Morgunblaðið - 12.02.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 ÞRIÐJUDAGUR 12. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÍSLENSKA óperan stendur fyrir
hádegistónleikum í híbýlum sínum í
Gamla bíói í dag, þar sem Hulda
Björk Garðarsdóttir og Ólafur
Kjartan Sigurðarson flytja atriði og
aríur úr Brúðkaupi Fígarós eftir
Mozart við píanóleik Steinunnar
Birnu Ragnarsdóttur. Tónleikarnir
hefjast kl. 12.15 og eru þeir fyrstu í
hádegistónleikaröð sem Óperan
stendur fyrir í febrúar og mars til
að kynna nýja og væntanlega
söngvara.
Yfirskrift tónleikanna er „Brúð-
kaup á hálftíma“ og segir Hulda
Björk um nokkurs konar útdrátt úr
þessari sígildu gamanóperu Moz-
arts að ræða. „Við Ólafur Kjartan
flytjum atriði og aríur úr verkinu er
lýsa samskiptum brúðhjónanna til-
vonandi, Súsönnu og Fígarós. Þau
eru einkaþjónar Almaviva greifa og
frúr hans, og gengur á ýmsu áður
en hjónavígslan nær fram að ganga,
ekki síst vegna þess að greifinn
girnist mjög brúðina tilvonandi. Við
munum sem sagt bregða okkur í
búning elskendanna en óhætt er að
fullyrða að miklar sviptingar eigi
sér stað í þessari hraðferð um verk-
ið.“
Hulda Björk Garðarsdóttir mun
ganga til liðs við Íslensku óperuna
sem fastráðinn söngvari í byrjun
árs 2003, en Ólafur Kjartan Sigurð-
arson hefur verið fastur söngvari
þar frá því í ágúst síðastliðnum.
Hulda Björk segist vonast til að
áherslur starfseminnar á fjöl-
breyttar uppákomur samhliða
stærri óperuuppfærslum muni
virkja bæði söngvara og áhorfendur
sem best. „Tónleikarnir gefa gest-
um og gangandi kost á að njóta dá-
lítillar óperuupplifunar í hádeginu,
en dagskráin tekur aðeins fjörutíu
mínútur. Þeir sem lítið þekkja til
Brúðkaupsins ættu að geta fengið
dálítið skemmtilega innsýn í óper-
una á tónleikunum,“ segir Hulda.
Tónleikarnir „Brúðkaup á hálf-
tíma“ hefjast sem fyrr segir kl.
12.15 í dag og er aðgangseyrir
krónur 600.
Morgunblaðið/Sverrir
Hulda Björk Garðarsdóttir og Ólafur Kjartan Sigurðarson.
Á hraðferð um
Brúðkaup Fígarós
Í TÓNLEIKARÖÐ kennara Tón-
listarskóla Kópavogs í Salnum var
s.l. sunnudag komið að Erik Júlíusi
Mogensen. Undir fyrirsögninni
Sjálfsmynd voru eftir hann leikin
fimm kammerverk frá árunum 1997–
2002. Fjögur þeirra höfðu verið
frumflutt erlendis, en öll voru þau
flutt í fyrsta sinn á Íslandi við þetta
tækifæri.
Ekki hefur mikið farið fyrir tón-
skáldinu Erik Mogensen hingað til í
íslenzku tónleikalandslagi, hvað svo
sem verða vill eftirleiðis. Eftir nám í
klassískum gítarleik hér og á Spáni
lærði hann tónsmíðar við Tónfræði-
deild Tónlistarskólans í Reykjavík
1989-92 og við Tónlistarháskólann í
Boston 1997-99, þ. á m. í kvikmynda-
og tölvutónlist. Má því segja að um
tiltölulega síðbúið tónsmíða„debút“
hafi verið að ræða – a.m.k. hér á
landi – en gaf um leið vísbendingu
um óvenjumikla vandvirkni og sjálfs-
gagnrýni, sem væri að sönnu verð til
eftirbreytni og ætti almennt að örva
áhuga flytjenda og hlustenda á nýrri
listmúsík. Kammerverkin báru flest
enda með sér virka reynslu og
þroska umfram það sem algengast
er hjá yngstu tónsmíðanemum, nýút-
skriðnum úr akademískum steini,
sem sumir hafa lítt eða aldrei leikið
með öðrum og jafnvel ekki einu sinni
sungið í kór.
Sérstaklega virtust strengjakvart-
ettarnir skera sig úr,
bæði að vandvirkni og
innblæstri. Fátt er sem
kunnugt tónskáldi
meira hvetjandi en úr-
valsflutningur, og kann
þar að hafa vegið þungt
á metum framlag tékk-
nesku Stamica kvart-
ettspilaranna, sem léku
Nr. 1 í Prag haustið
2000, og kannski ekki
sízt Martinù, sem pönt-
uðu og frumfluttu Nr. 2
á sama stað í fyrra. Var
a.m.k. síðarnefndi hóp-
urinn þegar fyrir löngu
mikils metinn í mínu
ungdæmi og víðkunnur af innspilun
gamalla meistara á Supraphon.
En eftir fyrstu heyrn að dæma var
flutningur hins þrálátt nafnlausa
kvartetthóps Sigrúnar Eðvaldsdótt-
ur og félaga, sem vakti nýverið verð-
skuldaða athygli á yfirstandandi
Myrkum músíkdögum, sannarlega
ekkert slor heldur, og hugsanlega
stórafrek, hafi æfingartími verið
jafntakmarkaður og oft vill verða.
Og hafi hinir hrynrænt séð mest
krefjandi staðir e.t.v. ekki alveg ver-
ið upp á hundrað – sem ekki var auð-
heyrt – þá var alltjent aðdáunarlega
vel fúskað.
Umfram allt skilaði megininntak
þessa fremur stutta (11 mín.) en afar
hnitmiðaða verks sér til fullnustu,
fleytt áfram af þeirri makalausu ein-
beittu spilagleði sem einkennt hefur
fyrri framkomur hópsins. Um tón-
smíðina má segja að flest hafi snúizt
um gegnfærslu á fáeinum hvössum
akkorðudröngum og hröðum smá-
stígum fjögurra tóna frumum sem
verkuðu líkt og fliss eft-
ir kjaftshögg upphafs-
ins. Allt var byggt á tólf
tóna röð og í samhverfu
heildarformi, þar sem
fjöldi smárra alþagna
juku á dramatíska dul-
úð. Kviknaði fljótt
grunur um að hér færi
tónskáld sem hefði þeg-
ar tamið sér óvenju-
nosturssamlega úr-
vinnslu. Það kom og á
daginn í seinni kvart-
ettinum, þar sem kunn-
uglegra stefjaefni
varpaði skýrara ljósi á
vinnubrögðin.
Frumraun Eriks í kvartettgrein-
inni hélt góðri athygli meðan á henni
stóð og vakti meiri væntingar um að
ynni á við endurheyrn en títt er um
háafströkt fagurtónverk seinni tíma.
Reyndar komu mestu andstæður
hennar á dagskránni að hlustvæn-
leika, þ.e. Chant og Kvartett nr. 2,
manni til að hugleiða, hvort hagnýt-
ur megintilgangur módernískra
vinnuaðferða handan dúrs og molls
sé lengur nema sjálfsögunarlegs eðl-
is. Þ.e. áskorun um að byggja upp
samhangandi strúktúr úr óeftir-
minnilegu tónefni, án stuðnings frá
kunnara tónmáli og púlstengdu
hrynferli. Að höfundar skuli í vax-
andi mæli hafa sagt skilið við hrein-
ræktun atónallar nálgunar á síðari
árum bendir a.m.k. til þess að trúin á
framhaldsmöguleika hennar hafi
dofnað. Og e.t.v. líka að þörfin fyrir
almenna tilhöfðun hafi aukizt.
Þess gætti þó síður í Svítu fyrir
einleiksflautu (1999; 9 mín.), eins og
vænta mátti af verki unnu úr sex
tóna röð. Þó að lítt bæri á eiginlegum
framúrstefnueffektum (burtséð frá
smávegis klappaskrölti og urr-
blæstri („Flatterzunge“) á einum
stað), var gamalkunnur karbólkeim-
ur af hefðbundinni nútímatónskóla-
speki yfir heildinni, sem manni
fannst einhvern veginn hafa heyrzt
oft áður. Samt var verkið ekki laust
við íhugulan pastoralan þokka, sem
reyndar er erfitt að slíta frá erki-
ímynd hljóðfærisins, og var í öllu falli
laglega leikið af Magneu Árnadótt-
ur.
Því meir kom næsta atriði á óvart,
Chant fyrir óbó og strengjatríó
(5:30), sem Heliosphere kammer-
hópurinn frumflutti í New York 1997
og var sérdeilis hrífandi leikið af Pet-
er Tompkins og nafnlausa kvart-
ettinum (mínus Dubik). „Chant“
merkir söngur, og mátti til sanns
vegar færa um óbópartinn, en ann-
ars var ekki annað að heyra en að yl-
heit salsatónlist svifi yfir vötnum. Ef
þá ekki beinlínis afbrigði af tangó,
sem undirstrikaði mjúkt dansandi
yfirbragð stykkisins af munaðarfull-
um suðrænum ídyll í heiðskírri nor-
rænni miðsumarbirtu. Hér fór upp-
lögð kvikmyndatónlist við blóðheita
ástarsenu á blaktandi sykurakri,
sem lauk á afgerandi mollhljómi.
Strengjakvartett nr. 2 (16:30)
hafði greinilega alla burði til lang-
lífis, og freistaði satt að segja und-
irritaðs til að voga sér fram með
stimpilinn „lítið meistaraverk“. Ekki
endilega vegna íslenzku þjóðlaganna
sem mynduðu stefræna uppistöðu,
heldur öllu heldur vegna meðferðar
þeirra. Sem rækilega andstæðu við
höfgan og allt að því helgan blæ
Liljulagsins í stundum þjóðlega sam-
stígri útfærslu, stundum í exótískt
krómatískum leyndarhjúp, setti tón-
skáldið Klappa saman lófunum, sem
reif upp íhugulustu augnablikin með
hvatvísri kvæðamannahrynjandi.
Sem formrænan kontrapunkt voru
notaðir samtímis rísandi og hnígandi
krómatískir tónstigar, sem mótuðu
langan inngangskaflann og fléttust
stundum saman við hitt, fyrir utan að
ganga aftur í Kóda. Höfundur sýndi
hér lygilega gott vald á slunginni
samtvinnun ýmist heilla lagstúfa eða
misstuttra frumbrota í fjölbreyttri
úrvinnslu, þ. á m. hermipólýfónískri,
enda að vísu með ólíkindum hversu
langt er hægt að seilast með jafn-
kunnu efni, séu raddfærslufærni,
ímyndunarafl og markvisst næmi á
framvindu fyrir hendi. Hljóðfæra-
leikurinn var eftir því innblásinn.
Spilararnir voru augljóslega komnir
í ham, og varð löngu fyrir lokin ljóst
að hlustendur voru sama sinnis.
Síðasta og nýjasta verkið á dag-
skrá, Svart & Hvítt fyrir klarínett og
píanó (3/2001-1/2002), birtist manni
sem kyrralífsmynd í tónum og átti
enga sanngjarna möguleika eftir því-
líkan „tour de force“ hápunkt. Þótt
efnið væri að sögn fengið frá
Strengjakvartetti nr. 1, minnti dúóið
að hluta á flautuverkið á undan, þar
eð strúktúralísk hugsun átti líka hér
til að bera tilhöfðunina ofurliði. Ytra
formið var sömuleiðis runnið frá Nr.
1, þ.e. samhverft bogaform með svip-
uðum endi og í upphafi. Sjakkonna
(sí-ítrekuð hljómaröð eða bassalína)
myndaði hins vegar form miðþáttar
með áberandi iðandi tremólógárum
píanósins líkt og skinnaköstum á
sléttum vatnsfleti. „Slitru“-áferð út-
þátta gat með góðum vilja minnt lít-
ilsháttar á klíníska útgáfu af bíboppi,
en annars fannst manni frekar lítt
draga til tíðinda, þrátt fyrir prýðis-
góðan leik Ármanns Helgasonar og
Valgerðar Andrésdóttur.
Lítið meistaraverkTÓNLISTSalurinn
Erik Júlíus Mogensen: Strengjakvartett
nr. 1. Svíta fyrir einleiksflautu. Chant f.
óbókvartett. Strengjakvartett nr. 2.
Svart & Hvítt f. klarínett og píanó
(frumfl.). Sigrún Eðvaldsdóttir, Zbigniew
Dubik, fiðlur; Helga Þórarinsdóttir, víóla;
Bryndís Halla Gylfadóttir, selló; Peter
Tompkins, óbó; Magnea Árnadóttir,
flauta; Ármann Helgason, klarínett; Val-
gerður Andrésdóttir, píanó. Sunnudaginn
10. febrúar kl. 17.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
Erik Mogensen
NORSKI rithöfundurinn Lars
Saabye Christensen hlýtur bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs
árið 2002 fyrir skáldsögu sína Hálf-
bróðirinn (Halvbroren). Skáldsagan
spannar síðari hluta 20. aldar og
fylgir eftir fjölskyldu sögupersón-
unnar Barnum Nilsen í gegnum
þrjár kynslóðir. Dómnefnd bók-
menntaverðlauna Norðurlandaráðs
kom saman í Norræna húsinu í
Reykjavík um helgina og tilkynnti
niðurstöðu sína á hádegi í gær. Í um-
sögn dómnefndar um skáldsögu
Christensen segir: „Þetta er marg-
ræð og breið skáldsaga, sem segir
sögu margra kynslóða í frásögn sem
sveiflast milli raunsæis og töfra-
raunsæis. Frásögnin af Barnum Nil-
sen og bróður hans Fred einkennist
af fjarlægð, missi og sorg, um leið og
hún rúmar mildari tón kímni, vináttu
og vonar.“
Þrettán norrænir höfundar voru
tilnefndir til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs í ár, þar á meðal
Gyrðir Elíasson og Mikael Torfason
fyrir Íslands hönd. Verðlaunin hljóða
upp á 350 þúsund danskar krónur og
verða afhent formlega síðar á árinu í
tengslum við Norðurlandaráðsþingið
í Helsingfors sem stendur yfir dag-
ana 29. til 31. október.
Lars Saabye Christensen er fædd-
ur árið 1953 og er einn kunnasti rit-
höfundur Noregs. Hann er búsettur í
Ósló og nýtur mikilla vinsælda í
heimalandi sínu. Christensen steig
fram á sjónarsviðið sem rithöfundur
árið 1976 með ljóðabókinni Sagan af
Gly (Historien om Gly). Árið 1984
skipaði hann sér á bekk með fremstu
rithöfundum Norðmanna með skáld-
sögunni Beatles, uppvaxtarsögu er á
sér stað í Osló. Christensen hefur á
sínum 25 ára ferli sent frá sér skáld-
sögur, smásögur og ljóð, skrifað
kvikmyndahandrit og unnið til fjöl-
margra verðlauna fyrir verk sín.
Skáldsöguna Hálfbróðirinn sendi
Christensen frá sér í september síð-
astliðnum, en árið 2001markaði 25
ára rithöfundarferil hans.
Hinn 23. mars næstkomandi mun
Saabye Christensen koma fram á
Bókmenntasíðdegi í Norræna húsinu
ásamt skáldinu Sjón í tengslum við
menningardagskrá byggðasamstarfs
Vesturáls og Norræna hússins.
Christensen fær bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs
„Þetta er margræð
og breið skáldsaga“
SCANPIX
Lars Saabye Christensen fagnar tíðindunum í Ósló í gær.
Morgunblaðið/RAX
Í Norræna húsinu í gær gaf að líta verk þeirra höfunda sem tilnefndir
voru. Í forgrunni má sjá Hálfbróðurinn en hún er rúmar 650 blaðsíður.