson