Morgunblaðið - 17.03.2002, Blaðsíða 36

MINNINGAR
36 SUNNUDAGUR 17. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Markús Runólfs-son fæddist í
Bakkakoti í Meðal-
landi 25. júní 1928.
Hann lést á Landspít-
alanum í Fossvogi 9.
mars síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Runólfur Bjarnason
frá Bakkakoti og
Þorgerður Runólfs-
dóttir frá Efri-Ey í
Meðallandi. Systkini
Markúsar, látin: Guð-
rún f. 1918, d. 1944,
Guðbjörg f. 1919, d.
1997, Sigrún f. 1922,
d. 1998, Þorbjörn, f. 1926, d. 2001.
Eftirlifandi eru: Bjarni, f. 1920,
Runólfur, f. 1933, og Guðni, f.
1938. Markús kvæntist 1957 Jó-
hönnu Jóhannsdóttur frá Sand-
aseli í Meðallandi.
Dóttir þeirra er Guð-
rún, f. 1961, gift
James Joseph Demp-
sey, f. 1953, sonur
þeirra Markús
James Dempsey, f.
1995. Fóstursynir
þeirra eru Ágúst og
Einar Árnasynir, f.
1947, og Ármann
Þór Guðmundsson, f.
1975.
Útför Markúsar
fer fram frá Hvíta-
sunnukirkjunni Fíla-
delfíu á morgun,
mánudaginn 18. mars, og hefst at-
höfnin klukkan 13.30. Minningar-
athöfn verður klukkan 18.30 í
Kirkjuhvoli á Hvolsvelli en jarð-
sett verður á Breiðabólstað.
Í mikilli uppáhaldsbók okkar
Rangæinga, Njálssögu, stendur:
„Fám mönnum er Kári líkur.“ Þessa
tilvitnun má svo sannarlega heim-
færa á Markús Runólfsson sem við
kveðjum í dag með söknuði og djúpri
virðingu. Markús var í raun engum
líkur. Hann var fluggáfaður hug-
sjónarmaður, uppgjöf var ekki til í
hans huga. Það var sama við hvað
hann fékkst, kennslu barna og ung-
linga, uppbyggingu og rekstur stofn-
ana, ræktunarstarf bóndans eða
skógræktarmannsins, uppfinningar
til hagræðis í skógrækt, eða að fást
við verkefni sem aðrir höfðu gefist
upp við. Hann barðist hetjulegri bar-
áttu við illvíga sjúkdóma og vann
marga hetjulega sigra. Það voru í
raun til ráð við öllu í huga Markúsar
nema ráðaleysinu. Að lokum mátti þó
Markús, eins og allir menn þurfa að
endingu að gera, að beygja sig fyrir
„manninum með ljáinn“.
Markús hafði einkenni Skaftfell-
ingsins var hægur og prúður, gat
verið skemmtilega ýtinn á sinn kurt-
eislega hátt og til eru margar
skemmtilegar sögur um hinn brenn-
andi áhuga Markúsar fyrir
ákveðnum málefnum og framgöngu
hans til þess hrinda þeim í fram-
kvæmd. Þegar áhuginn hafði kvikn-
að var öllum hindrunum ýtt úr vegi
án hávaða eða stærilætis. Hann mikl-
aði sig aldrei af verkum sínum.
Markús hlaut þó ýmsar viðurkenn-
ingar, t.d. veitti forseti Íslands
Markúsi Riddarakross hinnar Ís-
lensku fálkaorðu, einnig hlaut hann
æðstu viðurkenningu Skógræktar-
félags Íslands
fyrir framúrskarandi störf. Það er
í raun erfitt að tíunda allt það sem
Markús lagði hönd að og allt það sem
hann hrinti í framkvæmd. Hann var
svo sannarlega hugsjóna- og félags-
málamaður af lífi og sál og margt var
sjálfboðaliðastarfið sem hann innti af
hendi. Meðal margra trúnaðarstarfa
hans var að hann sat í hreppsnefnd
Hvolhrepps í 28 ár á miklum upp-
byggingar- og framfaratímum í
hreppnum. Hann á, að öllum ólöst-
uðum, mestan þátt í uppbyggingu
Héraðsbókasafns Rangæinga, Dval-
arheimilisins Kirkjuhvols á Hvols-
velli, brúar og nýs vegarstæðis inn á
Emstrur sem er afréttur Hvol-
hrepps. Hann tók gjarnan við verk-
efnum sem aðrir voru um það bil að
gefast upp við. Núna síðast stýrði
hann Veiðifélagi Eystri-Rangár.
Okkar síðustu samskipti voru þau að
hann bað mig um að vera fundar- og
veislustjóri á uppskeruhátíð veiði-
félagsins, lokaorð Markúsar í þeirri
veislu voru að hann væri í framboði
til formanns á aðalfundi á vori kom-
anda. Slíkur var lífsþróttur og lífs-
vilji þessa heiðursmanns, þó að hann
hefði um nokkurt skeið átt við mikla
vanheilsu að stríða. Hann var hylltur
með hljómmiklu samstilltu lófa-
klappi. Markús var oft alvarlegur í
bragði en hann var skemmtilega
húmorískur og þegar hann hló ljóm-
aði andlitið.
Markús nam í Kennaraskóla Ís-
lands og lauk þaðan prófi 1950. Hann
lauk stúdentsprófi utan skóla frá
Menntaskólanum í Reykjavík 1952
en með því námi stundaði hann
kennslu í Reykjavík. Markús var
framúrskarandi nemandi og mikill
stærðfræðingur. Árið 1957 hóf
Markús búskap ásamt sinni góðu
konu Jóhönnu Jóhannsdóttur á bæn-
um Langagerði í Hvolhreppi. Við
þann bæ var hann gjarnan kenndur.
Í helgri bók stendur: „að væn kona
sé kóróna manns síns“ og það var
hún Jóhanna svo sannarlega. Með
búskap stundaði Markús kennslu við
Hvolsskóla og var skólastjóri Gagn-
fræðaskólans á Hvolsvelli frá 1972 til
1977. Þar nutum við krakkarnir
handleiðslu hans.
Segja má að ég hafi ekki áttað mig
til fullnustu á hve ótrúlegur baráttu-
maður Markús var, fyrr en ég gerð-
ist sveitarstjóri í Hvolhreppi árið
1990. Í orðabók Markúsar voru ekki
til orð eins og „nei, þetta er ekki
hægt“. Alltaf var kominn nýr flötur á
málið daginn eftir, að lokum fann
Markús lausn sem hlaut samþykki.
Eftir Markús liggur óvenjulega
gifturíkt og fjölbreytt dagsverk. Þótt
erfitt sé að meta og forgangsraða,
hygg ég að hvergi liggi meira eftir
Markús, þegar til framtíðar er litið,
en í ræktunar- og skógræktarstarfi
hans. Hann var um langt skeið for-
maður og aðalhvatamaður Skóg-
ræktarfélags Rangæinga og allt til
dauðadags. Enginn einstaklingur
hefur staðið fyrir útplöntun jafn-
margra trjáplantna en einmitt Mark-
ús Runólfsson. Hann fann upp fjöl-
mörg hjálpartæki til skógræktar.
Þekktast er svokallaður Markúsar-
plógur og sérstök útplöntunarvél
sem hann fann upp og lét smíða. Þær
vélar hafa verið notaðar víða um land
og hafa valdið byltingu í útplöntun
trjáplantna. Skógræktarstarf hans
er lifandi minnisvarði um elju hans
og þrautseigju.
Við minnumst Markúsar Runólfs-
sonar með þakklæti og virðingu. Í
orðskviðunum stendur: að kænn
maður geri allt með skynsemd.
Þannig var Markús. Fullviss um það
að lífið haldi áfram með sinn gró-
anda, uppskeru og nýjum kynslóð-
um, vitum við að lítill Markús, sem er
sonur Guðrúnar, dóttur Markúsar og
Jóhönnu, og manns Guðrúnar,
James, sprangar nú um hlöðin í
Langagerði, þar sem trjágróðurinn
hans afa fer að vakna af vetrardvala.
Vonandi erfir Markús litli í Langa-
gerði þrautseigju, dugnað og gáfur
afa síns og nafna. Guð blessi minn-
ingu Markúsar Runólfssonar og öll
hans ómetanlegu störf í þágu sam-
félagsins.
Jóhönnu, Guðrúnu, James og
Markúsi litla vottum við hjónin okk-
ar dýpstu samúð.
Ísólfur Gylfi Pálmason.
Úr fjarlægð hefur undirritaður til
margra ára þekkt kennarann, skóla-
stjórann og bóndann Markús Run-
ólfsson, en ekki er hægt að segja að
kynnin hafi verið mikil þangað til rit-
ari hóf vinnu hjá Skógræktarfélagi
Rangæinga, undir hans stjórn. Sú
samvera kallaði fram þörf til að segja
lesara sem ekki þekkir til frá hans
stóra starfi. Við flest eða öll höfum
kynnst og heyrt sagt frá mörgum og
margvíslegum áhugamálum manna,
einn hefur áhuga fyrir þessu, annar
hinu, sumir láta sér reyndar flest í
léttu rúmi liggja, aðrir eru eldhugar
eins og það er stundum orðað. Í þeim
hóp var Markús.
Þegar okkar samstarf hófst var
þar komið æfi hans er flestir væru
farnir að draga sig í hlé og hafa hægt
um sig, og hann gekk ekki heill til
skógar. Skömmu áður hafði hann lát-
ið smíða vél til að gróðursetja trjá-
plöntur með, sem var hans hugar-
fóstur og uppfinning, og hann smá-
þróaði þessa vél eftir sinni reynslu.
Maðurinn sem sá um smíðina hafði
stundum á undanförnum vetrum,
þegar hún var inni í járnsmiðju, sagt
mér frá breytingum og sífelldum
endurbótum á þessu tæki, sem
Markús vissi án vafa að var minnst
fyrir hann, heldur þá sem eftir koma.
Með þeirri vél gátum við sett niður
eitt þúsund trjáplöntur á klukku-
tíma, og þar sem plönturnar eru sett-
ar niður í plógfarið sem hún býr til,
hafa þær meiri raka dýpra í jörðinni.
Smá áburðarskammtur er líka settur
með hverri plöntu sem endist meðan
þær eru að ná rótfestu. Þar sem sett
er í eyðisanda er oft sáð lúpínufræi
um leið. Þegar fyrsta vélin var full-
mótuð og notagildi hennar eins og
sagt hefur verið frá, kom í ljós að
verkefni væru fyrir aðra vél og hún
varð til. En okkur þótti vinnuaðstað-
an ekki góð, sem sennilega var
ástæða fyrir að Markús ákvað að um-
bylta annarri vélinni til betri fram-
tíðar við þessa vinnu. Veturinn var
vitanlega notaður til aðgerða. En svo
kom aftur vor og allir biðu spenntir
eftir að sitja í hægu sæti og reyna
nýjan búnað. Bæði við sem vorum
með vélina eftir breytinguna, og þeir
sem smíðuðu, reyndum sem við gát-
um til að finna hvað ætti að gera þeg-
ar plönturnar fóru ekki vel í mold-
inni. Markús notaði tímann vel þar
sem hann lá á spítala og fann lausn-
ina. Þó hann gengi um og væri með
okkur var heilsan ekki í lagi, en um
það var ekki talað, heldur starfið.
Ritari fór með gróðursetningarvél-
arnar til og frá um landið, því engar
svona vélar eru til á Íslandi nema
þær sem Markús lét smíða. Sumir
eru ekki alveg sáttir við plógstreng-
ina sem koma upp, en þeir smá
hjaðna niður og eins og áður sagði
eiga hríslurnar mikið meiri lífs og
þroskamöguleika. Mjög sennilega er
þetta eini möguleikinn til að láta
vaxa skóg með aðstoð lúpínu að ein-
hverju marki þar sem er auðn og
sandur. Lúpínan myndar jarðveg en
hopar svo. Frásögn af störfum Mark-
úsar er gerð hér ef það mætti verða
til að hvetja aðra og til að sýna hvaða
möguleika hann hefur skapað. Ef þú
lesandi góður hefur áhuga fyrir
skógrækt í einhverjum mæli, máttu
vita að frumkvæði hans hefur sannað
sig, og mun áfram lifa þó þessi mikli
hugsjónamaður hverfi af sjónarsviði.
Hann var glaður í vetur er hann
hringdi til mín með fréttir um að til-
raun sem við gerðum á Hólasandi
hefði heppnast. Þar sem við fórum
saman í aðra landshluta sagði hann
mér frá trjáplöntum sem við sáum,
og virtist þekkja svo víða til þessa
starfs, hvaða ár voru gróðursettar
plöntur, hvernig þeim gengi að vaxa
og hvað þær þyrftu til að vaxa. Ég
tók mynd af honum austur í Skógum
síðasta sumar, þar stóð hann við
hríslu sem var hærri en hann inni í
lúpínubreiðu, við töluðum um aðra
hríslu jafngamla rétt hjá, sem naut
ekki lúpínu og meira en helmings-
munur var á vextinum.
Ekki er hægt að skilja við þessa
umfjöllun um skógrækt Markúsar án
þess að minnast á þau mörgu og
stóru svæði sem gróðursett hefur
verið í um Rangárþing. Þá er ekki átt
við að fleiri hafa notað sér tækni hans
og gróðursett í sína heimareiti.
Markús var formaður Skógræktar-
félags Rangæinga og undir hans
stjórn var girt af og gróðursett í mik-
ið land, sem vegfarendur geta skoð-
að, það eru skilti við veginn. Sérstak-
lega er vert að segja frá sandinum og
hrauninu í landi Bolholts á Rangár-
völlum, þar er þegar orðinn unaðs-
reitur og skógurinn er byrjaður að sá
sér frá eldri trjánum. Þar hóf Mark-
ús starf sitt með því að safna sjálf-
boðaliðum, við mismikla trú á að þar
mundi lifa skógargróður, sem nú má
segja að sé aðall skógræktar á svæði
félagsins, með sérstakt hátíðarsvæði
sem verður allt tilkomumeira þegar
lengra líður. Eftirkomendur sem
eiga góða stund í skjóli þeirra lunda
munu bera hlýjan hug til þessa fram-
sýna manns, verk hans eru þeim ætl-
uð. Einu sinni þegar við vorum að
ræða þessi mál, sagði hann að veð-
urfar ætti eftir að breytast á Íslandi,
þegar skógurinn stækkaði mundi
hann kyrra hina köldu vinda í kring-
um sig.
Markús vann ekki bara að því sem
hefur verið lýst hér á undan, árnar í
kring eru farnar að skila arði úr hans
forsjá. Og einn daginn fórum við inn
með Fljótshlíð, hann hafði fengið
hugmynd um að setja rör sem hægt
væri að opna og loka í varnargarð við
Markarfljót til að auka rennsli í
Þverá, bara þegar minnst er í henni á
sumrin. Til þess entist honum ekki
aldur, og þá óvíst með framhaldið.
Sumir hræddust hugmyndir hans, og
sögðu að þegar honum dytti eitthvað
í hug kæmi hann því í framkvæmd,
ekki þýddi að mótmæla.
Kannski hváði einhver í huganum
þegar Markús fyrr í þessum línum
var kallaður eldhugi, það er oftar
sagt um þá sem eru með hvasst
augnaráð og hraðar hreyfingar, en
hann gekk hægt um án þess að
stefna fast að einhverju marki,
fannst manni á stundum. Þetta var
minnst á sem andstæðu í gerð hans,
þegar verið var að tala um fram-
kvæmdaviljann. En við meiri kynni
mátti oft dást að hæfileikum hans,
rökhyggju og heilu mati á svo mörgu.
Ritari spurði oft um ýmislegt sem
ekki var einsýnt með svar, umsögn
var án öfga, vitur, fordómalaus. Og
það var gaman að standa hjá þegar
hann var að reikna út hvað margar
plöntur væru fyrir framan okkur á
jörðinni, svona margir bakkar af
þessari gerð, og svona af hinni, við
þögðum, vissum að heildartalan
kæmi svo undrafljótt.
Vissulega var hann í hópi eldhuga,
og hans innri gerð, vinarþel og heið-
arleiki gleymist ekki þeim sem hefur
notið. Andrúmsloftið í kringum hann
var gott þeim sem unnu með honum.
Jafn mikilli jákvæðni og fram-
kvæmdagleði hefur undirritaður
ekki kynnst hjá svo öldnum og sjúk-
um manni. Hugur minn er fullur af
þakklæti til Markúsar og Jóhönnu,
þar sem ég hef verið heimagangur
þessi ár, notið hlýju og einlægrar
vináttu, þeim kynnum hefði ég ekki
viljað missa af.
Kæfi afastrákur, þú átt vonandi
lengst eftir að njóta verka nafna
þíns, þó að tómleikinn sé mikill nú, þá
verður þú glaður þegar þú gengur
um skóginn hans, lítur upp eftir
trjánum og manst að það eru hans
verk.
Ykkur öllum votta ég samúð mína.
Grétar Haraldsson.
Kær vinur, félagi og samstarfs-
maður er látinn. Stór er sá hópur
vina og kunningja sem nú drúpir
höfði með söknuði vegna fráfalls öð-
lingsins frá Bakkakoti í Meðallandi.
Hans verður minnst af hlýhug og
virðingu allra þeirra er til hans
þekktu.
Margs er að minnast þegar litið er
yfir farinn veg samskipta okkar
Markúsar. Að leiðarlokum er mér og
starfsfólki í Gunnarsholti efst í huga
þakklæti fyrir áralanga vináttu og
heilladrjúgt samstarf.
Markús var sérstakt ljúfmenni,
dagfarsprúður og einstakur áhuga-
maður um skógrækt. Það var mér
mikill heiður að fá að starfa með hon-
um. Þegar ég horfi til baka og hugsa
til Markúsar kemur mér fyrst í hug
einbeitni hans og óþrjótandi elju-
semi. Það hefur löngum verið gæfa
skógræktar og landgræðslu að hafa í
forystu ósérhlífna hugsjónamenn.
Þar hefur verið að verki sú fram-
varðasveit sem ótrauð axlaði erfiði
og baráttu við óblíð náttúruöfl og
lagði grunn að betra og fegurra Ís-
landi. Í þessum hópi var Markús
meðal hinna fremstu. Í æsku sá hann
hvernig eyðingaröfl náttúrunnar
ógnuðu byggðinni í Meðallandi úr
öllum áttum. Sjávarsandur að sunn-
an, beljandi Kúðafljót að vestan og
sandur úr Eldhrauni að norðan og
austan. Fjöldi jarða eyddist og þús-
undir hektara gróðursælla land-
svæða urðu sandinum að bráð. Flest-
ir töldu á þeim tíma óvinnandi verk
að stöðva þá eyðingu, þar eins og svo
víða annars staðar á okkar fagra en
hrjóstruga landi. En á ævikvöldi gat
hann glaðst yfir því að starf hans átti
ríkan þátt í að endurheimta horfna
skóga víða á Suðurlandi og reyndar
víða um landið.
Ég kynntist honum fyrst fyrir nær
30 árum sem fjárbónda í Hvolhreppi
með mikinn áhuga á landgræðslu og
landbótum á afrétti þeirra á Emstr-
um. Síðan lágu leiðir okkar saman
þegar hann tók fyrir alvöru ástfóstri
við skógrækt. Einstakur áhugi hans
og hugsjón í þágu þess málefnis heill-
uðu hvern þann sem átti þess kost að
kynnast þessum sérstæða manni.
Stundum hef ég haft á orði að í hvert
sinn þegar Markús leitaði aðstoðar
og samstarfs við Landgræðsluna þá
hafi ég borið gæfu til að gefast strax
upp. Hann tók aldrei synjun sem
svar þegar um skógrækt var að
ræða. Ég kynntist ungur tengdaföð-
ur hans, Jóhanni í Sandaseli, Með-
allandi, og mér fannst ég finna sömu
þrá hjá þeim báðum að sífellt að
finna upp ný tæki og útbúnað til að
létta mönnum störfin og auka afköst
í þeim verkefnum sem þeir fengust
við. Markús fann upp og þróaði ýmis
tæki til að auka afköst og bæta ár-
angur í skógrækt. Hann fann upp
merkan trjáplöntunarplóg og með
tveimum þeirra var hann síðustu
æviár sín ásamt ötulu samstarfsfólki
sínu að planta nær fjórða hverju tré
sem plantað var árlega á Íslandi.
Hann hannaði merkar fyrirhleðslur í
Þverá til að auka fiskgengd þar, sáð-
vél fyrir lúpínufræ, áburðarskammt-
ara fyrir trjáplöntur og svona mætti
lengi telja. Mér er það sérstaklega
minnisstætt hvílíkur snillingur hann
var á sviði reikningslistarinnar og
kom það honum án efa vel þegar
hann veitti forstöðu Dvalarheimili
aldraðra, Kirkjuhvoli á Hvolsvelli, að
ógleymdri formennsku í Skógrækt-
arfélagi Rangæinga um langt árabil.
Markús var ávallt hvers manns
hugljúfi, hann kom sér afar vel hvar
sem hann fór og var samur við háa
sem lága. Honum var einkum um-
hugað um að koma ungu fólki til
manndóms sem hafði lent í erfiðleik-
um á grýttri lífsbrautinni. Hann
hafði ríka réttlætiskennd og sagði
skoðanir sínar umbúðalaust. Einstök
samviskusemi og elja einkenndi öll
störf Markúsar. Hann vildi vera sí-
vinnandi og hélt því fram á sinn átt-
unda áratug. Heilsan þvarr á síðari
árum en hann tók þeim erfiðleikum
með einstakri hetjulund.
Það voru forréttindi að kynnast
Markúsi, hans er nú sárt saknað en
minningin um góðan dreng lifir. Við
Oddný vottum fjölskyldu, ættingjum
og vinum hans okkar dýpstu samúð
og biðjum þeim Guðs blessunar.
Sveinn Runólfsson.
Kveðja frá Skógræktarfélagi
Rangæinga
Með þessum orðum viljum við í
stjórn Skógræktarfélags Rangæinga
minnast formanns félagsins okkar og
hins merka skógræktarmanns,
Markúsar Runólfssonar frá Langa-
gerði, en hann lést laugardaginn 9.
mars. Markús hóf búskap í Langa-
gerði í Hvolhreppi árið 1957, ásamt
eiginkonu sinni, Jóhönnu Jóhanns-
dóttur. Markús var kennari að
mennt og var lengi kennari og skóla-
stjóri um tíma við Hvolsskóla á
Hvolsvelli. Þau hjónin brugðu búi ár-
ið 1997 og fluttu þá að Hvolsvelli.
Markús átti sæti í hreppsnefnd
Hvolhrepps um árabil og gegndi
mörgum ábyrgðarstörfum fyrir
sveitarfélagið. Hann var þekktur
fyrir atorkusemi og dugnað og
gegndi af alúð og trúmennsku hverju
því starfi sem hann tók að sér.
En fyrst og fremst munum við
minnast Markúsar fyrir störf hans
að skógræktarmálum. Hann var alla
tíð mikill áhugamaður um skógrækt
og landgræðsu. Hann var kjörinn
formaður Skógræktarfélags Rang-
æinga árið 1986 og gegndi því starfi
til dauðadags. Með störfum sínum
fyrir félagið vann Markús þrekvirki í
skógræktarmálum héraðsins. Undir
stjórn Markúsar óx félagið og dafn-
aði og að hans frumkvæði hóf Skóg-
MARKÚS
RUNÓLFSSON