Morgunblaðið - 13.07.2002, Qupperneq 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JÚLÍ 2002 31
TENGIGRIND
Hentugt í sumarbústaðinn!
Fyrir 80m2 rými miðað við 75-35°c
hitaveitu 70-30°c hringrásarkerfi
og 30% frostlög.
Breiddin er 65cm og hæðin 75cm
Heildsala - Smásala
VATNSVIRKINN ehf
Ármúla 21 · Sími 533 2020
www.vatnsvirkinn.is
meistar inn. is
HÖNNUN LIST
VIÐ Íslendingar höfumlengi notað gömul, ís-lensk heiti á erlendumborgum og héruðum og
þá alveg sérstaklega á Norð-
urlöndum og í þeim Evrópulöndum
öðrum, sem mest hafa tengst sögu
okkar í gegnum tíðina.
Við tölum um og skrifum Kaup-
mannahöfn, Árósar og Óðinsvé,
Sjáland, Fjón og Jótland í Dan-
mörku og Stokkhólmur, Gauta-
borg og Málmey eða Málmhaugar í
Svíþjóð svo dæmi séu nefnd.
Noregur stendur okkur að sjálf-
sögðu næst. Þaðan komu land-
námsmenn og hlóðu skutinn eins
og Egill forðum sögum og sögnum
og öðrum fróðleik um sína gömlu
átthaga. Ekki verður farið út í það
hér að telja upp öll þau norsku ör-
nefni, sem hafa að mestu haldið
sinni gömlu mynd í íslensku, en
meðferð þeirra getur stundum
sagt allmikið um þekkingu viðkom-
andi á eigin sögu og bókmenntum.
Á Íslandi hefur einn konungur
borið beinin, Hrærekur Dagsson,
sem Ólafur Haraldsson lét flytja út
hingað og andaðist á Kálfsskinni í
Eyjafirði. Hrærekur var konungur
á Heiðmörk en í útvarpinu er nú
farið að tala um Hedmark, Tele-
mark og Opland. Þannig er um
fleiri norræn nöfn, sem hingað til
hafa átt sína íslensku mynd en með
því er einfaldlega verið að rjúfa
gamlan þráð, sem hefur tengt okk-
ur við söguna í meira en ellefu
hundruð ár.
Þessi gamla, íslenska nafna-
venja tekur einnig til Bretlands-
eyja og ýmissa staða á meginland-
inu. Shetland er Hjaltland og
Hebrides Suðureyjar. York er Jór-
vík og Canterbury Kantaraborg. Í
Þýskalandi eru líka ýmis dæmi um
þetta og alltaf finnst mér skemmti-
legra að tala um Saxelfi en Elbe.
Allar þjóðir hafa sína útleggingu
á nöfnum ríkja og þjóða og besta
dæmið um það eru Englendingar,
sem styðjast þá meðal annars við
sína sögu, nýlenduveldisins gamla.
Haag í Hollandi er á ensku
Hague, Nürnberg í Þýskalandi
Nuremberg og München Munich.
Hér á landi hefur það hins vegar
tíðkast að nota alkunn, evrópsk
heiti óbreytt sé ekki hefð fyrir
öðru. Frá stríðslokum höfum við
talað um Nürnberg-réttarhöldin
en á Stöð 2 hefur verið talað um
Nuremberg-réttarhöldin. Ekki
bendir það til mikillar þekkingar á
sögu síðustu
áratuga.
Annað, sem
heyrir til al-
mennri þekk-
ingu, hjá frétta-
mönnum og
raunar öllum
öðrum, er að
hafa einhverja nasasjón af Biblí-
unni. Hvað sem trúarlegu innihaldi
hennar líður, þá hefur hún haft
mótandi áhrif á íslenskt mál og þar
er að finna margt af því fegursta,
sem ritað hefur verið.
Borgin Týrus er víða nefnd í
Biblíunni, til dæmis í Postulasög-
unni, en í fréttum Stöðvar 2 var
sagt frá því, að Ísraelar hefðu skot-
ið á borgina Tyre. Upp á ensku að
sjálfsögðu og ekki víst, að viðkom-
andi fréttamaður hafi haft hug-
mynd um annað heiti og íslensku-
legra.
Tilefni þessara hugleiðinga er,
að í Ríkisútvarpinu hefur nú í tví-
gang verið talað um Gíbraltarsund.
Það hefur þó heitið Njörvasund og
áður Nörvasund. Mun fyrri liður
orðsins vera skyldur „narrow“ í
ensku og merkir þröngur.
– – –
Því miður virðist það ekki fara á
milli mála, að tilfinningunni fyrir
málinu, málkenndinni, hefur hrak-
að. Það birtist meðal annars í
rangri og oft kátlegri notkun orða-
tiltækja ýmiss konar. Áður hefur
verið minnst á það, sem ein-
hverjum þótti svo eftirsóknarvert,
„að vera kominn á græna torfu“,
og í Fréttablaðinu nú í vor sagði,
að Elísabet Ólafsdóttir hefði „stað-
ið í hári Sigurjóns Kjartanssonar“.
Ekki hefur það verið þægilegt en
vonandi hefur hún látið sér nægja
að standa uppi í hárinu á honum.
– – –
Enskan er lævís og lipur eins og
syndin sjálf og hún laumar sér inn
á ólíklegustu stöðum. Fyrir
skömmu var sýnt í fréttum rík-
issjónvarpsins viðtalsbrot við
Shimon Peres, utanríkisráðherra
Ísraels, og þar var eftir honum
haft í texta, að Ísraelar ætluðu sér
ekki að stjórna „lífum“ Palest-
ínumanna. Peres talaði ensku og
þar er samstofna orð notað í fleir-
tölu. Svo er ekki í íslensku. Það er
eintöluorð með þeirri einu und-
antekningu að því ég best veit, að
sagt er, að kötturinn hafi níu líf.
Þar er fyrirmyndin vafalaust er-
lend, trúlega dönsk.
– – –
Fyrir nokkru var minnst á það í
þessum dálkum, að sagnir löguðu
sig jafnan að frumlaginu en furðu-
lega algengt er, að eignarfalls-
einkunn sé látin stýra þeim. Um
það var dæmi í textavarpi sjón-
varpsins fyrir skömmu en þar var
fyrirsögnin á einni fréttinni þessi:
„Félag heyrnarlausra kæra.“
Sá, sem þar hefur haldið á
penna, ætti að fara að athuga sinn
gang svo ekki sé dýpra í árinni tek-
ið.
Hrærekur var
konungur á
Heiðmörk en í
útvarpinu er nú
farið að tala
um Hedmark
svs@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Svein Sigurðsson
að vitna í frétt DV um fjármálamis-
ferli ákveðins manns á liðnu sumri.
Lágkúran ætlar engan endi að taka!
Þorsteinn býr til „ekki frétt“ og tal-
ar svo um „varnarsigur“ ef Sæsilf-
ursmenn hætta við áformaða seiða-
flutninga, framkvæmd sem aldrei
hefur svo mikið sem hvarflað að
mönnum.
Kæri Þorsteinn. Svona vinna
menn ekki lengur í nútíma stjórn-
sýslu. Ég ætla að vona að hags-
munaaðilar allir beri gæfu til að gefa
faglegri umfjöllun aukið vægi og láti
tilfinningasemi lönd og leið. Það er
væntanlega sameiginlegt kappsmál
allra að standa vörð um heilbrigði ís-
lenskra laxa- og silungastofna, bæði
af eldis- og villtum uppruna. Grein-
arskrif þín eru á engan hátt fallin til
að efla þá samstöðu, heldur þvert á
móti.
Laxaseiði
Ég ætla að vona, segir
Gísli Jónsson, að hags-
munaaðilum öllum beri
gæfa til að gefa faglegri
umfjöllum aukið vægi
og láti tilfinningasemi
lönd og leið.
Höfundur er dýralæknir
fisksjúkdóma.
NÚ OPNAR maður
ekki svo blöðin að það
sé ekki verið að hvetja
fólk að ræða málin, þar
eru heilu síðurnar af
nöfnum fólks sem vill
ræða málin. Í einni
auglýsingunni stendur
orðrétt: „Þjóð með öfl-
ugt atvinnu- og menn-
ingarlíf þar sem velferð
þegnanna er tryggð.
Einstakur árangur fá-
mennrar þjóðar væri
óhugsandi nema fyrir
það afl sem felst í sjálf-
stæðinu.“ Tilvitnun
lýkur. Ég mundi
skammast mín fyrir að
setja nafnið mitt undir svona hræsni.
Hvað er ekki að ske í þessu þjóð-
félagi, mannréttindi eru brotin á
fólki, atvinnan og lífsbjörgin tekin
frá því og húsin boðin upp.
Nú skulum við byrja á byrjuninni
og ræða málin. Hvað er það annað en
brot á mannréttindum þegar fiskin-
um í sjónum er skipt á milli örfárra
sægreifa þessa lands og aðrir verða
að eiga það undir þessum háu herr-
um hvort þeir lifi eða deyi, hvort
þeim hentar að leigja frá sér kvóta
eða ekki og hvort leigan er 150 eða
180 kr. kílóið allt eftir hvað sægreif-
unum hentar í það skiptið. Er það
einstakur árangur fámennrar þjóðar
að vera búin að koma því svo fyrir að
víðast hvar á landsbyggðinni er búið
að selja lífsbjörgina burt og fólkið
annað hvort flutt suður eða af landi
brott? Er velferð þegnanna tryggð
með því að þeir ríku verði ríkari og
hinir fátæku fátækari! Nei, ég held
ekki.
Ekki fyrir löngu síðan kom hingað
hópur fólks til þess eins að mótmæla
mannréttindabrotum í sínu heima-
landi, friðelskandi fólk sem við tók-
um náttúrulega vel á
móti eða hitt þó heldur!
Hentum þeim í fangelsi
- en það er önnur saga.
En mér er spurn: Hve-
nær höfum við Íslend-
ingar staðið svona sam-
an og mótmælt
mannréttindabrotum á
okkar þegnum? Hve-
nær ætlum við að rísa
upp og segja hingað og
ekki lengra? Eða vökn-
um við ekki fyrr en öll
minni sjávarpláss
verða komin í eyði og
allur kvóti verður kom-
inn á fáar hendur eins
og t.d. Samherja,
Granda og Eimskip? Hver hefði trú-
að því fyrir svona 15 árum að Eim-
skip yrði einn stærsti kvótaeigand-
inn árið 2002?
Ef almenningur í þessu landi fer
ekki að vakna af þessum þyrnirós-
arsvefni sem hefur staðið alltof lengi
þá verður þessi draumur sægreif-
anna að veruleika og þá verður næg-
ur fiskur í sjónum fyrir sægreifana
og Hafró og Fiskistofa verða lögð
niður enda bara sett til höfuðs smæl-
ingjum. Væri nú ekki nær fyrir allt
þetta fólk sem vill nú ræða málin að
taka fyrst til heima hjá sér og taka
höndum saman við alla þá sem vilja
að mannréttindabrotum linni á Ís-
landi með því að brjóta kvótakerfið á
bak aftur. Ég skora hér með á alla
sem virkilega vilja landi sínu vel að
fylkja sér um þetta mál.
Við skulum líka minna ráðamenn
þjóðarinnar á að það eru kosningar í
vor og við erum ekki búin að gleyma
því hverjir hafa traðkað á okkur og
komið fram við okkur eins og dónar
og að vori ætti það frekar að vera
kosningamál hvort við getum lifað í
þessu landi eða hvort það er bara
ætlað fáum sægreifum en ekki hvort
við göngum í ESB. Einnig vil ég
benda öllum þeim sem ekki vita út á
hvað kvótakerfið gengur að kynna
sér það. Í bókinni Stjórn fiskveiða og
skipting fiskveiðiarðsins sem kom út
1992 er mjög merkilegur kafli sem
ég vil hvetja alla til að lesa. Hann
heitir Hagkvæmni og réttlæti og er
eftir Þorvald Gylfason, það er eins
og hann hafi skrifað þetta í gær.
Svona í lokin, ef fólk vill sofa
áfram sínum þyrnirósarsvefni og
ekki vakna fyrr en það hrekkur upp
við það að martröðin er orðin að
veruleika þá er það kannski spurn-
ing hvort okkur er ekki betur borgið
innan ESB því maður spyr sig hvort
sá viðbjóður sem viðgengst í íslensk-
um sjávarútvegi væri látinn viðgang-
ast þar. Nú skulum við ræða málin.
Kúgun á Íslandi
Kristín
Þórðardóttir
Árangur
Er það einstakur
árangur fámennrar
þjóðar, spyr Kristín
Þórðardóttir, að vera
búin að koma því svo
fyrir að víðast hvar á
landsbyggðinni er búið
að selja lífsbjörgina
burt og fólkið annað
hvort flutt suður eða
af landi brott?
Höfundur er verkakona
og gift sjómanni.
bagla papanna, en baglar þessir hafa
að öllum líkindum verið einfaldir
göngustafir förumunka en ekki
skreyttir biskupsstafir þótt bagall
merki það nú. Loks hafa fundist
krossristur í hellum víðs vegar um
landið en ómögulegt er að tímasetja
þær. Nú er unnið að rannsókn nokk-
urra þeirra á Rangárvöllum með
hliðsjón af svipuðum hellaristum
kelta. Ef papar létu sér ekki nægja
einfalda hellisskúta sem híbýli er
mjög líklegt að skýli þeirra hafi verið
einföld og látlaus. Þess háttar bú-
staði er því miður mjög erfitt að
greina með fornleifarannsóknum. Þá
er og líklegt að þeir, sem á eftir
komu, hafi nýtt sér híbýli þeirra, sem
fyrir voru, auk þess sem mjög líklegt
er að sama grjótið hafi verið notað
aftur og aftur í hleðslur nýrri eða
endurnýjaðra húsa. Einnig ber á það
að líta að lítið sem ekkert hefur verið
gert að því að leita skipulega að forn-
minjum hér á landi, hvað þá forn-
minjum sem lítil tiltrú er á að hafi
verið til staðar. Nógu erfitt er að
greina hús frá því á 17. öld, eða fyrir
300 árum, hvað þá látlausa bústaði
frá því 1200 árum fyrr.
Ef fyrstu víkingarnir sem hingað
komu hafi hitt fyrir kristna og frið-
sama Íra má telja víst að heiðingjar
hafi haldið uppteknum hætti í sam-
skiptum sínum við þá; rænt og rupl-
að, hneppt í þrældóm líkt og Tyrkir
síðar eða hrakið þá af landi brott. Það
sætir því ekki furðu að hinn prest-
lærði Ari hafi reynt að skrifa sem
minnst um papana. Hús, sem hafa
verið endurbyggð og enn standa, t.d.
í Landsveit, hafa óyggjandi keltneskt
toppbyggingalag. Fornar garð-
hleðslur eru líkar því sem þekktust á
Írlandi. Hringlaga hlaðnar fjárborgir
hafa sama handbragð og þekktust á
Írlandi. Má þar t.d. nefna fjárborgina
í Óbrennishólma í Krýsuvík sem og
garðhleðslur, grafreit og skála í Hús-
hólma. Í dag má enn sjá móta fyrir
u.þ.b. 70 fjárborgum á Reykjanesi
einu, misjafnlega gömlum. Munir,
sem fundist hafa í fornum gröfum,
s.s. á Hafurbjarnarstöðum í Garði,
benda til þess að þar hafi keltneskt
fólk verið greftrað. Fornar þjóðleiðir
á hraunleiðum eru furðu mikið nið-
urgrafnar þar sem hraun runnu
skömmu eftir norrænt landnám.
Fleira mætt nefna. Það ætti því eng-
inn að afskrifa alveg tilvist eldri for-
feðra Íslendinga en þeirra er segir af
norrænum mönnum, enda benda
blóðrannsóknir til þess að Íslending-
ar megi alveg eins rekja ættir sínar
til Írlands og til Skandinavíu.
Höfundur er aðstoðaryfirlög-
regluþjónn í Reykjavík.