Morgunblaðið - 12.02.2002, Blaðsíða 44

MINNINGAR
44 ÞRIÐJUDAGUR 12. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ars vegar hálfs árs nám til að verða
héraðshjúkrunarkona og svo hjúkr-
unarnám sem Fjelag íslenskra hjúkr-
unarkvenna skipulagði og tók þrjú og
hálft ár en þá var enginn hjúkrunar-
skóli til í landinu.
Eftir að hafa verið hjúkrunarnemi
á Vífilsstöðum og fyrsti neminn á
Nýja-Kleppi lá leið Þorbjargar til
Danmerkur en þaðan útskrifaðist hún
árið 1931. Það var fyrst og fremst
hjúkrun geðsjúkra og sjúklinga með
húð- og kynsjúkdóma sem hún lagði
áherslu á og segir það sína sögu um
áræði Þorbjargar að velja sér þessi
erfiðu viðfangsefni innan hjúkrunar
því fátt var um úrræði til lækninga á
þessum sjúkdómum. Geðlyf, sterar
eða sýklalyf voru ekki komin til sög-
unnar. Jafnframt hefur starfið verið
býsna áhættusamt. Eftir heimkom-
una starfaði hún með Helga Tómas-
syni sem þá rak einkastofu á Elli-
heimilinu Grund og fylgdi honum
síðan þegar hann varð yfirlæknir á
Kleppi. Hann útvegaði henni svo starf
á einkastofu í Berlín árið 1937.
Þessi ferð átti eftir að breyta lífi
Þorbjargar. Hún hafði ásamt frænku
sinni og vinkonu verið í sumarfríi í
Múlakoti í Fljótshlíð 1935. Þar var þá
á ferð þýskur málvísindamaður,
Bruno Schweizer. Þær frænkurnar
fóru ásamt Bruno í útreiðartúr í Þórs-
mörk. Síðan liðu árin tvö en þegar
Bruno frétti af Þorbjörgu í Berlín
bauð hann henni til sín til Bæjara-
lands. Ári síðar giftu þau sig. Þau
eignuðust synina Helga og Gunnar og
Þorbjörg sneri sér alfarið að uppeldi
þeirra og heimilisstörfum. Hún lagði
því hjúkrunarstörfin á hilluna í bili, en
vann talsvert fyrir Rauða krossinn í
heimabæ sínum.
Í þrengingum eftirstríðsáranna
sneri Þorbjörg til Íslands með dreng-
ina sína og starfaði á Kleppi frá 1945–
1952. Þar var ekki um aðra pössun
fyrir drengina að ræða en sjúk-
lingana. Vafalaust var það ekki full-
komlega öruggt því geðsveiflur
barnapíanna hafa að öllum líkindum
verið nokkrar. En allt fór það vel og
það eru fínir strákar sem prófuðu
þetta óvenjulega uppeldi.
Árin líða og einn góðan veðurdag er
Þorbjörg komin aftur heim. Alla leið á
Síðuna með koffortið sitt og alla lífs-
reynsluna. Falleg kona, smávaxin og
hlýleg. Orðin ekkja og búin að ákveða
að eyða ævikvöldinu á æskuslóðun-
um.
Og það gerði hún með reisn og
sóma. Prjónaði og vann og sendi af-
raksturinn til þróunarlandanna.
Hjúkrunarkona fram í andlátið.
Nánasta vinkona Þorbjargar síð-
ustu árin var Sigríður Jónsdóttir á
Prestbakka sem nú er nýlátin. Ein-
ungis vika skilur að útfaradaga þeirra
stallsystra. Það er kannski ekki til-
viljun að svo stutt var á milli þeirra og
vel að þær fylgist að hjá Guði og öllum
englunum.
Stuttu eftir að ég hitti Þorbjörgu
fyrst, sumarið 1994, gaf hún mér mik-
inn dýrgrip. Það var ein af námsbók-
um hennar úr hjúkrunarnámi; Hjúkr-
un sjúkra, eftir Steingrím
Matthíasson landlækni. Bókin byrjar
á þessum orðum: Veglegra starf get-
ur enginn valið en að hjálpa bágstödd-
um náungum. Sá er gerir sjúkra-
hjúkrun að lífsstarfi sínu, fær flestum
fremur tækifæri til að hugga bág-
stadda og hjálpa þeim til að verða
sjálfbjarga.
Svona lifði Þorbjörg og starfaði.
Hávaðalaust, fallega og af reisn.
Einn af frumherjum íslenskrar
hjúkrunarstéttar er nú kvaddur með
virðingu að lokinni merkilegri og oft
erfiðri lífsgöngu.
Það eru forréttindi að hafa fengið
að kynnast Þorbjörgu, eiga hana að
vinkonu og starfssystur, fá að vera
nálægt henni og skynja allt gott sem
frá henni stafaði.
Blessuð sé minning Þorbjargar
Jónsdóttur. Ég votta sonum hennar
og fjölskyldum þeirra innilegustu
samúð.
Þóra Karlsdóttir.
Þorbjörg Jónsdóttir Schweizer er
látin í hárri elli. Sagt er um marga þá
sem fæddir eru í upphafi 20. aldarinn-
ar að þeir hafi lifað mestu breytingar
sem orðið hafi í Íslandssögunni og víst
má það til sanns vegar færa. En Þor-
björg, þessi hæglætiskona sem eyddi
síðasta áratug ævi sinnar í kyrrð og ró
á heimaslóðum á Kirkjubæjar-
klaustri, hafði upplifað fleira en flestir
af hennar kynslóð.
Hún kynntist vistarbandi af eigin
raun á unglingsárum en þrátt fyrir lít-
il efni tókst henni að komast til
mennta. Þorbjörg var greind kona og
ákvað að læra hjúkrun og var með
fyrstu hjúkrunarkonum sem sér-
hæfðu sig í hjúkrun geðsjúkra ásamt
vinkonu sinni Guðríði Jónsdóttur.
Forlögin höguðu því svo að fundum
hennar bar saman við þýskan fræði-
mann, Bruno Schweizer, sem kom
hingað til lands vegna mikils áhuga á
íslenskri menningu. Þessi kynni urðu
örlagarík því svo fór að þau giftust og
Þorbjörg hélt til Bæjaralands en þar
varð heimili hennar að mestu næstu
hálfa öld. Það hefur verið ævintýra-
legt fyrir unga íslenska konu að
skipta svona gersamlega um um-
hverfi, úr umhverfi norrænnar goða-
fræði í umgjörð ævintýraheims
Grimmsbræðra. Og víst voru fyrstu
árin í Þýskalandi söguleg, en varla
með þeim hætti sem Þorbjörgu hefur
dreymt um. Þau Bruno og Þorbjörg
eignuðust fljótlega tvo drengi, Helga
og Gunnar. Það hefur eflaust verið
kvíðvænlegt fyrir unga móður þegar
stríðsgæfan snerist gegn Þjóðverjum
og orustuflugvélar fóru að birtast á
sjóndeildarhringnum. Í þeirri móður-
sýki, sem oft er fylgifiskur styrjalda,
var Bruno tekinn höndum. Aldrei
fékk Þorbjörg á því haldbærar skýr-
ingar, en svo virðist að bandamenn
hafi talið það saknæmt að hann hafði
notið velvildar stjórnvalda á stríðsár-
unum vegna áhuga síns á norrænum
fræðum. Bruno var ekki látinn laus
fyrr en árið 1948 og fékk aldrei fast
starf hjá ríkinu eftir það. Þorbjörg
flutti til Íslands með syni þeirra hjóna
um nokkurra ára skeið meðan á þessu
stóð en flutti svo aftur út á heimaslóð-
ir Brunos í smábæinn Diessen
skammt frá München. Bruno lést árið
1958 en Þorbjörg bjó áfram á sama
stað með syni sína tvo og báðir hafa
þeir náð ágætum árangri í lífinu,
Helgi sem doktor í sálfræði og Gunn-
ar sem verksmiðjustjóri í tinsteypu
sem hefur verið í eigu ættar þeirra í
margar kynslóðir. Þeir búa báðir í
Diessen með fjölskyldum sínum.
Ég man fyrst eftir Þorbjörgu á sjö-
unda áratugnum en hún kom oft hing-
að til lands til þess að heimsækja vini
og ættingja. Mér er minnisstætt að
mér fannst hún afar hæglát, en það
var hún allt til dauðadags, en jafn-
framt eins og yfir henni væri depurð.
Þó að hún hefði dvalið stóran hluta
ævi sinnar í Þýskalandi og ætti þar af-
komendur, þá var augljóst að henni
fannst alltaf að hún ætti heima á Ís-
landi. Þorbjörg var mikill fjölskyldu-
vinur heima hjá mér og tekið sem
nánum ættingja þó að hún væri
óskyld með öllu. Þegar faðir minn var
við nám í Þýskalandi á stríðsárunum
var hún honum afar vinsamleg og var
ætíð hjálpleg íslenskum stúdentum á
þeim slóðum. Eiga margir íslenskir
námsmenn henni þakkir að gjalda.
Einu sinni hitti ég Þorbjörgu í
Þýskalandi. Það var fyrir um 25 árum
þegar við hjónaleysin, sem þá vorum,
komum til Diessen. Þorbjörg var
reyndar lasin á spítala en við nutum
höfðinglegrar gestrisni sona hennar.
Við heimsóttum Þorbjörgu á spítal-
ann og þó að hún væri ekki fullhraust
var hún afar glöð í bragði og skraf-
hreifin. Þá man ég að ég hugsaði að
kannski yrði þetta í síðasta sinn sem
við hittumst.
En það var öðru nær. Á næstu ár-
um kom Þorbjörg oft til Íslands og
gisti oftast hjá Guðríði vinkonu sinni
sem hafði þá brotið blað með því að
koma á heimili sem þeir sem höfðu
orðið geðveikir gátu búið á fyrst eftir
að þeir komu af spítalanum. Ég er
ekki frá því að Þorbjörg hafi smám
saman orðið hressari og kátari á þess-
um árum og þar kom að hún ákvað að
flytja frá Þýskalandi til Íslands árið
1988. Þar settist hún að á heimaslóð-
um á Kirkjubæjarklaustri, en þar er
dvalarheimili aldraðra, Klausturhól-
ar. Henni veittist auðvelt að laga sig
að aðstæðum á heimaslóð á ný og
fylgdist alltaf mjög vel með því sem
var að gerast á staðnum. En hún
fylgdist ekki bara með heldur var
þátttakandi í mörgum viðburðum allt
fram á síðustu stund. Ég heimsótti
hana nokkrum sinnum á Klaustur og
það var eins og tíminn hefði gleymt
henni síðustu 30 árin því hún lét lítt á
sjá, hvorki andlega né líkamlega. Síð-
ast hittum við feðgar hana síðastliðið
haust og það urðu fagnaðarfundir.
Margir vildu skrá sögu Þorbjargar
en hún var ekki áfjáð í það. En hún
sagði okkur margt þegar við komum í
heimsókn. Eftir því sem fleira var
dregið fram í dagsljósið um stríðið og
Íslendinga á bókum sagðist hún skilja
ævi sína betur.
Með Þorbjörgu Jónsdóttur
Schweizer er gengin merk og góð
kona sem aflaði sér vináttu og virð-
ingar allra sem til hennar þekktu.
Benedikt Jóhannesson.
ÞORBJÖRG JÓNSDÓTTIR
SCHWEIZER
 Fleiri minningargreinar um Þor-
björgu Jónsdóttur Schweizer bíða
birtingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga.
9 
%
$

1  1)
 '  
 



 

  

 

:6
-
 4(@

 #
0#  /5
05# * H+
2

%





 2
:


 &
&% "!   4 5&" &
""
&% "!    0&6!& &
6!/&&
&% & 4"! 6!/&& "!  
> 
&% "!   ! #  &) * & &
       ) &)* &) &) &)* &+
"



  


49--,+-'
 

 
4'
 '  
!-

!,..
&  $ 5&" & # %&6+! # "!  

6!/&&$ 5&" & & "!  
 ) * $ 5&" "!    # 4+45 &
2  &4* # $ 5&" &
  F 4 & "!  
$ 5&" $ 5&" & #8" "!  +
&   1   ' 
1'     #   


   
 
8'>
- -
I  * 3<
- 1= #+
;$
  D0(&
1 "!  
 !&'"5 & ,&& 6!& "!  

1'"5 & 6!/&&J "!  
4 *  '"5 &   >%# (1 "!  
4'"5 & # (# 2  0& "!  
) &)* &) &) &)* &+


  
   
   )


4> -
1 # /(#A<"
1  
  #  '  <


"
  
 
 
=
$


   !,

!--.
# %&6!/&& "!  
;  #  "!   9 &4& &
  & &
6!/&& & &  K! "!  
4 "  & &
&)* &+

 
  

  )


>$,4>>869-  F ! 
   # 
  5#   
 


"
 

 
+
   
!*

!--.
4 &/" ! # "!  
! #  >0  & ,&& 2  (& # "!  
4"! &"  >0  & #6!& "!  
>0  4 &>0  & ! 4 "! 
) &)* &+
(
 
 %
    '   %  1 
1 '  '
   
 




 

  

 
>;4;-,L6
>;
,
 0#  #
0#  /5
(4!5 #3M1  (1+
41 4 & (&& "!  
 (#  0& "!  
    ) &)* &) &) &)* &+


  
   
 

  
  
   

6
-8:;69:
>; -
8! # /(#H<
1  (1
    
  7 

 '



   
 (
   
!3

!--.
&  '    
  $  6
)
    
 # %&4+&5&" "!  
2  &N 6!& "!  
&&6!& & 4 &"
&% "!  
&(! #&B & & 
2  &6!& "!  
 8+;&&) &

&% "!   &5&" DF  &+