Morgunblaðið - 12.05.2002, Qupperneq 20

20 SUNNUDAGUR 12. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
KRISTINN í Björgun, einsog Kristinn Guðbrandssonvar nefndur, er dæmi umgoðsögn í lifanda lífi. Um
hann hafa verið skrifaðar skáldsög-
ur og kvikmynd hefur verið gerð
sem byggist á lífi hans,“ sagði Sig-
urður Helgason, forstjóri Björg-
unar, sem minnist hans sem æv-
intýramanns. „Hann var mjög
sérstakur og naut þess að taka þátt
í ævintýrum.“
Kristinn var í forsvari Björgunar
í rúm 30 ár og bjargaði á þeim tíma
um hundrað skipum á strandstað
og var sérfræðingur um björgun
skipa við suðurströndina. „Mikill
félagi hans var Eyjólfur Konráð
Jónsson og þeir flugu oft skemmti-
lega saman,“ sagði Sigurður. „Þá
var gaman að fylgjast með þeim
spinna þráð í eitthvert ævintýrið en
þau urðu nú ekki öll að veruleika.“
Kristinn var einn frumkvöðla í
fiskeldi hér á landi ásamt þeim
Snorra Hallgrímssyni og Eyjólfi
Konráð en sennilega er hann
þekktastur fyrir leitina að hol-
lenska „Gullskipinu“, Het Wapen
van Amsterdam, sem strandaði við
suðurströnd Íslands árið 1667. Í
annálum frá þeim tíma segir að í
skipinu hafi verið gull, perlur, silf-
ur og kopar auk annarra verð-
mæta.
Kristinn var í hópi manna sem í
nær aldarfjórðung leituðu að gull-
skipinu í frístundum en upphafs-
maður leitarinnar var Bergur Lár-
usson frá Klaustri og hafði hann
fengið leyfi forsætisráðherra til
leitarinnar gegn ákveðinni þóknun
af söluandvirði þess, sem kynni að
finnast. „Þetta voru nokkrir herra-
menn á svipuðum aldri, sem voru
mest í þessari leit, meðal annarra
voru bræðurnir á Kirkjubæj-
arklaustri, sem þekktu vel til á
söndunum,“ sagði Sigurður.
Þetta var frístundagaman þeirra
félaga, sem þeir sinntu í tæp þrjá-
tíu ár, á eigin kostnað og stofnuðu
þeir sérstakt félag, Gullskip hf., um
leitina. Sumrunum eyddu þeir iðu-
lega við mælingar og leit á sand-
inum og á öðrum árstímum var
spáð og spekúlerað og jafnvel smíð-
uð tæki, sem hentuðu til leit-
arinnar. Leitarsvæðið náði yfir um
30 ferkílómetra um 20 km meðfram
ströndinni og um 1,5 km á breidd.
Höfuðið að veði
Í ævisögu Kristins í Björgun eft-
ir Árna Johnsen, rekur hann sögu
leitarinnar að Gullskipinu. Þar seg-
ir Kristinn frá því að sérfræðingar
varnarliðsins hafi árið 1974 bent á
ákveðinn stað á sandinum og sagt
að mælingar sýndu að þar væri
járn á 20 metra dýpi. Þeir félagar
sneru sér til sérfræðinga hjá Raun-
vísindastofnun háskólans sem kom-
ust að sömu niðurstöðu. Þegar
komið var niður á 10 metra án þess
að menn yrðu nokkurs varir, voru
sérfræðingarnir kallaðir til á ný.
Niðurstaðan varð sú að Leó Krist-
jánsson, einn vísindamannanna,
sagðist leggja höfuðið að veði, skip-
ið væri þarna á 20 metra dýpi. En
eftir 20 metra fannst ekkert skip.
„…Mönnum brá nú heldur í brún
eftir alla þessa vinnu, en nú var
ekki annað að gera en að setjast
inn í kaffi. Menn voru frekar
óhressir, en komu þó allir í kaffið –
og var lítið gantast yfir kaffiborð-
inu. Þá var það að einn okkar
ágætu manna, Þórir Davíðsson,
snýr sér að Leó og segir und-
urrólega: „Heyrðu Leó, ég hef
nefnilega enga byssu, en væri þér
ekki sama, þó að við söguðum af
þér hausinn?“ Þar með sprakk all-
ur mannskapurinn náttúrlega og
öll fýla rokin út í veður og vind.
Þessi lota var búin, og þá var að
hefja næstu lotu…“
Af þessari frásögn Kristins má
ráða að leitarmenn voru ekki til-
búnir að gefst upp þótt illa gengi
en þarna var gert nokkurra ára hlé
á leitinni á meðan menn söfnuðu
kröftum.
Það var svo árið 1981 að Jón
Jónsson jarðfræðingur fann all-
stórt flak. „…Flakið lá að vísu á
Svínafellsfjöru, sem ekki passaði,
en þau rök voru svæfð með því að á
sínum tíma hefðu verið giftingar á
milli Svínafells og Skaftafells og þá
hefðu fjörumörkin ruglast vegna
mægða og breytinga á landamerkj-
um í sambandi við þær. Við vorum
sem sagt komnir í hjónabandsmál
þeirra Skaftfellinga aftur í öld-
um…“
Fundu rétta lykt
Og nú hófst undirbúningur að
nákvæmri leit að Gullskipinu á
Svínafellsfjöru. Borað var niður að
flakinu og upp kom pottur og timb-
ur sem lyktaði af mikilli tjörulykt
að menn héldu að þarna væri Gull-
skipið komið. Eða eins og Kristinn
segir í endurminningum sínum,
„…Málsmetandi menn lyktuðu af
þessu og fundu rétta lykt af helvít-
is dellunni…“
Timbursýni og tróð sem upp
komu voru send til Svíþjóðar og
Hollands þar sem þau voru aldurs-
greind og rannsökuð eins og fram
kemur í frétt Morgunblaðsins.
Samkvæmt niðurstöðum þarlendra
vísindamanna voru taldar miklar
líkur á að þarna væri Gullskipið
loksins komið.
Einhver efi virðist samt hafa sótt
að leitarmönnunum og segir Krist-
inn að þeir hefðu viljað reka niður
sveran járnhólk og kanna hvort um
rétta skipið væri að ræða. „…Það
hefði verið auðvelt verk og ekki
kostnaðarsamt, að minnsta kosti
var það innan þeirra marka, sem
við réðum við. En þá allt í einu
blossuðu upp minjasjónarmiðin og
var hafður uppi mikill þrýstingur á
það að við aðhefðumst ekkert, sem
gæti eyðilagt fornminjar í sand-
inum. Með því að fara niður með
svona tveggja metra sveran járn-
hólk hefðum við náttúrlega skemmt
fornminjar, við hefðum farið í
gegnum þilfarið. En þá hefðum við
líka komist að því að þarna var tog-
ari, en ekki skipið eftirsótta, og þá
Leitin að
Gullskipinu
Kristinn Guðbrandsson í Björgun við leit að Gullskipinu.
ÞEGAR fyrirtækið var stofn-að fyrir 50 árum fékkst þaðeingöngu við björgunskipa en einn stofnend-anna og fyrsti forstjóri fyr-
irtækisins var Kristinn Guðbrands-
son,“ sagði Sigurður. „Kristinn var
mikill björgunarmaður skipa og þá
fyrst og fremst við suðurströnd lands-
ins. Hann bjargaði nær hundrað skip-
um þarna á söndunum á um þrjátíu
ára tímabili. Hann hafði þann háttinn
á að draga skipin upp í fjöruna og upp
fyrir fjörukambinn. Þar var gert við
þau, dælt undan þeim og að viðgerð
lokinni voru þau dregin á flot á ný og
þeim siglt á haf út. Þetta var heilmikið
ævintýri og Kristinn var mikill æv-
intýramaður. Ævintýrin gerðust,
hvar sem hann var. Síðan varð það,
kannski því miður fyrir fyrirtækið en
til allrar hamingju fyrir aðra, að með
bættum siglinga- og staðsetningar-
tækjum fækkaði skipsströndum og
má segja að þau heyri sögunni til.“
Þrjú dæluskip
Þar kom að leita varð annarra
verkefna en fyrirtækið átti lítið dælu-
skip, Leó, sem sinnti dælingum úr
höfnum, og með tilkomu dæluskipsins
Sandeyjar, tók fyrirtækið að sér efn-
isöflun fyrir Sementsverksmiðju rík-
isins og steypustöðvarnar.
„Þessi þáttur starfseminnar hefur
vaxið stig af stigi,“ sagði Sigurður en
fyrirtækið gerir nú út þrjú dæluskip,
Sóley, Perlu og Gleypi. „Verkefni á
því sviði felast í að leita að sand- og
malarnámum á Faxaflóasvæðinu,
Sundunum og í Hvalfirði og yfir í að
vinna þessar námur fyrir markaðinn
hér á höfuðborgarsvæðinu en við dæl-
um einnig upp skeljasandi, sem er
uppistaðan í sementsframleiðslunni á
Akranesi og eins nýtir Áburðarverk-
smiðjan skeljasand en úr honum fæst
kalk í áburðinn.“
Mölinni er dælt á land á athafna-
svæði fyrirtækisins í Grafarvogi, þar
sem hún er flokkuð og unnin eftir ósk-
um viðskiptavinanna. Ýmist sem fylli-
efni í steypu og malbik, undirlag í
vegagerð, eða brotna möl í garða og
gangstíga. Sigurður sagði að kröfurn-
ar væru alltaf að aukast og benti m.a.
á að í undirbúningi væri að taka upp
nýjar reglur, sem væru væntanlegar
frá Evrópusambandinu um fylliefni í
steypu. En Björgun hefur líka sinnt
landsbyggðinni og séð um efnisöflun
og dýpkun hafna víða um land m.a. á
Akureyri og á Ísafirði.
Landfyllingar spennandi kostur
Fyrirtækið hefur einnig tekið að
sér að sjá um landfyllingar einkum á
höfuðborgarsvæðinu og sagði Siguð-
ur að í fyrstu hafi slík verkefni ein-
göngu tengst Reykjavíkurhöfn þegar
skipafélögin þurftu aukið landrými í
kjölfar gámavæðingarinnar.
„Landfyllingar eru einnig spenn-
andi kostur fyrir bæjarfélög, sem
geta þá boðið upp á nýstárleg og
skemmtileg íbúðahverfi í nábýli við
sjó,“ sagði hann en einn þáttur í starf-
semi Björgunar undanfarin ár, er
vinna við landfyllingar undir íbúða-
hverfi.
„Við búum til landið og skipuleggj-
um hverfin þannig að þau hafi yfir sér
ákveðið yfirbragð, sjáum um hönnun
helstu húsa, garða, gangstíga og
gatna og fylgjum því eftir við verktak-
ana að úr þessu verði ánægjuleg
heild. Í fyrstu fórum við út í þessar
landfyllingar til að jafna álagið þegar
deyfð var yfir annarri starfsemi en nú
er þessi þáttur starfseminnar sífellt
að stækka og verða viðameiri. Við
höfum byggt upp talsverða þekkingu
á þessu sviði undanfarin ár og höfum
meðal annars verið í samstarfi við
Björn Ólafs arkitekt í Frakklandi en
hann hefur starfað áratugum saman
við skipulag hverfa og bæja í eða við
Parísarborg.“
Bryggjuhverfin
Bryggjuhverfið í Grafarvogi er
fyrsta hverfið, sem reist er á landfyll-
ingu og sagði Sigurður að það væri
nær fullbyggt. Gert er ráð fyrir að þar
rísi rúmlega 400 íbúðir og á annan tug
þúsunda fermetra af skrifstofuhús-
næði.
„Framkvæmdir við Bryggjuhverf-
ið hófust árið 1992 með landfyllingum
en þá var alger deyfð á fasteigna-
markaðinum þannig að ákveðið var að
staldra við þar til jafnvægi væri kom-
ið á að nýju,“ sagði hann. „Bygginga-
meistarar voru svartsýnir í fyrstu og
tregir til að kaupa af okkur lóðirnar
og byggja en síðan reið einn á vaðið
og seldi mjög vel og þá komu aðrir
hlaupandi. Borgaryfirvöld hafa með
nýju aðalskipulagi ákveðið að stækka
Bryggjuhverfið og mun það í framtíð-
inni ná yfir allt athafnasvæði Björg-
unar í Grafarvogi en auk þess verður
landfyllingin stækkuð enn frekar.
Þegar að því kemur mun fyrirtækið
því flytja sig um set,“ sagði Sigurður.
„Í annan stað erum við að hanna og
skipuleggja strandhverfi í Garðabæ í
samstarfi við Byggingafélag Gylfa og
Gunnars ehf., en það verður með tals-
vert öðru sniði en hverfið í Grafar-
vogi. Það hafa verið talsverðar deilur
um svæðið en nú er komin lausn sem
öllum líkar og verður byrjað á fram-
kvæmdum þar síðar í sumar á ein-
hverjum skemmtilegasta útsýnisstað
á höfuðborgarsvæðinu.“ Gert er ráð
fyrir 750 íbúðum, skrifstofuhúsnæði
og smábátahöfn í væntanlegu
bryggjuhverfi í Garðabæ.
„Við höfum líka skipulagt í sam-
vinnu við Bygg ehf., bryggjuhverfi í
Kópavogi, þar sem gert er ráð fyrir
tæplega 500 íbúðum og smábátahöfn.
Hverfið er rétt innan við hafnarfyll-
ingu Kópavogshafnar,“ sagði Sigurð-
Bryggju-
hverfin próf-
steinn á getu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sigurður Helgason, forstjóri Björgunar hf.
Í Kópavogi hefur Björgun hf. í samvinnu við Bygg ehf. skipulagt bryggjuhverfi
fyrir tæplega 500 íbúðir ásamt smábátahöfn.
Um þessar mundir eru 50 ár liðin síðan Björgun
hf., sand- og malarsala hóf starfsemi sína. Kristín
Gunnarsdóttir hitti Sigurð Helgason forstjóra, sem
rakti sögu fyrirtækisins, greindi frá helstu verk-
efnum og svaraði spurningunni um hvaðan nafn
fyrirtækisins væri komið.