Morgunblaðið - 27.06.2002, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 27. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í FYRRADAG kom fram til-boð frá fimm stofnfjárfestumí allt hlutafé sparisjóðsins,sem hefur það að markmiði
að Búnaðarbankinn yfirtaki spari-
sjóðinn. Ekki er hægt að fullyrða
að svo stöddu hvaða tillögur muni
liggja fyrir fundi SPRON, hvenær
sem hann verður nú haldinn.
Hvort stofnfjáreigendur munu
síðar standa frammi fyrir öðrum
kostum en nú liggja fyrir og greiða
átti atkvæði um á morgun getur
því enginn sagt til um, en þeir kost-
ir sem fyrir liggja verða þó reifaðir
hér.
Í stórum dráttum felur tillaga
stjórnarinnar SPRON í sér að
SPRON verði breytt í hlutafélag
og að stofnfjáreigendur verði hlut-
hafar í því félagi og fái hlutafé sem
metið er jafnvirði endurmetins
stofnfjár þeirra. Tillaga og tilboð
stofnfjáreigendanna gerir ráð fyrir
að hlutafjárvæðingu sé hafnað og
að aðrir stofnfjáreigendur selji
þeim stofnfé sitt á fjórföldu end-
urmetnu stofnverði. Í framhaldi af
því verði stofnféð selt Búnaðar-
bankanum sem taki SPRON yfir.
Tillaga stjórnar SPRON gerir
ráð fyrir að breyta sparisjóðnum í
hlutafélag. Í tillögunni felst að nýtt
hlutafélag, SPRON hf., muni yfir-
taka allan rekstur, eignir og skuld-
ir sparisjóðsins. Eigandi að um
88,5% hlutafjár hins nýja hluta-
félags verður sjálfseignarstofnunin
SPRON-sjóðurinn ses. og munu
þeir sem eru stofnfjáreigendur við
breytingu sparisjóðsins í hluta-
félag kjósa stjórn sjálfseignar-
stofnunarinnar í framtíðinni, hvort
sem þeir verða áfram hluthafar í
SPRON hf. eða ekki. Aðrir hlut-
hafar munu eiga um 11,5% hluta-
fjár. Sjálfseignarstofnunin mun
fara með atkvæði í samræmi við
eignarhlut sinn, en aðrir hluthafar
munu hver um sig mest geta farið
með 5% atkvæða.
Endurskoðunarfyrirtækið Del-
oitte & Touche hefur metið verð-
mæti SPRON og niðurstaðan var
sú að markaðsverðið væri 4,2 millj-
arðar króna. Hlutur stofnfjáreig-
endanna, sem eru rúmlega 1.100
talsins, verður 11,5% eins og áður
sagði, eða 485 milljónir króna.
Sjálfseignarstofnunin fær 3.715
milljónir króna í sinn hlut.
Nafnverð hvers hlutabréfs sem
stofnfjáreigendur fá fyrir hvert
stofnbréf er 8.355 krónur. Verður
eigendum bréfanna gert tilboð um
að innleysa eign sína og mun það
gerast á genginu 4,2, sem þýðir að
verðmæti hvers stofnfjárbréfs við
innlausn verður 35.091 króna.
Markmið stjórnar SPRON er að
skrá hlutabréf SPRON hf. á Verð-
bréfaþing eftir hlutafjárvæðingu.
Til að það sé hægt þurfa að
minnsta kosti 25% hlutafjárins að
vera í dreifðri eign, og fram hefur
komið hjá sparisjóðsstjóra SPRON
að þetta þýði að sjálfseignarstofn-
unin muni minnka eignarhlut sinn.
Eitt af því sem gagnrýnt hefur
verið við þessa aðferð við að hluta-
fjárvæða sparisjóðinn er að sú
staðreynd að einn aðili, sjálfseign-
arsjóðurinn, fer með svo ráðandi
hlut muni leiða til þess að markaðs-
verð bréfanna verði lægra en ella
og að þau verði illseljanleg. Á móti
er hægt að benda á að í verðmati
Deloitte & Touche kemur fram að
vegna atriða sem lúta að lagalegri
sérstöðu sparisjóðanna hafi reikn-
að verðmæti SPRON hf. verið
lækkað um allt að 20%.
Tillaga stofnfjáreigendanna
Frá stofnfjáreigendum hefur
annars vegar komið fram tillaga til
fundar stofnfjáreigenda
stofnfjáreigendunum Ben
hannessyni og Ingimari
syni. Hins vegar hefur ko
tilboð til stofnfjáreigenda
mari og fjórum öðrum stof
endum, þeim Gunnari A.
syni, Gunnlaugi M. Sigmu
Pétri H. Blöndal og Sveini
Búnaðarbankinn er fjárh
bakhjarl tilboðsins og gen
út á að hann taki SPRON
Tillaga Benedikts og
hljóðar í fyrsta lagi upp á
fjáreigendur felli tillögu
um hlutafjárvæðingu. Í öð
tillaga um að fella niður
fjölda þeirra stofnfjárhl
hver stofnfjárfestir má eig
gera samþykktir ráð fyri
markseign séu 20 hlutir.
lagi er lagt til að fundur s
festa leggi til við stjórnin
muni ekki standa gegn
stofnfjárhluta í sjóðnum.
og síðasta lagi leggja þeir
og Ingimar til varatillögu
is að verði ekki fallist á
lögur þeirra þá verði sett
við því atkvæðamagni se
eignarstofnunin megi fara
verði það 5% en ekki nál
Eigendum Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrenn
Stofnfjáreigendur SPRON standa nú
frammi fyrir tveimur meginkostum sem þó
ríkir mikil óvissa um nú. Haraldur Jo-
hannessen kynnti sér þá en Arnór Gísli
Ólafsson skýrir frá breyttu laga- og sam-
keppnisumhverfi sparisjóðanna.
Bitist um s
STOFNFJÁREIGENDUR,endurmetið stofnfé, hluta-félagsvæðing, sjálfseign-arstofnun eru meðal
þeirra orða sem einatt hafa komið
fyrir í umfjöllun um átökin um
SPRON. Hvað þýðir þetta á mæltu
máli, hver stjórnar sparisjóðunum
og hvers vegna vilja menn breyta
sumum sparisjóðanna í hlutafélög?
Sparisjóðir eru enn sem komið er
annars vegar byggðir upp af
stofnfé stofnfjáreigenda, ábyrgð-
armannanna en ekki af hlutafé
hluthafa og hins vegar af spari-
sjóðnum sjálfum, sjóðnum sem
sjálfseignarfélagið sem sparisjóð-
irnir teljast vera hefur myndað í
áranna rás. Uppfært eða end-
urmetið stofnfé er hins vegar ein-
ungis mjög lítill hluti af markaðs-
virðinu sparisjóðs á borð við
Sparisjóð Reykjavíkur og nágrenn-
is, SPRON.
Stofnfjáreigendur SPRON eru
nú 1.107 talsins og stofnfjárhlut-
irnir samtals 14.492 og að með-
altali á hver stofnfjáreigandi um 13
hluti. Stjórn SPRON var skipuð
fimm fulltrúum, stofnfjárfestar
kusu þrjá menn (einn maður, eitt
atkvæði, þ.e. áhrif þess sem átti
einn hlut voru sömu og þess sem
átti 20 hluti algerlega öfugt við það
sem tíðkast hjá hlutafélögum) en
Reykjavíkurborg tvo menn. Svipað
var upp á teningum með aðra
sparisjóði, þ.e. sveitarfélögin og
stofnfjáreigendur kusu menn í
stjórn sjóðanna. Stjórnin réð síðan
sparisjóðsstjóra líkt og stjórn
hlutafélags ræður forstjóra. Allt er
þetta einfalt og auðskiljanlegt.
Stofnfjáreigendur eru þeir sem
komu að stofnun sparisjóðanna,
síðar meir ef til vill erfingjar
þeirra en auk þess hefur fleirum,
s.s. starfsmönnum sparisjóðanna
og mökum, viðskiptavinum, verið
gert kleift að eignast stofnfé á síð-
ari tímum. Stjórnir sparisjóðanna
hafa tekið ákvörðun um hverjir
hafa getað eignast stofnfjárhlut.
Hjá SPRON hefur þetta verið
nokkuð opið hin síðari ár þótt
formleg heimild þurfi að koma frá
stjórn.
Þannig má nefna að af um 170
starfsmönnum SPRON eru um 100
þeirra stofnfjáreigendur. Skjóta
má á að starfsmenn og makar sem
eiga stofnfjárhluti séu í kringum
150 talsins.
Alþingi samþykkti í fyrravor
breytingar á lögum um viðskipta-
banka og sparisjóði. Ekki urðu
harðar umræður um frumvarpið
og það var afgreitt fljótt og vel þótt
auðvitað hafi spunnist umræður
um einstök atriði þess.
Langmikilvægustu brey
arnar sem lúta að sparisjóð
er að samkvæmt núgildand
er þeim heimilt að breyta s
þykktum sínum.
Þannig má t.d. nefna að
þykktum SPRON hefur þe
ið breytt á þann veg, að sto
eigendur kjósa nú alla men
stjórn.
Í annan stað er nú heimi
breyta sparisjóðum í hluta
á slíkri hlutafjárvæðingu e
nokkrar takmarkanir. Í lög
er til að mynda kveðið á um
stakir aðilar eða tengdir a
megi ekki fara með meira
atkvæðamagni þótt hlutfjá
þeirra megi vissulega nem
en 5%.
Hömlur af þessu tagi ha
vegar bein áhrif á markað
verðmæti sparisjóðanna ei
komið hefur fram í mati D
Touche á verðmæti SPRON
Sé sparisjóði breytt í hlu
á að endurmeta allar eigni
og skuldbindingar og finna
verðmæti eigin fjár hans. H
samanlags hlutafjár, sem s
eigendur fá, á að nema sam
falli og stofnfé af áætluðu m
aðsvirði. Sá hluti hlutafjár
ekki kemur í hlut stofnfjár
gengur til sérstakrar sjálfs
Breytt umhverfi spa
NÝR GJAFAKVÓTI?
Það getur ekki hver sem ergerzt stofnfjáreigandi ísparisjóði með sama hætti og
hvaða einstaklingur sem er getur
keypt hlutabréf í hlutafélagi eigi
hann til þess fjármuni. Stofnfjár-
eigendur í sparisjóðum eru valdir af
stjórn viðkomandi sparisjóðs. Það
gengur enginn inn af götunni og
óskar eftir því að gerast stofnfjár-
eigandi í sparisjóði. Þeir eru til-
tölulega fámennur hópur, þótt þeim
hafi fjölgað töluvert síðari árin og
þá ekki sízt hjá Sparisjóði Reykja-
víkur og nágrennis. Í sumum spari-
sjóðanna eins og t.d. hjá Sparisjóði
Hafnarfjarðar, sem þó er einn af
öflugustu sparisjóðum landsins, er
þetta ótrúlega fámennur hópur. Sú
staðreynd að það ríkir ekkert jafn-
ræði í því hverjir geti gerzt stofn-
fjáraðilar í sparisjóði veldur því
ekki sízt að breyting sparisjóða úr
núverandi rekstrarformi sjálfseign-
arstofnana í hlutafélög er mjög
vandasöm.
Þegar einstaklingur gerist stofn-
fjáraðili að sparisjóði með því að
taka boði stjórnar sparisjóðs þar
um er honum ljóst á hvaða for-
sendum hann leggur fram fjármuni.
Hann fær peningana verðbætta og
væntanlega eðlilega ávöxtun til við-
bótar. Stofnfjáreigandi er hins veg-
ar ekki að kaupa hlutdeild í eigin fé
sparisjóðsins með þeim fjármunum
sem hann leggur fram. Hann á ekk-
ert tilkall til slíkrar hlutdeildar.
Eigið fé sparisjóðanna hefur orðið
til á löngum tíma og í tilviki Spari-
sjóðs Reykjavíkur og nágrennis
hefur það orðið til á 70 árum. Það
hefur fyrst og fremst orðið til
vegna viðskipta viðskiptavina, al-
mennings, sem telja sig hafa verið
að eiga viðskipti við sjálfseignar-
stofnun.
Þegar umræður hófust um hugs-
anlega hlutafélagavæðingu spari-
sjóðanna fyrir nokkrum árum efndi
Morgunblaðið til töluverðra um-
ræðna á síðum blaðsins um þetta
mál. Þá voru deilur um kvótakerfið
í sjávarútvegi í hámarki og Morg-
unblaðið benti á að menn gætu ekki
selt það sem þeir ættu ekki. Aug-
ljóst var að ef ekki væri rétt staðið
að hlutafélagavæðingu sparisjóð-
anna væri hætta á að þar gæti orðið
til nýr gjafakvóti. Stofnfjáreigend-
ur í sparisjóðum gætu eignast hlut-
deild í eigin fé sparisjóðanna án
þess að hafa nokkru sinni lagt fram
fjármuni til þess að eignast þá hlut-
deild. Eigið fé sparisjóðanna á Ís-
landi nemur á annan tug milljarða
króna. Fyrirsjáanlegt var að sú gíf-
urlega eignatilfærsla, sem varð í
skjóli kvótakerfisins, gæti endur-
tekið sig við hlutafélagavæðingu
sparisjóðanna.
Af þessum sökum var lögð á það
rík áherzla við lagasetningu á Al-
þingi að koma í veg fyrir að nýtt
gjafakvótakerfi yrði til við áform-
aða hlutafélagavæðingu sparisjóð-
anna.
Í 17. gr. þeirra laga segir svo:
„Stofnfjáreigendur hafa ekki rétt
til ágóðahlutar af rekstrarafgangi
sparisjóðs umfram það sem mælt er
fyrir um í lögum þessum.“
Í sömu lagagrein segir einnig:
„Stofnfjáreigendur skulu einungis
njóta arðs af innborguðu stofnfé
sínu.“
Með yfirtökutilboði Búnaðar-
banka Íslands er gengið gegn skýru
markmiði laganna. Með því er að
hluta til verið að bjóða stofnfjáreig-
endum í SPRON að selja það sem
þeir hafa aldrei keypt.
Verði niðurstaða Fjármálaeftir-
litsins sú að heimilt sé að lögum að
gera slíkt tilboð er fyrirsjáanlegt
að allir bankarnir, Íslandsbanki,
Landsbanki, Búnaðarbanki og
Kaupþing munu keppast við að gera
stofnfjáreigendum sparisjóðanna
um land allt tilboð í stofnfjárbréf
þeirra. Að skömmum tíma liðnum
verða nánast engir sparisjóðir til.
Er það eftirsóknarverð niður-
staða? Ef fjórir viðskiptabankar
kaupa upp alla sparisjóðina verður
þess ekki langt að bíða að einhverj-
ir bankanna renni saman, þannig að
það verði tvær og í mesta lagi þrjár
fjármálastofnanir á Íslandi.
Morgunblaðið hefur alla tíð hvatt
til frjálsræðis í viðskiptum. Ef hins
vegar frjálsræðið fer úr böndum og
kemst á það stig að það stuðlar að
einokun örfárra aðila á nánast öll-
um sviðum viðskipta er tímabært að
staldra við og íhuga hvar við stönd-
um.
Löggjafinn hefur opnað fyrir
möguleika á hlutafélagavæðingu
sparisjóðanna til þess að auðvelda
samruna þeirra í stærri einingar til
þess að þeir geti betur keppt við
bankana en ekki til þess að bank-
arnir gleypi þá með húð og hári.
Eftir harðar deilur í rúman ára-
tug um gjafakvótakerfi í sjávarút-
vegi, sem gerði fámennum hópi
kleift að flytja milljarðatugi úr
landi og þar að auki án skatt-
greiðslna vegna breytinga á skatta-
lögum, sem gerðu slíkan flutning
mögulegan, er af og frá að það sé
sjálfsagt mál að slíkt kerfi verði til
með því að farið verði inn um bak-
dyrnar inn í sparisjóðina.
Hafi lagasetning Alþingis um
sparisjóðina ekki verið nógu skýr
verður ekki hjá því komizt að lög-
gjafinn grípi strax í taumana.
Það er hörmulegt að þegar fyrsta
skrefið er stigið í átt til þess að
breyta rekstrarformi sparisjóðs
skuli það mál falla í þann farveg
sem nú blasir við.
Það uppnám, sem nú er orðið í
kringum fyrirhugaða hlutafélaga-
væðingu SPRON, er enn eitt dæmið
um það að endurskipulagning fjár-
málakerfisins hefur ekki verið
hugsuð til enda af Alþingi og rík-
isstjórn.
Ekki skal dregið í efa að það eitt
vaki fyrir forráðamönnum Búnaðar-
bankans að mynda rekstrarhæfari
einingu. En á Íslandi snúast við-
skipti ekki bara um viðskipti. Menn
verða að horfa til ýmissa átta þegar
stórviðskipti koma við sögu. Það
gerðu forráðamenn sparisjóðanna
og Kaupþings ekki fyrir þremur ár-
um, þegar þessir aðilar seldu Orca-
hópnum svonefnda hlut sinn í FBA
og hlutu harða gagnrýni fyrir.
Þeir sem standa að yfirtökutil-
boðinu í SPRON hafa heldur ekki
hugsað sinn gang nægilega vel. Hin
þjóðfélagslegu áhrif þessa tilboðs
geta orðið víðtæk og neikvæð.