Morgunblaðið - 17.07.2002, Blaðsíða 13

AKUREYRI
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JÚLÍ 2002 13
Varalitaútsala
í Debenhams
Verð áður kr.1.406,-
Verð nú kr. 695,-
Meira en 50% afsláttur
Gildir út júlímánuð
Ath: Einungis er hægt að velja úr ákveðnum litum
BRENNISTEINN hefur fundist
við fornleifauppgröft við gamla
verslunarstaðinn að Gásum og
sagði Orri Vésteinsson, fram-
kvæmdastjóri Fornleifastofnunar
Íslands, að um merkan fund sé að
ræða. Væntanlega sé brenni-
steinninn komin austan úr Mý-
vatnssveit en þaðan var hann
fluttur út á 13. öld. „Þessi fundur
bendir til þess að Gásir hafi ekki
einungis verið
verslunarstaður
fyrir Eyjafjörð
heldur Norður-
land allt,“ sagði
Orri. Einnig
hefur fundist
talsvert af leir-
kerabrotum og
sagði Orri það
vekja athygli
því leirker hafi
ekki orðið al-
geng á Íslandi
fyrr en á 17.
öld en talið er
að verslunar-
staðurinn Gásir
hafi lagst af í
kringum árið
1400. Hluti
svæðisins er undir vatni og munu
tveir danskir kafarar frá neð-
ansjávarstofnun dönsku fornleifa-
stofnunarinnar vinna að Gásum
síðar í sumar. Þeir munu m.a.
skoða lónið við staðinn.
Fornleifauppgröftur hefur að
undanförnu staðið yfir að Gásum
og verður fram í ágúst næstkom-
andi. Orri, Guðrún María Krist-
insdóttir, forstöðumaður Minja-
safnsins á Akureyri, og Kristín
Sóley Björnsdóttir, verkefnis-
stjóri hjá Ferðamálasetri Íslands,
kynntu verkefnið að Gásum m.a.
fyrir Tómasi Inga Olrich mennta-
málaráðherra.
Um er að ræða þverfaglega
rannsókn og kynningu á Gásum á
vegum Minjasafnsins og Þjóð-
minjasafns Íslands í samráði við
fleiri aðila. Fornleifastofnun Ís-
lands hefur með höndum forn-
leifarannsóknir og Ferða-
málasetrið sér um kynningu en
Akureyrarsetur Náttúru-
fræðistofnunar Íslands mun sjá
um náttúrufarsrannsóknir, m.a.
gerð gróðurkorts og skráningu
fugla.
Reynt að fá skýra mynd af
staðnum og daglegu lífi
Guðrún sagði að verkefnið
snerist um að afla sem mestrar
þekkingar á verslunarstaðnum
Gásum, en hún myndi ekki aðeins
hafa vísindalegt gildi á Íslandi
heldur víða um heim, því stað-
urinn tengdist mjög öðrum kaup-
stöðum, einkum í Evrópu. Þá
verða ritheim-
ildir einnig
kannaðar og
sagði Guðrún að
töluvert hefði
þegar fundist af
slíkum heim-
ildum. „Við
munum reyna
að fá eins skýra
mynd af staðn-
um og daglegu
lífi sem kostur
er,“ sagði Guð-
rún.
Í kjölfarið
verður upplýs-
ingum miðlað til
almennings og
svæðið kynnt
heima- og ferða-
mönnum, en
Ferðamálasetur Íslands hefur það
verkefni á sinni könnu.
Fyrirhugað að tengja
nærliggjandi sögustaði
með fræðslustíg
Kristín Sóley sagði að fyr-
irhugað væri að reisa fræðsluset-
ur á svæðinu er fram liðu stundir.
Þá væri ætlunin að hluti búðanna
yrði reistur í formi tilgátuhúsa
þar sem rekið yrði lifandi safn
þar sem ferðamenn væru þátttak-
endur í sögu staðarins. Einnig
væri hugmyndin að tengja nær-
liggjandi sögustaði við Gási og
mynda þannig eins konar
fræðslustíg að Skipalóni sem er
örstutt frá og að Möðruvöllum.
Þannig væri ætlunin að gera Gás-
ir að menningartengdum ferða-
mannastað þar sem miðaldamenn-
ing Íslendinga skipaði stærsta
hlutverkið.
Leiðsögn fimm
sinnum á dag um svæðið
Nú þegar fornleifauppgröftur
stendur yfir er boðið upp á leið-
sögn um svæðið á íslensku, ensku
og þýsku þar sem greint er frá
markmiðum rannsóknanna og því
sem fram fer á svæðinu. Þá eru
ferðamenn fræddir á sögu Gása
og sambandi staðarins við nær-
liggjandi sögustaði. Alls er boðið
upp á fimm ferðir á dag, kl. 11,
12, 13, 14.30 og 15.30 og hefst
ferðin við bílastæðið við Gáseyri.
Búið er að koma fyrir nestisborði
og bekkjum á klöppunum ofan
við búðatóftirnar þannig að
ferðalangar geta notið útiver-
unnar fyrir eða eftir gönguferð
um svæðið og virt fyrir sér
útsýnið yfir Gásir og Eyjafjörð.
Þegar hafa um 150 manns slegist
í för með leiðsögumanni, Ingi-
björgu Magnúsdóttur, og kynnt
sér sögu staðarins. Farnar verða
tvær kvöldferðir síðar í sumar,
önnur miðvikudagskvöldið 24. júlí
og hin 7. ágúst.
Gásir voru helsti verslunar-
staður á Norðurlandi á miðöldum
og hvergi eru varðveittar jafn-
miklar mannvistarleifar á neinum
öðrum verslunarstað frá þeim
tíma á Íslandi.
Danski fornleifafræðingurinn
Daniel Bruun og Finnur Jónsson
unnu að mælingaruppdráttum á
Gásum árið 1907 og að sögn Orra
er nú verið að vinna á sama
svæði og þeir grófu þar upp fyrir
tæpum 100 árum. Þá unnu Mar-
grét Auðar Hermanns og Bjarni
Einarsson fornleifafræðingar á
Gásum sumarið 1986.
Hann sagði að þess væri
skammt að bíða að menn kæmust
niður á yfirborð bygginganna á
svæðinu, en svo virtist sem ekki
hefði verið vandað sérstaklega til
húsakynna. Menn hefðu hróflað
upp eins konar tjaldbúðum að
vori sem teknar voru niður að
hausti.
Alls eru á svæðinu tóttir eftir
60 búðir, fremur stórar, sem og
ein kirkjutótt sem bendir til að
fjölmenni hafi á tíðum verið að
Gásum. Þá eru til heimildir um
að þar hafi verið sex skip frá hin-
um ýmsu löndum í einu. Talið er
að kaupstaðurinn hafi lagst af
upp úr 1400, en síðustu heimildir
um siglingar þangað eru frá
árinu 1391, eftir það hvarf nafnið
úr rituðum heimildum. Orri benti
á að fundist hefði gjóskulag á
svæðinu frá árinu 1477, en fyrstu
heimildir um verslun á Akureyri
eru frá síðari hluta 16. aldar.
Einhvers staðar hljóti verslun að
hafa farið fram í Eyjafirði í milli-
tíðinni og yrði gagnlegt að kom-
ast að niðurstöðu hvað það varð-
ar.
Rannsóknaráætlun
til ársins 2006
Fram kom á fundinum á Gásum
að gerð hefði verið ítarleg rann-
sóknaráætlun sem nær til ársins
2006. Markmið fornleifarannsókn-
anna er að afmarka verslunar-
staðinn, kanna samhengi hans við
byggðina í nágrenninu, tímasetja
upphaf og endalok verslunar á
Gásum, kortleggja þróun stað-
arins, sýna fram á hvernig búð-
irnar voru byggðar og að varpa
ljósi á eðli þeirrar starfsemi sem
fram fór á Gásum. Áætlunin mið-
ar að því að grafa upp innan við
þriðjung aðalrústasvæðisins, en
annað verður geymt ósnert fyrir
komandi kynslóðir. Þannig verða
skildar eftir vel varðveittar
mannvirkjaleifar frá mismunandi
tímum til varðveislu og sýningar.
Gert er ráð fyrir að áætlunin
taki breytingum í ljósi uppgötv-
ana sem gerðar verða á rann-
sóknatímabilinu.
Fornleifauppgröftur stendur
yfir að Gásum annað sumarið í röð
Ef til vill táknræn orðsending á
treyju þess er grefur í rústunum
við fornleifauppgröft að Gásum
í Eyjafirði; Aldrei of seint.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Fornleifauppgröftur stendur nú yfir að Gásum í Eyjafirði en í honum
tekur þátt fólk frá ýmsum löndum. Hér er einn starfsmanna við gröft, en
að baki honum standa, frá vinstri: Tómas Ingi Olrich menntamálaráð-
herra, Kristín Sóley Björnsdóttir, verkefnisstjóri hjá Ferðamálasetri Ís-
lands, Guðrún María Kristinsdóttir, forstöðumaður Minjasafnsins á Ak-
ureyri, og Orri Vésteinsson, forstöðumaður Fornleifastofnunar Íslands.
Verslunar-
staður fyrir allt
Norðurland
FJÖRUTÍU ára afmæli Minjasafns-
ins á Akureyri var fagnað á sunnu-
dag, á Íslenska safnadaginn, sem og
því, að endurbótum er lokið í 100 ára
gömlum Minjasafnsgarðinum, sem
svo er nefndur. Safnið hélt garð-
veislu í tilefni dagsins þar sem boðið
var upp á ýmsan fróðleik og
skemmtan. Menntamálaráðherra,
Tómas Ingi Olrich, var meðal gesta
og flutti ávarp.
Sverrir Pálsson, fyrrverandi
skólastjóri, sem lengi var í stjórn
safnsins og um tíma formaður, flutti
erindi um sögu minjasafnsins og
Bjarni Guðleifsson náttúrufræðing-
ur rakti sögu Minjasafnsgarðsins.
Guðrún María Kristinsdóttir, for-
stöðumaður safnsins, flutti auk þess
ávarp. Auk þess var boðið upp á
ljóðalestur, sellóleik og leiðsögn um
sýningarnar.
Vert er að geta þess að við upphaf
samkomunnar léku blásarar úr
Lúðrasveit Akureyrar og Hljómsveit
Tónlistarskólans á Akureyri, en sú
fyrrnefnda á einmitt 60 ára afmæli á
þessu ári.
Á myndinni flytur Sverrir Pálsson
erindi sitt og á hann hlýða m.a.
Kristján Þór Júlíusson, bæjarstjóri á
Akureyri, Guðbjörg Ringsted eigin-
kona hans og Tómas Ingi Olrich
menntamálaráðherra.
Minjasafnið á Akureyri
Fjörutíu
ára af-
mælis
minnst
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson