Morgunblaðið - 23.11.2001, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 23. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ó
PERA á tímamótum“
var yfirskrift mál-
þings sem haldið var
í Íslensku óperunni í
gær, á degi tónlistar.
Efnt var til þingsins af forráða-
mönnum Óperunnar í því skyni að
ræða og fá fram sjónarmið um
framtíð stofnunarinnar í ljósi
þeirra tímamóta sem hún stendur
á um þessar mundir. Hæst bar
umræða um framtíðarhúsnæði
starfseminnar en stjórn Óperunn-
ar hefur sem kunnugt er óskað eft-
ir viðræðum við stjórnvöld um að-
ild að byggingu nýs tónlistarhúss
sem fyrirhuguð er í miðborg
Reykjavíkur. Í tengslum við þá
umræðu hafa aðstandendur Óper-
unnar viðrað hugmyndir um hugs-
anlegt samstarf menningarstofn-
ana við frekari uppbyggingu
óperustarfsemi hér á landi.
Tímamót í rekstri Óperunnar
Við setningu þingsins rifjaði Jón
Ásbergsson, formaður stjórnar Ís-
lensku óperunnar, upp þær
breyttu forsendur í rekstri stofn-
unarinnar sem kalla á þær stóru
ákvarðanir sem hér væru til um-
ræðu. Vék hann þar að nýundirrit-
uðum samningi milli Óperunnar
og ríkisins um stóraukin framlög
úr ríkissjóði, og aukinn stuðning
fjölmargra atvinnufyrirtækja við
starfsemina í kjölfarið. Með því
væri Íslensku óperunni loks gert
kleift að byggja upp starfsemi sína
á markvissan hátt með langtíma-
sjónarmið að leiðarljósi. Minnti
Jón á að fyrsta mál sem fyrir lægi
væri að finna Óperunni húsnæði
sem hæfði þeim markmiðum, en
ljóst væri að Gamla bíó gerði það
ekki. Þeirri spurningu hefði
stjórnin jafnframt svarað að hluta
með því að óska eftir viðræðum
um aðild að nýju tónlistarhúsi.
Að loknu ávarpi Þórleifs Jóns-
sonar, formanns Vinafélags Ís-
lensku óperunnar, þar sem starf-
semi félagsins var kynnt, tók
Bjarni Daníelsson óperustjóri
til máls í fyrsta umræðuhluta
þingsins sem bar yfirskriftina
„Framtíð Íslensku óperunnar“.
Þar greindi hann frá þeim mark-
miðum sem stjórn Óperunnar hef-
ur sett sér um að byggja upp á
skömmum tíma samfellda, fjöl-
breytta og metnaðarfulla dagskrá.
Benti hann á að samfelld starf-
semi, sem tæki til um 60 sýninga á
vetri, væri mikilvæg forsenda þess
að óperan uppfyllti það hlutverk
sitt að skapa íslenskum söngvur-
um atvinnugrundvöll og atvinnu-
öryggi með fastráðningu. Sömu-
leiðis væri samfelld starfsemi
forsenda þess að hægt væri að
bjóða fyrirtækjum atvinnulífsins
eftirsóknarvert kostunarsamstarf,
og sömu sögu væri að segja um
samstarf á sviði menningar-
tengdrar ferðaþjónustu.
Fjölbreytni í starfsemi sagði
Bjarni nauðsynlega til að koma til
móts við ólíka eiginleika hæfi-
leikra einstaklinga á sviði óperu-
söngs, og til að laða að þann stóra
áhorfendahóp sem væri nauðsyn-
leg rekstrarforsenda. Það ætti
jafnt á við um mismunandi aldurs-
hópa, sem hópa fólks með ólíkan
smekk og sértækan áhuga á óp-
erutónlist.
Þá vék Bjarni að metnaðarþætt-
inum, og sagði að Ísland hefði allt
sem til þyrfti hvað varðaði kunn-
áttu og hæfni listafólks til að halda
upp fullburða óperustarfsemi. Því
væri engin ástæða til að reka hér
áhugamannaóperu, enda yrði ís-
lensk ópera að geta
verið samkeppnishæf
um og samboðin þeim
listamönnum sem hún
býður starf. Að lokum
sagði Bjarni að ef upp-
fylla ætti hin metnaðarfullu mark-
mið sem stjórn Óperunnar hefði
sett, þyrfti samstillt átak margra
aðila, þar sem beitt yrði hagkvæm-
um lausnum. „Það er þess vegna
sem Íslenska óperan spyr nú
sjálfa sig og aðra sem áhuga hafa
og málið varðar: Hvernig eigum
við að byggja upp starfsemina í
framtíðinni og hvernig eigum við
að skapa aðstöðu fyrir þá metn-
aðarfullu starfsemi sem stefnt er
að,“ sagði Bjarni að lokum.
Ólafur Kjartan Sigurðarson óp-
bar yfirskriftina Atvinnulí
Óperan. veittu Þorsteinn Hil
son, upplýsingafulltrúi L
virkjunar og Ragnar Önund
framkvæmdastjóri Europay
landi, athyglisverða innsýn
sendur samstarfs atvinnul
menningarstarfsemi. Vék
steinn m.a. að því að alþjóðle
irtæki litu í vaxandi mæli ti
vitaðrar afstöðu varðandi
félagsábyrgð og væri samvin
menningarstofnanir einn
kosta. Ragnar lagði áherslu
ilvægi þarfagreiningar í sta
menningarstofnunar á borð
lensku óperuna, og að hún
meðvituð um að ópera er
aftast og æðst í „þarfapýra
samfélaga. Sagði hann reks
verða að laga sig að því að
aðurinn væri og yrði örsm
væri t.d. mikilvægt að hu
breytilegum fastakostna
rekstri nýs tónleikahúss
koma til móts við þær forsen
Tveir frummælendur flut
indi á þinginu er vörðuðu
byggingu tónlistarhúss.
Helgi Gunnarsson, verkfræð
hjá VSÓ Ráðgjöf og starfsm
verkefnisstjórnar um byg
tónlistarhúss og ráðstefn
stöðvar, ítarlegt erindi um
að baki byggingu tónlistarh
Íslandi og stöðu mála nú. D
samningi við ríki og borg læ
ir um byggingu 35.000 fer
miðstöðvar sem rúmaði
tónlistarhús með 1.500
manna tónleikasal og
450 manna æfinga- og
kammertónleikasal auk
aðstöðu til ráðstefnu-
halds og starfsemi Sinfóníu
sveitar Íslands. Auk þess
byggingin rúma 250 manna
byggingu og aðstöðu fyrir a
konar starfsemi. Áætlað væ
velja verktaka á næsta ári, h
byggingar færi fram árið 20
bygging hæfist ári síðar.
Helgi þannig að verkefnið
komið á fleygiferð og væri
að ef ræða ætti möguleika
gert yrði ráð fyrir aðstöðu
starfsemi Íslensku óperunna
að fara mjög hratt í þá umræ
erusöngvari flutti þinggestum er-
indi frá sjónarhóli fyrsta fastráðna
söngvara Íslensku óperunnar.
Sagði hann Ísendinga ekki skort
góða söngvara, líkt og í ljós hefði
komið þegar um 60 frambærilegir
söngvarar hefðu sótt um umrædda
fastráðningarstöðu. Sagði hann
umræðuna ekki lengur snúast um
það hvort íslensk ópera ætti rétt á
sér, hún hefði löngu sannaði sig og
bæri velgengni Töfraflautunnar
þess skýrt vitni. Sagði Ólafur
byggingu tónlistarhúss vera stór-
mál, og yrðu stjórnvöld því að
skilja mikilvægi þess að Íslenska
óperan fái að vera með í umræðu
um aðild að því. Fordæmdi hann
það viðhorf úr röðum tónlistar-
manna að líta á „skoðanir og óskir
íslenskra óperusöngvara sem eitt-
hvað tilfallandi og einstakt upp-
hlaup“ og hvatti stjórnvöld til að
láta ekki slík viðhorf bera sig á
braut.
Samstarf við atvinnulíf
Kristinn Sigmundsson, óperu-
söngvari og formaður listráðs Ís-
lensku óperunnar, var síðasti
frummælandi úr röðum aðstand-
enda Íslensku óperunnar. Vék
hann að hlutverki Óperunnar við
að byggja upp hóp óperuunnenda
framtíðarinnar, og væri áhersla á
hefðbundið verkefnaval liður í því
auk áhuga og aðsókn að hinni
ungu íslensku óperu, sem þó stæði
nú á þeim tímamótum
að vera að færast af
áhugamannastiginu.
Kristinn sagðir skoð-
anir um það hvort
óperan ætti að starfa
ein sér eða í félagi með öðrum
vissulega skiptar, en benti á fjöl-
mörg dæmi í þýskum borgum þar
sem fram færi ópera, talað leikhús
og ballett í einu og sama húsinu og
hefðu húsin jafnframt flest sínar
eigin hljómsveitir. Sagði Kristinn
ástæðu til að kanna möguleika á
slíku samstarfi menningarstofn-
ana á Íslandi og nefndi dæmi um
samnýtingarmöguleika t.d. á
skrifstofufólki, sviðs- og tækni-
fólki sem það hefði í för með sér.
Annar umræðuhluti þingsins
Menningar
starfsemi á
tímamótum
Á málþingi um framtíð Íslensku óperunnar í
beindust sjónir manna mjög að spurningum
möguleika á aðild Óperunnar að byggingu fy
hugaðs tónlistarhúss og ráðstefnumiðstöðv
í miðborg Reykjavíkur. Heiða Jóhannsdóttir
á málþinginu og lagði við hlustir.
Morgunblaðið
Kristinn Sigmundsson óperusöngvari og formaður listráðs Íslens
erunnar var einn frummælenda á málþingi um framtíð Óperun
Íslendinga
skortir ekki
góða söngvara
M
REKSTUR OG HLUTVERK RÚV
Rekstrarvandi Ríkisútvarpsinshefur verið mikið til umræðuað undanförnu. Stofnunin
hefur verið rekin með halla undan-
farin ár, nánar tiltekið með tapi í
átta af undanförnum tíu árum og
nemur samanlagður hallarekstur
hennar á þessu tímabili mörg hundr-
uð milljónum króna. Tapið í fyrra var
92 milljónir króna, og í ár stefnir það
í um 300 milljónir króna.
Í nýrri skýrslu vinnuhóps mennta-
málaráðuneytis segir að margvísleg-
ar hagræðingar- og aðhaldsaðgerðir
hafi verið gerðar á rekstri stofnun-
arinnar á undanförnum árum. Ef
þær hefðu ekki komið til hefði árleg
rekstrarafkoma væntanlega verið
100-200 milljónum króna lakari en
hún er nú. Engu að síður megi greina
ýmis ónýtt tækifæri til hagræðingar
eftir að starfsemi hljóðvarps og sjón-
varps var sameinuð í Efstaleiti. Ein
slíkra hagræðingaraðgerða er sam-
eining fréttastofu útvarps og sjón-
varps sem enn hefur ekki orðið af, en
talið er að geti sparað 15-45 milljónir
króna árlega. Starfshópurinn telur
að nú sé meira tilefni til þess en áður
að ráðast í aðgerðir hjá stofnuninni
til að lækka rekstrarkostnað og afla
aukinna tekna.
Halla stofnunarinnar á þessu ári
má að hluta skýra með hækkun líf-
eyrisskuldbindinga og auknum fjár-
magnskostnaði. RÚV greiðir 25% af
rekstrarkostnaði Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar og er gert ráð fyrir 78
milljóna króna framlagi í ár og rúm-
lega 104 milljóna króna framlagi á
næsta ári. Við þetta bætist að ný-
gerðir kjarasamningar hljómsveit-
arinnar íþyngja rekstri RÚV um 15-
20 milljónir króna í ár og um 26 millj-
ónir króna á hverju ári eftir það.
Þetta eru töluverðar fjárhæðir fyrir
stofnun sem á fullt í fangi með að
reka sjálfa sig.
Í rekstraráætlun stofnunarinnar
fyrir þetta ár var gert ráð fyrir tæp-
um milljarði í auglýsingatekjur og
tekjur af kostun. Í lok september
voru tekjur af auglýsingum og kost-
un 528 milljónir en ekki 962 milljónir
eins og gert var ráð fyrir í upphafi
árs, og ekki 847 milljónir eins og gert
var ráð fyrir í byrjun september.
Allir fjölmiðlar á Íslandi og raunar
um víða veröld hafa fundið fyrir
verulegum samdrætti í auglýsingum
allt frá byrjun þessa árs. Þess vegna
eru áætlanir RÚV að þessu leyti til
marks um óraunsæi.
Slök fjárhagsstaða Ríkisútvarps-
ins hin síðustu ár er ekki eina ástæð-
an fyrir nauðsyn gagngerrar endur-
skoðunar á rekstri og rekstrarformi
stofnunarinnar. Markmið, hlutverk,
skyldur og sérstaða Ríkisútvarpsins
eru ekki skýr og þarfnast endur-
skoðunar svo umræðan um RÚV geti
tekið þá stefnu sem er stofnuninni og
skattgreiðendum fyrir bestu. Er það
til dæmis hlutverk ríkisstofnunar að
reka afþreyingarútvarp? Hvaða rök
eru fyrir því? Þau rök eru vandfund-
in.
Ríkissjónvarpið er að hluta til af-
þreyingarsjónvarpsstöð. Er það
hlutverk ríkisins að reka slíka stöð í
samkeppni við einkareknar sjón-
varpsstöðvar? Á meðan ríkissjón-
varpið var eina sjónvarpsstöðin á Ís-
landi var eðlilegt að það sinnti þessu
hlutverki. En breyttir tímar kalla á
breytingar á rekstri ríkissjónvarps-
ins. Eðlilegra er að það gegni annars
vegar því hlutverki að veita þjóðinni
aðgang að hágæða menningarefni í
sjónvarpi og er ekki vanþörf á en
hins vegar að það verði vettvangur
lýðræðislegrar umræðu í landinu.
Sendi út allar umræður frá Alþingi
án þess að þær verði rofnar, frá
borgarstjórn Reykjavíkur og stærri
sveitarstjórnum, frá öðrum samkom-
um þar sem málefni lands og þjóðar
eru til umræðu og svo mætti lengi
telja.
Það er ekki einfalt mál að sameina
fréttastofur útvarps og sjónvarps.
Fréttastofa útvarpsins gegnir þýð-
ingarmiklu hlutverki í okkar sam-
félagi og á hér djúpar rætur. Það er
varasamt að framkvæma slíka bylt-
ingu sem sameining þessara tveggja
fréttastofa væri. Fréttir í útvarpi og
sjónvarpi lúta gjörólíkum lögmálum
og mikil hætta er á að sá metnaður,
sem jafnan hefur einkennt frétta-
stofu útvarps, mundi glatast.
Í ljósi þeirra hugmynda, sem hér
hafa verið settar fram um framtíð-
arhlutverk RÚV, er eðlilegt að setja
stofnunina á fjárlög og fella niður
umdeilt afnotagjald. Útvarpið sem
slíkt á sér langa hefð sem auglýs-
ingamiðill og ekki skynsamlegt að
breyta því. Með breytingum á
rekstri ríkissjónvarps af því tagi,
sem hér hafa verið nefndar, gæti
hins vegar komið til greina að rík-
issjónvarpið hyrfi af auglýsinga-
markaðnum. Það færi þó eftir því,
hvort hér verða reknar til frambúðar
ein eða tvær einkareknar sjónvarps-
stöðvar. Ef einungis yrði um eina
stöð að ræða væri auðvitað óhugs-
andi að afhenda slíkri stöð einokun á
markaðnum fyrir sjónvarpsauglýs-
ingar.
Þátttaka RÚV í rekstri Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands er tíma-
skekkja. Fyrir henni voru ákveðin
rök í upphafi en þau eiga ekki lengur
við og tímabært að skera á hin
rekstrarlegu tengsl milli Ríkisút-
varpsins og hljómsveitarinnar. Verði
hætt að fjármagna RÚV með afnota-
gjöldum liggur beint við að framlag
ríkisins til Sinfóníuhljómsveitarinn-
ar komi jafnframt af fjárlögum og að
þessu rekstrarlega samkrulli, sem
veldur því að línur í rekstri beggja
stofnana verða óskýrari, verði hætt.
Hins vegar er sjálfsagt að í samræmi
við menningarlegt hlutverk sitt
sendi RÚV, bæði hljóðvarp og sjón-
varp, áfram út efni frá tónleikum
hljómsveitarinnar og þar komi eðli-
leg greiðsla fyrir.
Hlutverk RÚV skv. lögum er m.a.
að „leggja rækt við íslenska tungu,
sögu þjóðarinnar og menningararf-
leifð“ og skal það „flytja efni m.a. á
sviði lista og bókmennta, vísinda og
sögu auk tónlistar. Það skal veita al-
menna fræðslu og gera sjálfstæða
dagskrárþætti er snerta Ísland eða
Íslendinga sérstaklega“. Með þeim
breytingum, sem hér eru lagðar til,
mundi Ríkisútvarpið verða færara
um að sinna þessu lögbundna hlut-
verki en það er í dag.