Morgunblaðið - 29.12.2001, Blaðsíða 33

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 2001 33
FALLEGUR hásumardagur
rennur upp í sjávarplássi vestur á
fjörðum. Ungt og ástfangið par,
Valdimar (Hinrik Ólafssson) og
Unnur (Margrét Vilhjálmsdóttir),
strýkur glýjuna úr augunum. Það
stendur greinilega mikið til. Verið að
baka kransakökur í eldhúsinu og
sjóða landa í útihúsi. Fljótlega kem-
ur í ljós að þetta er brúðkaupsdagur
unga fólksins. Unnur fer í sund
ásamt Möggu (Sóley Elíasdóttir),
vinkonu sinni, Valdimar, sem er fisk-
inn og duglegur skipstjóri, heldur á
fund Sæmundar (Sigurður Hall-
marsson), útgerðarmannsins föður
síns, þar sem hann átappar landann í
gríð og erg. Eitthvað leyndardóms-
fullt liggur í loftinu. Svartur rakki
syndir af hafi og fylgist með atburða-
rásinni. Unnur heldur á fund Ægis
gamla, einsetukarls utan við þorpið,
hann dregur fram úr pússi sínu
brúðarkjól, þakinn skeljum. Þau
Unnur og Valdimar eru gift í kirkj-
unni, brúðkaupsveisla haldin með
pomp og prakt, hin nýgiftu una sér
vel á brúðkaupsnóttinni en um morg-
uninn er Unnur horfin. Hvorki finnst
af henni tangur né tetur utan brúð-
arkjóllinn sem liggur í fjöruborðinu.
Reyndar vissi enginn hvaðan hún
kom, er hún birtist í þorpinu fyrir
nokkrum árum.
Eftir sumar kemur vetur og Valdi
hefur ekki tekið gleði sína eftir
brúðarhvarfið. Einn myrkan
skammdegismorgun rétt fyrir jól
ræsir hann áhöfn sína að óvörum,
hleður skipið og stekkur síðan fyrir
borð. Skipverjar fiska hann upp,
gjörbreyttan mann. Hitti hann konu
sína í undirdjúpunum?
Það vorar á ný, nú gengur Valdi-
mar allt í haginn og dag einn gengur
hann fram á lítið sveinbarn sem sjór-
inn hefur skolað á land. Hann geng-
ur drengnum, sem skírður er Mar, í
föðurstað. Sex ár líða og Valdimar og
áhöfn hans færa mikinn afla á land
og hagsæld ríkir í plássinu. Þá verð-
ur Mar skyndilega helsjúkur, Valdi-
mar kemur honum í hendur Ægis
gamla sem rær með líkið útá djúpið.
Það haldast í hendur þjóðsagan og
lífsbaráttan í fiskimannaþjóðfélag-
inu í þessari nýju mynd, Í faðmi hafs-
ins, sem á sér óvenjulega sögu í ís-
lensku kvikmyndaflórunni.
Höfundar hennar og leikstjórar,
Lýður Árnason, sem mun vera lækn-
ir vestur á fjörðum, og Jóakim Reyn-
isson, eru báðir áhugamenn í kvik-
myndagerð. Myndina hafa þeir að
mestu fjármagnað sjálfir, með að-
stoð vestfirskra fyrirtækja og Menn-
ingarsjóðs útvarpsstöðva. Í faðmi
hafsins var frumsýnd um jólin á
Flateyri og öðrum sjávarplássum
vestfirskum en verður sýnd í Sjón-
varpinu um páska. Reynslu- og pen-
ingaleysi setja óhjákvæmilega mark
sitt á myndina en það verður að taka
viljann fyrir verkið og að mörgu leyti
er Í faðmi hafsins magnað og
athyglisvert verk. Helsti kosturinn
að hún er rammíslensk, með ósvik-
inn tón, sprettur fram úr sínu eðli-
lega umhverfi. Handritið er laust við
skáldasmiðjublæinn og persónurnar
nota tildurslaust tungutak sjávar-
þorpsins. Tónlistin er einnig hliðholl
samfélaginu og myndefninu.
Efnið sver sig sömuleiðis að hluta í
þjóðsögurnar okkar og í meðförum
kvikmyndagerðarmannanna virkar
það á köflum lofsamlega vel. Þjóðtrú
og töfraveruleiki í faðmlögum. Dul-
úðin kringum svarta rakkann, Unni,
kjólinn og Ægi gamla og firnasterk
og vel framkölluð tengsl manna og
hafs liggja ákveðið í loftinu. Hér
koma við sögu forspár og fyrirboðar
með vísanir í hafgúur, marbendla og
huldar lendur hafsins. Leikurinn er
yfirleitt til bóta í aðalhlutverkunum.
Einkum er myndinni styrkur að
frammistöðu Sigurðar Hallmarsson-
ar sem vörpulegs útvegsbónda og
þorpshöfðingja, hugsuðar og heim-
spekings sem veit lengra en nef hans
nær. Húsfreyja hans, Ægir gamli og
Magga eru líka öll gegnheilar per-
sónur sem falla trúverðuglega inn í
sæbarið umhverfið.
Þessi skemmtilega flétta þjóð-
sagnakenndrar framvindu og hvers-
dagslífs í litlu samfélagi sem allt sitt
byggir á sjósókn og aflabrögðum
tvinnast lengi vel á áhugaverðan
hátt. Höfundarnir halda trausti okk-
ar með vísunum í þjóðtrúna, munn-
mælasögur og dularfulla atburði sem
þorpsbúar hafa tekið góða og gilda.
„Ægir gamli hefur aldrei verið sam-
ur maður síðan hann tók fyrir borð,“
o.fl., og ýjað að fleiri yfirskilvitlegum
atburðum í þeim dúr, sem varpa
nauðsynlegu ljósi á undarlega fram-
vinduna. Sveinninn ungi sem rekur á
land og ekki síður sjálfsögð og eðli-
leg tilvist hans í þorpinu gengur hins
vegar um of á þetta trúnaðartraust.
Kaflinn um strand báts Maríusar er
einnig til vansa, illa upp byggður og
flausturslegur. Óveðrið, jafnt á landi
og sjó, veldur vonbrigðum. Enn einn
bræluskíturinn sem kemur engan
veginn í stað ógnvekjandi hamfara
veðurguðanna.
Sem fyrr segir má ýmislegt það
sem miður hefur farið skrifa á aura-
leysi, annað er einfaldlega sprottið af
reynsluleysi. Engu síður er það
margt vel lukkað í þessari vestfirsku
blöndu þjóðsögu og veruleika, fag-
mennsku og reynsluleysis að af
henni geta sjóaðri kvikmyndagerð-
armenn dregið nokkurn lærdóm og
þegar allt er tekið með í reikninginn
hafa kostirnir betur en gallarnir.
Sæbjörn Valdimarsson
Hafið, þorpið
og þjóðtrúin
Margrét Vilhjálmsdóttir, Einar Oddur Kristjánsson og Hinrik Ólafsson í
hlutverkum sínum í nýjustu íslensku kvikmyndinni, Í faðmi hafsins.
KVIKMYNDIR
Sýnd í kvikmyndahúsum
á Vestfjörðum
Leikstjórar: Lýður Árnason og Jóakim
Reynisson. Handritshöfundar: Jóakim
Reynisson, Hildur Jóhannesdóttir, Lýður
Árnason. Tónskáld: Daníel Á. Haralds-
son, Hildur Jóhannesdóttir, Lýður Árna-
son. Kvikmyndatökustjóri: Guðmundur
Bjartmarsson. Aðalleikendur: Hinrik
Ólafsson, Margrét Vilhjálmsdóttir, Sig-
urður Hallmarsson, Sóley Elíasdóttir,
Hilmar Jónsson, Sigrún Gerða Grét-
arsdóttir, Sigurður Kristjánsson, Halla
Margrét Jóhannesdóttir, Bjarni Alexand-
er Rósmannsson, Bergrún Sigurðardóttir
og Jón Rósmann Mýrdal. Íslensk. Í einni
sæng ehf. og Nýja bíó hf. 2001.
Í FAÐMI HAFSINS

1⁄2
RIT þetta er hið fjórða í röðinni,
sem flytur margvíslegan sögulegan
fróðleik af Vestfjörðum í máli og
myndum.
Fremst í þessari bók er allmikil rit-
gerð undir heitinu Þingmannaheiði
og fleiri fjöll. Fimmtíu ár frá lagningu
vegar yfir Þingmannaheiði.
Þingmannaheiði þótti löngum einn
með hinum erfiðari fjallvegum á
Vestfjörðum. Hann liggur að fjarða-
baki milli Vattarfjarðar og Vatns-
fjarðar og er víst ekki lengur farinn.
Ari Ívarsson frá Melanesi var einn af
þeim, sem gerðu þessa leið bílfæra á
sínum tíma, og annaðist lengi snjó-
mokstur og björgunarstörf á heiðinni.
Hann segir hér frá vegarlagningunni
og margvíslegum erfiðleikum ferða-
manna. Allmargar myndir fylgja
þessari ítarlegu ritgerð.
Þá kemur mikið myndasafn af fólki
úr Rauðasandshreppi.
Hafliði Jónsson frá Eyrum heldur
hér áfram með frásagnir af sérkenni-
legu og minnisstæðu fólki á Patreks-
firði. Frásagnir þessar hófust í síð-
asta árgangi þessa ritsafns (Við
Brellurætur) og eru þær bráð-
skemmtilegar og lifandi.
Hafliði Magnússon, sem lagt hefur
til mikið efni í fyrri árganga, á hér tvo
stutta þætti.
Gunnar S. Hvammdal, einnig
dyggur liðsmaður þessara fræða, og
ritstjórinn Hallgrímur Sveinsson
segja frá skonnortunni Hamónu, sem
kom hingað til lands frá Halifax árið
1941 og var gerð út frá Þingeyri.
Hamóna mun hafa verið eitt allra síð-
asta seglskip, sem gert var út af Ís-
lendingum. Þess má geta að stýrishús
Hamónu er nú á Byggðasafninu á
Hnjóti í Örlygshöfn. Þetta er vissu-
lega fróðleg frásögn og prýdd mörg-
um myndum.
Bjarni Guðmundsson á hér langan
frásöguþátt, Guðmundar saga og
Margrétar. En þau voru hjón, er
bjuggu langan aldur á Kirkjubóli í
Kirkjubólsdal í Dýrafirði. Mikil
merkishjón voru þau og á saga þeirra
vissulega skilið að geymast.
Þá er að nefna frásagnir af fyrrum
ljósmóður Dýrfirðinga, Sigríði Kr.
Jónsdóttur (d. 1944), sem Hallgrímur
Sveinsson færði í letur. Eins og
margar starfssystur hennar skilaði
þessi kona miklu og göfugu ævistarfi.
Fróðlegur er lokaþáttur bókarinn-
ar, Minningar úr Aðalvík, ritaður af
Kjartani T. Ólafssyni. Segir þar af
mannlífi í Aðalvík á síðustu árum
byggðar þar, svo sem bjargsigi og
fénaðarferð.
Þeim, sem þetta ritar, fannst þessi
fjórði árgangur ritsafnsins einkar
ánægjulegur og fræðandi lestur.
Sigurjón Björnsson
Fróðleikur að vestan
BÆKUR
Þjóðfræði
Frá Bjargtöngum að Djúpi IV.
Ritstjóri: Hallgrímur Sveinsson.
Vestfirska forlagið, Hrafnseyri, 2001,
183 bls.
MANNLÍF OG SAGA FYRIR VESTAN
HIN stóra yfirlitssýning úr Erró-
safninu í Listasafni Reykjavíkur –
Hafnarhúsi verður kvödd með
pompi og pragt á morgun. Þá mun
djassbandið Ormslev flytja tónlist í
öllu húsinu frá klukkan tvö til sex.
Klukkan fjögur verður svo hefð-
bundin leiðsögn um sýninguna.
Yfirlitssýning á verkum Erró
hefur staðið í rúma sex mánuði en á
þeim tíma hafa hátt í fimmtíu þús-
und gestir sótt sýninguna. Þar af
hafa hátt á þriðja þúsund manns
notið leiðsagnar um hana, tæplega
sautján hundruð börn og um þús-
und fullorðnir.
Bryddað hefur verið upp á ýms-
um nýjungum í tengslum við sýn-
inguna, m.a. var nokkrum sinnum
boðið upp á „Skyndikynni við Erró“
þar sem farið var um sýninguna í
stuttri leiðsögn í hádegi en skyndi-
kynnin sóttu rúmlega fimm-
hundruð manns. Fjöllistamaðurinn
Bibbi lét nokkrum sinnum að sér
kveða í Listasafninu og samdi og
flutti verk sem spunnin voru út frá
verkum Erró. Þá var hann meðal
fjölmargra listamanna sem tók þátt
í listasmiðjum fyrir börn þar sem
unnar voru klippimyndir og tón-
verk í anda Erró.
Safnið stóð einnig fyrir listasam-
iðjum fyrir börn og fullorðna þar
sem athyglinni var beint að gjörn-
ingatímabilinu í lífi Erró og unnið
var með notaða og úr sér gengna
hluti.
Þá er óupptalið þegar Listasafn
Reykjavíkur í samstarfi við Íslands-
síma hóf leiðsögn um Erró-
sýninguna í gegnum farsíma.
Listasafn Reykjavíkur segir ekki
alveg skilið við Erró þrátt fyrir
þennan lokakafla því ný sýning á
verkum hans verður opnuð 5. jan-
úar í tveimur sölum Hafnarhússins.
Þeir salir verða í framtíðinni helg-
aðir verkum Erró og þeim skipt
reglulega út.
Í tilefni sýningarloka verður frítt
inn á safnið á morgun en safnið er
opið frá kl. 11–18.
Djass í
lok Erró-
sýningar
Afnám kynþáttanna á sýningunni í Listasafni Reykjavíkur – Hafnarhúsi.
AÐRIR tónleikar, undir yfirskrift-
inni Forntónlist í Fríkirkjunni, verða
haldnir á morgun, sunnudag, kl. 15.
Að þessu sinni leikur með Sigurði
Halldórssyni sellóleikara Gunnlaug-
ur Torfi Stefánsson kontrabassaleik-
ari.
„Teknar verða fyrir nokkrar
stikkprufur af svokallaðri virtúósa-
hefð sem þróaðist á 18. öld, þegar
frægustu hljóðfæraleikararnir léku
eingöngu sín eigin verk. Sagan segir
að Beethoven hafi spurt hvort hann
mætti náðarsamlegast skrifa ein-
leikskonsert fyrir Duport, einn
frægasta sellóleikara í kringum
1800. Duport afþakkaði pent og
sagðist eingöngu spila verk eftir
sjálfan sig. Hversu marga sellókons-
erta skyldu Beethoven og e.t.v. Moz-
art hafa skrifað ef ekki hefði verið
fyrir þetta óbilandi sjálfsálit sellist-
anna á þessum tíma,“ segir Sigurð-
ur.
Á tónleikunum leika þeir Sigurður
og Gunnlaugur Torfi tvær sónötur
eftir Jean-Babtiste Barrière (1707–
1747), sónötu í A-dúr G4 eftir Luigi
Boccherini (1743–1805) og Dúett fyr-
ir selló og kontrabassa í D dúr eftir
Gioachino Rossini (1792–1868).
„Það er fátt vitað um ævi J. B.
Barrière. Fyrsta bók hans, sex són-
ötur, kom út 1733 og er Sónata í e-
moll sú þriðja í þeirri bók. Eitt er þó
ljóst að hann var einn fremsti selló-
leikari sinnar samtíðar í Frakklandi.
Við andlát hans var skrifað í Siècle
de Louis XV: „Hinn frægi Barrière,
sem lést nýlega, bjó yfir öllu því sem
hægt er að ætlast til af sellóleikara;
enginn lék jafn vel og hann.“ Sónata í
G-dúr kom út 1739.
Sónötur eignaðar Boccherini fyrir
selló og bassa (Sonate per violoncello
solo con accompagnamento di basso)
eru alls 29. Nokkrar þeirra eru þó
líklega ekki eftir Boccherini, en sú í
A-dúr sem hér er leikin er það þó
örugglega.
Dúettinn fyrir selló og kontra-
bassa samdi Rossini fyrir fyrsta sell-
ista og fyrsta bassaleikara í einni óp-
eruhljómsveitinni sem flutti óperur
hans, líklega í Napolí. Það tíðkaðist
þá á Ítalíu að bassadeildinni var rað-
að upp þannig að bassaleikari sat
alltaf hægra megin við sellóleikara
og sá um að fletta. Þetta sést ennþá í
útgáfum ítölsku óperanna frá 19. öld.
Bæði bassa- og sellólínan eru hafðar
í sama heftinu, en á tveimur nótna-
strengjum. Þegar þetta verk var
samið höfðu þessir tveir hljóðfæra-
leikarar setið saman í fjölda ára.
Þetta er tækifærisverk í léttum dúr,
samið í anda 18. aldar „flugeldasýn-
inganna“,“ segir Sigurður.
Morgunblaðið/Kristinn
Sigurður Halldórsson sellóleikari og Gunnlaugur Torfi Stefánsson
kontrabassaleikari æfa dúett eftir Gioachino Rossini í Fríkirkjunni.
Forntónlist
í Fríkirkjunni