Morgunblaðið - 17.07.2002, Blaðsíða 20

LISTIR
20 MIÐVIKUDAGUR 17. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á SÍÐUSTU tímum þegar það
hefur nálgast hefð á landi hér, að
vera með minnsta mögulega tilstand
varðandi umgjörð sýninga taka
menn eðlilega sérhverjum viðsnún-
ingi fagnandi. Síbyljusýningar með
lágmarks upplýsingum um það sem
augað greindi á framkvæmdunum
var orðið séríslenzkt fyrirbæri og
þjóðinni til lítils sóma að ekki sé
dýpra tekið í árinni. Að auk hvers
konar sérviska ríkjandi í stað þess
einfaldlega að vera með almennar
fræðandi upplýsingar, hlutlæga
miðlun eins og hvarvetna er lág-
marksþjónusta í listhúsum ytra.
Þetta er óvirðing við sýningargesti
og afleiðingarnar nærtækar í sím-
innkandi aðsókn sem því miður bitn-
aði (og bitnar) einnig á mikilsverðari
framkvæmdum.
En nú eru önnur teikn á lofti og
ber hér einkum að geta tveggja sýn-
inga í sölum listasafns ASÍ. Fyrir
skömmu lauk þar sýningu þriggja
mætra listakvenna, Guðbjargar
Lindar, Guðrúnar Kristjánsdóttur
og Kristínar Jónsdóttur, sem þær
nefndu, Dvalið í andránni, þar sem
samanlagt rými hússins var nýtt á
frábærlega skilvirkan hátt. Í kjölfar-
ið fylgdi sýning tveggja kynsystra
þeirra, þeirra Kate Leonard frá
Colorado og Valgerðar Hauksdóttur,
er þær nefna Dyr/Portal, og ekki eru
vinnubrögðin síðri þótt framkvæmd-
in sé annars eðlis. Báðar með víðtækt
nám að baki og vel sjóaðar á lista-
vettvangi, en það var hin sameigin-
lega listgrafíska sérhæfing sem
gerði að verkum að leiðir þeirra
sköruðust, Leonard deildarstjóri
myndlistardeildar og stjórnandi
grafíknáms við Colorado College,
þar sem Valgerður var gestalista-
maður, en róðan mun líkast til hafa
gert víðreistara milli grafíkverk-
stæða austan hafs og vestan en nokk-
ur annar íslenzkur listamaður, bæði
sem gestur og kennari. Þrátt fyrir
næsta ólík vinnubrögð og að þær
stöllur nálgist viðföngin úr tveim átt-
um að segja má, er grunntónn verka
þeirra náskyldur, báðar leita til nátt-
úruskapanna og tjá kenndir sínar
frammi fyrir þeim, jafnt huglægum
sem hlutkenndum. Einkennandi fyr-
ir blandaða tækni Kate Leonard eru
samsetningar ólíkra sjónarhorna
sem geta gefið til kynna sýn úr lofti,
eða víxlað er saman þverskurði at-
riða í nálægð og fjarlægð, útkoman
eins konar kviksjá, brotabrot og
þverskurður verundarinnar. Hér er
tímahugtakið einnig áleitið því nátt-
úran ber hvarvetna í sér skilaboð um
fortíðina, birtingarmynd hennar í ná-
lægu sjónmáli um leið og núið er allt-
umlykjandi ásamt vitundinni um
framrásina. Samhliða því að formein-
ingar og rými birtast í lagskiptum
áherslum þar sem veðrunin miðlar
einnig hinum aðskiljanlegustu upp-
lýsingum og skilaboðum til skoðand-
ans og vekja upp óræðar spurningar.
Maður greinir strax að um þjálf-
aðan og færan grafík listamann er að
ræða, vinnubrögðin þannig óaðfinn-
anleg tæknilega séð. Tilhneiging
listakonunnar til að vera nútímaleg
með því að hrista upp í hlutunum
með blandaðri tækni mjög skiljanleg
í ljósi tímanna og ótal tilrauna á sviði
sjálfrar þrykktækninnar, nálgast þó
í þessari mynd meir fingrafimi með
grafísku ívafi, föngin sótt víða í hlið-
argeira hreinnar listgrafíkur. Hér er
afar vel staðið að verki, fágunin slíp-
uð og ydduð til hins ítrasta, jafnvel í
þá veru að maður óskar sér þess að á
stundum slaki gerandinn á taumun-
um og hugarflugið fari á rás, helst út
í bláan buskann. Í ljósi mennta-
grunnsins saknar maður þess mjög
að sjá ekki hreinar og ómengaðar
grafíkmyndir innan um öll þessi
heilabrot, en vonandi verður ekki
löng bið á því í ljósi félagsskaparins.
Fyrir sumt en á annan hátt var
Valgerður Hauksdóttir í sporum
Leonards lengi vel, leitaði til ýmissa
hliðargeira jafnvel innsetningar með
hljóði. Hliðargeirarnir eru enn fyrir
hendi en í þessu tilviki mun þróaðri
jarðbundnari og hnitmiðaðari. Þó er
meira um vert að listakonan hrein-
lega blómstrar í nokkrum hreint
unnum stálætingum, sem eru afar líf-
rænar og þróttmiklar í útfærslu, sýn-
ir hve mikið býr í henni á grafíska
sviðinu fram yfir sjálfa þekkinguna á
tæknibrögðunum. Þannig séð þarf
listakonan ekki á neinum vangavelt-
um að halda og trú mín að sterkasta
hlið hennar sé að ganga hreint til
verks í gömlu tæknibrögðunum eins
og til að mynda Per Kirkeby og fleiri
evrópskir grafík listamenn hafa ver-
ið að gera á undangengnum árum.
Farsælla að láta hugmyndirnar
þróast í sjálfum vinnubrögðunum,
uppgötva þær og upplifa, en að láta
hugmyndirnar þróa tæknibrögðin,
þetta hafa margir núlistamenn rekið
sig á og var á skjön við allt sem þeir
höfðu áður haldið fram. Valgerður
virðist einmitt vera að nálgast þessi
viðhorf í vinnubrögðum sínum og
þótt hún hafi orðið að taka ýmsa
króka að markinu og sé raunar enn
að dreifa kröftunum skynjar maður
upplifaðri og samfelldari heild að
baki tilrauna hennar. Bein skynhrif-
in við fyrirbæri náttúrunnar eins og
þau koma fram í stafrænu ljósmynd-
unum mættu þó að ósekju koma enn
betur til skila. Að lokinni skoðunar-
ferð um allt rými listasafnsins þótti
mér meginveigur framkvæmdarinn-
ar liggja í því, að hér er ekki köld
rökhyggja á ferð heldur virkt blóð-
rennsli. Loks er sýningarskráin hval-
reki og mætti hér margur taka róð-
urnar til fyrirmyndar. Að halda
sýningu er nefnilega mikið mál og
hér er birtingarmyndin framúrskar-
andi.
Kate Leonard: Alluvial seed, blönduð tækni 2002.
Framúrskarandi
Valgerður Hauksdóttir: Upptök, stafræn ljósmynd, 2002.
MYNDLIST
LISTASAFN ASÍ
Opið alla daga frá 14-18. Lokað mánu-
daga. Til 28. júlí. Aðgangur 300 krónur.
MYNDVERK
KATE LEONARD
VALGERÐUR HAUKSDÓTTIR
Bragi Ásgeirsson
ERLENT
Í HUGA flestra Vesturlandabúa var
Genghis Khan miskunnarlaus stríðs-
maður og harðstjóri, sem fór með
ránum og kveikti í þorpum á þeim
landsvæðum sem hann lagði undir
sig eftir að hann sameinaði alla
mongólska ættflokka í upphafi 13.
aldar. Dregin er upp allt önnur
mynd af Genghis Khan á sýningu
sem stendur nú yfir í Washington,
en þar er honum lýst sem brautryðj-
anda í lýðræðislegum stjórnar-
háttum.
Mongólski höfðing-
inn fær nokkra upp-
reisn æru á sýningunni
„Mongólía nútímans:
endurreisn Genghis
Khans“ í National Mu-
seum af Natural Hi-
story, safni Smith-
sonian-stofnunarinnar.
Er þar fjallað um sögu
Mongólíu frá byrjun
aldarinnar sem leið þar
til alræði kommún-
istaflokksins var af-
numið og tekið upp lýð-
ræði. Sagt er að með
nýrri stjórnarskrá
Mongólíu 1992 hafi
landið í raun tileinkað sér aftur
ýmsa grunnþætti lýðræðisins sem
Genghis Khan hafi innleitt fyrir átta
öldum.
Var á undan Englendingum
Safnvörðurinn Paula Sabloff, sem
skipulagði sýninguna, tekur þó fram
að gestirnir þurfi að hafa í huga að
Genghis Khan hafi ekki komið á eig-
inlegu lýðræði heldur hafi hann fyrst
og fremst stjórnað heimsveldi sínu
með hervaldi. Hann hafi hins vegar
innleitt ýmsa þætti sem Vest-
urlandabúar líta á sem meginstoðir
lýðræðisins (þ.e. þátttaka þegnanna
í stjórn sameiginlegra mála, rétt-
arríki, jafnrétti og persónulegt
frelsi). Það hafi hann gert 1206, níu
árum áður en enskir barónar
þvinguðu Jóhann konung hinn land-
lausa til að undirrita frelsisskrá
Englendinga sem lagði grunn að
persónulegu og stjórnmálalegu
frelsi ensku þjóðarinnar. Genghis
Khan hafi meðal annars kallað
reglulega saman þing mongólskra
höfðingja til að ræða ýmis málefni
heimsveldisins, látið skrá lög sín og
setja þau í skipulegt kerfi árið 1206
og gert ættleiddan son sinn, Shigi-
hutuhu, að fyrsta dómaranum.
Sýningin er þrískipt og varpar
ljósi á sögu Mongólíu síðustu hundr-
að árin. Fyrsti hlutinn hefst í byrjun
20. aldarinnar þegar Mongólía, þá
nefnd Ytri-Mongólía, var enn hluti
Kínaveldis (hafði verið undir stjórn
kínverskra keisara frá 1691) og hon-
um lýkur árið 1921 þegar landið end-
urheimti sjálfstæði sitt með hjálp
Sovétríkjanna. Síðan er fjallað um
valdatíma kommúnista eftir byltingu
1924 þegar Mongólía varð annað
alþýðulýðveldi heims á eftir Sovét-
ríkjunum. Í þriðja og síðasta hluta
sýningarinnar er fjallað um Mong-
ólíu nútímans, blandað þjóðfélag
hirðingja og borgarbúa, frá því að al-
ræði kommúnista-
flokksins var afnumið
fyrir tólf árum.
Á sýningunni eru
notuð þrjú mongólsk
hirðingjahús, svokölluð
ger – færanleg hús sem
líkjast tjöldum, úr trjá-
greinum og klædd
flóka – til að sýna
hvernig menning
Mongóla hefur þróast
síðustu hundrað árin.
Tæpur helmingur
Mongóla býr enn í slík-
um húsum.
Í tveimur þessara
hirðingjahúsa eru elda-
vélar, húsgögn, fatn-
aður, leikföng og trúarlegar og ver-
aldlegar skreytingar til að sýna þær
miklu breytingar sem orðið hafa í
trúarlífi, fatnaði, efnahag og lífs-
háttum í Mongólíu á síðustu hundr-
að árum, meðal annars aukin vest-
ræn áhrif. Gestum gefst einnig
kostur á að snerta nokkra smíðis-
gripi, meðal annars söðla, og klæð-
ast mongólskum skikkjum.
„Pasta-æturnar voru
auðveld bráð“
Á sýningunni er skírskotað til
skoðanakönnunar í Mongólíu þar
sem fram kemur að margir Mong-
ólar aðhyllast þá kenningu að Geng-
his Khan hafi innleitt ýmsa grunn-
þætti lýðræðisins. Blaðamaður The
Washington Post, Michael O’Sulliv-
an, segir þó að Sabloff færi ekki
nógu sannfærandi rök fyrir kenning-
unni, meðal annars vanti skírskot-
anir í sögulegar heimildir eins og
„Leynilega sögu Mongóla“, bók sem
Shigi-hutuhu er talinn hafa ritað
skömmu eftir dauða föður síns.
Blaðamanninum þykir Sabloff
fulldjörf í því að láta gamminn geisa
í texta sýningarinnar, til að mynda
þegar hún veltir fyrir sér „leyni-
vopninu“ á bak við landvinninga
Mongóla í Kína, Indlandi, Persíu,
Afganistan og Litlu-Asíu þegar
Genghis Khan drottnaði yfir einu
víðlendasta heimsveldi sögunnar.
„Ef til vill fólst það í því að fæða
þeirra var próteinrík, kjöt, mjólk og
ostur, en Kínverjar og Evrópubúar
voru orðnir sljóir af eintómum hrís-
grjónum, pasta og hafragraut!“
skrifaði Sabloff. „Auðvitað voru
þessar pastaætur auðveld bráð fyrir
mongólsku kjötæturnar!“
National Museum of Natural History
Mercedes Benz fyrir utan mongólskt hirðingjahús, svokallað ger,
færanlegt hús sem líkist tjaldi, úr trjágreinum og klætt flóka.
Genghis Khan
lýst sem föður
lýðræðisins
Genghis Khan
’ Sagður hafa inn-leitt ýmsa grunn-
þætti lýðræðisins ‘
The Washington Post.