Morgunblaðið - 29.12.2001, Blaðsíða 28

ERLENT
28 LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
LÍKLEGA munu ófáir verslun-areigendur í Evru-landimælast til þess við starfsfólk
sitt á síðasta degi desembermánað-
ar að það gangi hægt um gleðinnar
dyr þá um kvöldið. Best sé að menn
verði vel sofnir þegar 1. janúar þess
herrans árs 2002 rennur upp – dag-
urinn þegar sameiginleg mynt tólf
Evrópusambandsríkja er raunveru-
lega tekin í notkun, gerð að gjald-
miðli þeirra ríkja sem kosið hafa að
taka þátt í ævintýrinu strax frá upp-
hafi.
Menn hafa kallað þennan dag, 1.
janúar 2002, E-daginn, en þá mun
evran, sameiginlegur gjaldmiðill
ESB-ríkjanna, verða tekin í notkun
á kostnað gjaldmiðla landanna tólf.
Er gert ráð fyrir að franskir frank-
ar, þýsk mörk, grískar drökmur,
spænskir pesetar o.s.frv. verði að
fullu horfin úr umferð um þremur
mánuðum síðar. Það verður því nóg
að gera hjá bankamönnum og versl-
unarfólki á fyrsta fjórðungi ársins,
enda mun umbyltingin líklega mæða
mest á þeim.
Hitt er jafnvíst að hver einasti
íbúi í Evru-landi, a.m.k. allir sem
komnir eru til vits og ára, verður var
við þann sögulega viðburð sem nú er
að eiga sér stað. Sálfræðileg áhrif
hans verða áreiðanlega mikil, mun
meiri en þegar tollahömlum var létt
á sjötta áratug síðustu aldar, eða
þegar landamæravörslu var hætt í
ESB-ríkjunum á níunda áratug
sömu aldar, því með þessu er tekið á
málum sem snerta hvern einasta
borgara.
Allt verð verður framvegis í evr-
um og allar greiðslur munu sömu-
leiðis verða reiddar af hendi í evr-
um, t.a.m. laun manna. Þeir sem á
annað borð hafa fjármuni undir
höndum þurfa smám saman að losa
sig við þá fjársjóði, sem þeir eiga í
gömlu myntinni, og byrja að tileinka
sér nýtt tungumál, evrumál; hugsa
allar stærðir í nýrri mynt, nýjum
gjaldmiðli.
Tólf með frá byrjun
Tólf ríki Evrópusambandsins
hafa ákveðið að vera með frá byrjun.
Þjóðir Evru-lands, sem svo má
kalla, eru þessar: Þýskaland, Frakk-
land, Finnland, Grikkland, Spánn,
Portúgal, Írland, Ítalía, Belgía, Hol-
land, Lúxemborg og Austurríki.
Kosovo laumast síðan inn bakdyra-
megin, ef svo má að orði komast, en
þar hefur þýska markið verið notað
sem gjaldmiðill frá því að loftárás-
um Atlantshafsbandalagsins á Júgó-
slavíu lauk fyrir tveimur og hálfu
ári.
Önnur ríki ESB hafa hins vegar
kosið að standa utan myntbanda-
lagsins, a.m.k. fyrst í stað, og er þar
um að ræða Bretland, auk frænda
vorra í Danmörku og Svíþjóð. Lík-
legt er þó að í þessum þremur lönd-
um muni menn fylgjast grannt með
þróun mála í Evru-landi, viðbúnir
því að þurfa á endanum að slást með
í för í átt að enn nánara samstarfi
Evrópuríkjanna.
Hollendingar hyggjast ljúka um-
breytingarferlinu fyrstir allra, en
gert er ráð fyrir að öll hollensk gyll-
ini verði komin úr umferð við jan-
úarlok. Flestir gefa sér hins vegar
um þrjá mánuði í þetta verkefni.
Ferlið virkar þannig að almenning-
ur mun geta notað gömlu gjaldmiðl-
ana fyrstu vikurnar en fær hins veg-
ar aðeins gefið til baka í evrum.
Þannig á smám saman að koma
gjaldmiðlinum nýja í umferð á
kostnað þeirra gömlu. Sitji fólk enn
á gamalli mynt eða seðlum eftir
mánuðina þrjá (og aðlögunartíminn
er styttri í Hollandi, sem fyrr segir)
mun það aðeins geta skipt þeim í
bönkum.
Frá og með júnímánuði gætu
bankar síðan einnig neitað að taka
við peningunum þó seðlabankar
ríkjanna tólf hafi reyndar skuld-
bundið sig til að taka við einingun-
um mun lengur.
Umfang verksins gífurlegt
Það segir sig sjálft að umfang
verksins er gríðarlegt. Skipta á um
gjaldmiðil í tólf Evrópulöndum á
sama tíma, þ.á m. í fjölmennustu
löndunum tveimur, Frakklandi og
Þýskalandi. Og verkið á að vinna
hratt. Hafa menn óttast að almenn-
ingur yrði ekki undir byltinguna bú-
inn og því lagði Seðlabanki Evrópu
80 milljónir evra til hliðar í kynning-
arstarf. Sendir voru bæklingar á öll
heimili í Evru-landi, sem þýðir að
prenta þurfti um 200 milljónir bækl-
inga. Allt hefur verið gert til að
tryggja að óhjákvæmilegir upphafs-
örðugleikar verði með minnsta móti.
Hefur heyrst að margir verslun-
areigendur hyggist fyrst um sinn
hafa tvær gerðir afgreiðslukassa í
verslunum sínum, einn fyrir gömlu
myntina og annan fyrir þá nýju.
Ljóst er þegar að bæði verslanir
og bankar munu verða að hafa í fór-
um sínum gífurlega mikið magn af
skiptimynt, enda er hættan sú að al-
menningur muni nota „kaupmann-
inn á horninu“ sem bankastofnun,
þ.e. að í stað þess að fara og skipta
öllu tiltæku fé í banka muni fólk ein-
faldlega koma peningunum smám
saman í lóg.
Hafa bæði eigendur verslana og
forráðamenn banka ákveðið að auka
mjög öryggisráðstafanir fyrstu vik-
urnar til að bregðast við hættunni á
því að óprúttnir þjófar sjái sér leik á
borði.
Ennfremur eru menn við því bún-
ir að peningafalsarar geri vart við
sig, enda velflestir óvanir hinum
nýja gjaldmiðli, jafnt almenningur
sem starfsmenn banka og verslana.
Umreikningur yfir í evrur
ekki alltaf auðveldur
Stærsti vandinn felst hins vegar í
því að gengi hvers gjaldmiðils gagn-
vart evrunni, sem ákveðið var fast
fyrir þremur árum, er mismunandi
og ekki alltaf auðvelt að umreikna
þær stærðir. Sex aukastafir voru
notaðir og þannig má nefna að ein
evra jafngildir 1,95583 þýskum
mörkum en 6,55957 frönskum frönk-
um.
Þessir umreikningar, sem allur
almenningur mun þurfa að þróa með
sér næstu vikurnar, verða býsna
flóknir þegar verið er að kaupa
vörur fyrir t.d. 7,65 evrur. En jafn-
framt er mikilvægt að fólki hætti
sem fyrst að umreikna allt í sína
gömlu mynt – því fyrr sem menn
taka að hugsa á Evru-máli því betra.
Eftir stendur vandinn sem felst í
verðlagningu, en ljóst er að menn
þurfa að námunda að „hentugum“
stærðum í nýjum gjaldmiðli, þ.e.
jafna út óþægilegar verðeiningar.
Til að mynda er augljóst að breyta
þarf nánast hverjum einasta sjálf-
sala í Evru-löndunum 12. Sá sem áð-
ur greiddi 2 þýsk mörk í bílastæð-
issjálfsala kemur varla til með að
borga 1,023 evrur (sem jafngildir 2
þýskum mörkum) því slík tala er
bæði óþægileg honum og allt of flók-
in fyrir sjálfsalann. Líklegt er því að
talan verði jöfnuð út í 1 evru. Það
þýðir hins vegar 3% samdrátt á
tekjum fyrir viðkomandi rekstrar-
aðila.
Sjálfsagt hefur almenningur litlar
áhyggjur af slíkum tilvikum, enda er
hann þar að græða. Menn hafa hins
vegar áhyggjur af hinu, að verslun-
areigendur og aðrir freistist til að
hækka allt er þeir „jafna“ út gjald-
skrár sínar. Hvers vegna ekki – það
er jú líklegt að almenningur verði
fyrst um sinn alltof ruglaður til að
átta sig á mismuninum?
Þó telja sumir að menn hafi of
miklar áhyggjur af þessu. Verðlag
muni ná jafnvægi er fram líða stund-
ir, þó að nálgun stærða verði e.t.v.
skrautleg í fyrstu. Engu að síður
hefur það neikvæð áhrif á verslun og
viðskipti að umræða sem þessi sé í
gangi, þ.e. að neytendur séu sann-
færðir um að það verði svindlað á
þeim.
Kostirnir fleiri
en gallarnir
Gallarnir sem fylgja umbreyting-
unni eru því umtalsverðir og henni
fylgir sannarlega gífurlegur kostn-
aður. Fyrirtæki og bankar hafa
þurft að aðlaga tölvukerfi sín og
bókhald. Þurft hefur að forrita upp á
nýtt hvern einasta sjálfsala og hrað-
banka (sem dæmi má nefna eru um
1,2 milljónir sjálfsala í Þýskalandi
einu) sem hefur þýtt mikinn kostnað
fyrir viðkomandi rekstraraðila en að
sama skapi gósentíð fyrir ýmis hug-
búnaðarfyrirtæki, sem sjá um þess
háttar þjónustu.
Það hefur ennfremur verið reikn-
að út að þó að það taki starfsfólk
verslana ekki nema 20 sekúndum
lengur en venjulega að afgreiða
hvern viðskiptavin muni það geta
þýtt meira en 10% samdrátt í
tekjum. Taki viðskiptavinir þann
kost að fresta fremur kaupunum í
stað þess að bíða í biðröð verða
áhrifin á verslun enn meiri. Má með
sanni segja að menn hafi áhyggjur
af þessum þáttum einmitt nú þegar
vandi steðjar að í efnahagsmálum
flestra landa.
Á móti kemur að verslun gæti í
raun glæðst fyrstu vikurnar á nýju
ári ef fólk kýs að eyða þeim aurum
sem það á undir koddanum fremur
en skunda í bankann til að fá þeim
skipt yfir í evrur. Aðdáendur Evru-
hugsjónarinnar halda því fram að
fyrirtæki græði á breytingunni til
lengri tíma litið því nú þurfi þau ekki
lengur að taka með í reikninginn
kostnað við gjaldeyriskaup/sölu
milli landa og þá óvissu sem getur
leikið um gengisþróun tiltekins
gjaldmiðils (fyrirtæki hafa gjarnan
tryggt sig gegn hættunni á geng-
ishruni gjaldmiðla: sá kostnaður
verður úr sögunni). Ennfremur ein-
faldi þetta umsvif þeirra, eins og
gefur að skilja.
Kunnugir segja hins vegar að þeir
sem græði mest á breytingunni
verði fyrst og síðast almenningur í
löndunum tólf, því samræming
gjaldmiðla leiði til verðlækkunar í
Evru-landi, enda hafi hún í för með
sér aukið gagnsæi í verslun og við-
skiptum.
Menn muni nú geta borið saman
verð í öllum Evrópulöndunum og
spyrji sjálfsagt í framhaldinu hvers
vegna þeir séu að borga meira en
einhver annar íbúi Evru-lands fyrir
tiltekna vöru. Fyrirsjáanlegt sé að
menn taki að nýta sér enn frekar
póstverslun eða Netið til að versla
milli landa, séu þeir ósáttir við verð-
lagningu heimafyrir. Það muni aftur
knýja sömu verslanir til að lækka
verð sitt, enda tapi þær í samkeppn-
inni ella.
E-dagurinn
rennur upp
ReutersGömul kona og strætisvagn í bænum Umbrete í Andalúsíu á Spáni. Bíllinn er skreyttur með evrupeningi og korti, sem sýnir evrulöndin.
Franskir frankar, þýsk mörk, grískar drökm-
ur og spænskir pesetar heyra senn sögunni
til, segir Davíð Logi Sigurðsson í umfjöllun
sinni um þau tíðindi sem verða 1. janúar 2002
þegar evran heldur innreið sína sem gjald-
miðill tólf ríkja Evrópusambandsins.
david@mbl.is