Morgunblaðið - 17.07.2002, Blaðsíða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 17. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR litið er um öxl er menn-
ingarbyltingin í Kína eitt af þeim
hörmungarskeiðum í sögu tuttug-
ustu aldarinnar sem nær ómögulegt
er að skilja nema sem fjarstæðu-
kennda birtingarmynd mannfyrir-
litningar og vitfirringar. Frammi
fyrir jafn ofstækisfullum og víðtæk-
um aðgerðum og kínversku menn-
ingarbyltingunni fallast manni hend-
ur, líkt og þegar reynt er að horfast í
augu við hugmyndafræði þriðja rík-
isins eða útskýra samfélagssýn Pols
Pots. Það er því bæði undravert og
athyglisvert að jafn leikandi létt og
fallegt bókmenntaverk og Balzac og
kínverska saumastúlkan eftir Daj Si-
jie skuli verða til úr þessum jarðvegi,
en höfundur bókarinnar er eitt af
fórnarlömbum þeirrar pólitísku
„endurmenntunar“ sem fram fór á
tímabilinu.
Hér segir frá örlögum tveggja
pilta, vinanna Lúós og sögumannsins
sem aldrei er nafngreindur, en líkt
og svo margir aðrir sem skilgreindir
voru sem „óvinir alþýðunnar“ eru
þeir fluttir nauðugir viljugir frá
borgarheimkynnum sínum í fjarlægt
fjallaþorp þar sem ætlunin er að
„endurmennta“ þá, þ.e. sýna þeim
hversu firrtir þeir hafa orðið í sínum
„borgaralega“ veruleika frá grunn-
atvinnuvegum þjóðarinnar, en þess-
ari reynslu má e.t.v. líkja við að þeim
sé varpað eitt til tvö hundruð ár aftur
í tímann þar sem frumstæðir land-
búnaðarlifnaðarhættir ráða ríkjum,
og stritað er frá morgni til kvölds við
erfiðar, og oft og tíðum lífshættuleg-
ar, aðstæður. Maður spyr hvers kon-
ar glæpsamlegt eðli eða framferði
auðkenndi í þessu samhengi „óvini
alþýðunnar“, í tilviki piltanna er
svarið einfalt en um leið óhugnan-
legt; glæpur þeirra var að vera synir
menntamanna.
Menningarbyltingin var m.a. til-
raun Maós, formanns kínverska
kommúnistaflokksins um langt ára-
bil, til að endurnýja byltingaranda
þjóðarinnar og innræta hugmynda-
fræði flokksins í nýja kynslóð. Í þeim
tilgangi var sérstaklega lagt til at-
lögu við „elítur“ mennta- og forrétt-
indafólks sem að mati hugmynda-
smiðanna stóðu í vegi fyrir framrás
byltingarinnar. En þótt sagan gerist
á slíkum umbyltingatímum þar sem
mannlegir harmleikir urðu að hvers-
dagslegum hlut er sagan að forminu
til einföld og ekki er hægt að segja að
hún litist beinlínis af gagnrýnni póli-
tískri höfundarsýn á þær aðgerðir og
hugmyndafræði sem mynda baksvið
hennar. Sijie tekst þannig ekki á við
félagslegar aðstæður aðalpersón-
anna á forsendum epískra raunsæis-
höfunda, þótt efniviðurinn bjóði tví-
mælalaust upp á slíka nálgun, heldur
leitar hann á vit naumhyggju og ger-
ir tilraun til að bregða upp mynd af
huglægri upplifun aðalsöguhetjunn-
ar og þeim smáatriðum sem gera
þjáningu hins daglega lífs bærilega.
Þannig er sjónum ekki sérstaklega
beint að eymd piltanna tveggja, þótt
endalausar ferðir á krákustígum upp
fjallshlíðar með fötur á bakinu fullar
af mannaúrgangi og lýsingar á stór-
hættulegum námugreftri gefi vissu-
lega til kynna vonleysi vinanna og
hryllilegar aðstæður þeirra sem
sendir voru í slíka „endurmenntun“,
heldur reynist þungamiðja bókar-
innar vera þeir tveir hlutir sem eru
ljósglæta í myrkrinu: forboðnar bók-
menntir og ung stúlka í nágranna-
þorpi (saumastúlkan í titlinum) sem
Lúó verður ástfanginn af.
Sérstaklega er það fyrrnefndi
þátturinn – forboðnar bókmenntir –
sem reynist hugmyndalegur burðar-
stólpi verksins og kannski er það í
þessum efnisþræði, sem haganlega
er leikið með í gegnum söguna, sem
boðskap frásagnarinnar er að finna.
Svo einkennilega vill nefnilega til að
annar ungur maður sem gerður hef-
ur verið útlægur til þorpsins, en
vinasamband hans og tvímenning-
anna er þó alltaf brösótt, hafði með
sér dularfulla tösku sem hann sýnir
engum en í ljós kemur að er uppfull
af sígildum bókmenntum eftir höf-
unda á borð við Balzac og Dumas.
Undir ströngu hugmyndalegu for-
ræði Maós var það stórglæpur að
hafa slíkan feng undir höndum en
þótt pilturinn, sem kallaður er Gler-
augnaglámur, fari leynt með góssið
komast vinirnir yfir töskuna. Þar
sem þeir stelast á næturnar til að
drekka í sig fegurð og vísdóm skáld-
verkanna öðlast þeir ákveðna tegund
af frelsi, en boðskapur bókarinnar
virðist einmitt felast í þeirri sann-
færingu höfundar að í bókmenntum,
og kannski listum almennt, búi mátt-
ur til að leysa andann úr viðjum. Pilt-
arnir tveir uppgötva nýjar aðferðir
til að skynja umhverfið og sjálfa sig
og þótt kjör þeirra breytist ekki á
áþreifanlegan hátt eftir lestur bók-
anna skynjar lesandinn að sú hug-
læga uppreisn sem fylgir forboðnum
verknaðinum sé upphafið á raun-
verulegri „endurmenntun“ félag-
anna.
Forboðnar bókmenntir
BÆKUR
Þýdd skáldsaga
Eftir Dai Sijie. Friðrik Rafnsson íslensk-
aði. Bjartur, Reykjavík 2002. 149 bls.
BALZAC OG KÍNVERSKA SAUMASTÚLKAN
Björn Þór Vilhjálmsson
hugleiðinga um lífið og tilveruna al-
mennt, svo og leit mannsins að
markmiði og tilgangi samanber ljóð
sem skáldið nefnir stutt og laggott
Leit:
Afrakstur ferðar
á þessa heiði
hillinga og skýjaborga
að vötnum undrafiska
kyrrum og reiðum
er afstætt hugtak
Hver ert þú ferðamaður
Hvað rekur þig hingað
veiði
flótti
fegurðarþrá …
Ingi Steinar getur verið smekkvís
þar sem honum tekst best upp. Hann
ann hinu fagra. Fegurðin er að
sönnu sígilt og verðugt yrkisefni og
má vel vera undirstaða skáldlistar.
En skáldinu tekst ekki alltaf jafnvel
upp. Orðaval hans er stundum of
flatt. Of mörg ljóð hans eru lítið ann-
að en hversdagshjal, sett upp eins og
ljóð.
Eða skjátlast mér? Verður orða-
samband skáldskapur með því einu
það sé bútað niður í stuttar línur og
kallað ljóð?
GRUNNHUGMYND bókar þess-
arar byggist á landslagi með óspilltri
náttúru. Út af því er síðan lagt á
ýmsa vegu. Skáldið yrkir um hafið,
fjöruna, dal-
inn, heiðina,
fjöllin. Lík-
ingamál
skáldsins er
hvarvetna
auðskilið.
Mikið er um
persónu-
gervingar.
Náttúrunni
er þá eignað
mannlegt út-
lit og eigin-
leikar.
Hraunhella
kallast á við
kviksyndismýri, stapar og drangar
eru einbúar, höfði á strönd er þver-
haus, fjöllin bera fjallgöngumanninn
á herðum sér og vindinum er líkt við
strák á hjólabretti. Allt er myndmál
þetta kunnuglegt frá eldri og yngri
ljóðlist. Sum ljóðin byggjast mest
eða alveg á líkingamáli af þessu tagi,
t.d. ljóðið Brim:
Við messu í Tröllakirkju
flytur skaparinn sjálfur
stólræðuna
fimbulrómi
taka stórskornir drangar
undir sönginn
en stapar og sker
meðtaka boðskapinn
af kristilegri auðmýkt
Í ljóðinu Að norðan – og reyndar í
fleiri ljóðum bókarinnar – saknar
skáldið fjarlægra átthaga sem
standa skáldinu þó ljóslifandi fyrir
hugskotssjónum í minningunni.
Veiðivötnin með fiskisæld sinni eiga
líka vísan stað í draumalandi skálds-
ins. Allt verður þetta skáldinu tilefni
Í draumalandi
náttúrunnar
Erlendur Jónsson
BÆKUR
Ljóð
Ingi Steinar Gunnlaugsson. 61 bls.
Hörpuútgáfan. Prentun: Prentverk Akra-
ness hf. Akranesi, 2001.
MEÐ ÖÐRUM ORÐUM
Ingi Steinar
Gunnlaugsson
WOLFGANG Portugall, organisti
og semballeikari, og kona hans Ju-
dith Portugall flautuleikari eru
næstu gestir í tónleikaröð Bláu
kirkjunnar á Seyðisfirði í kvöld, mið-
vikudagskvöld kl. 20.30. Flutt verður
tónlist frá Þýskalandi og Frakklandi
ásamt nýju stykki eftir Zsolt Gár-
donyi frá Ungverjalandi.
Wolfgang er tónlistarkennari við
tónlistardeild Johannes Gutenberg
háskóla í Mainz og kennir þar á
sembal og basso continuo. Hann
kennir líka við tónlistarskóla Episco-
pal kirkjunnar í Mainz ogvið tónlist-
arskóla Frankenthaler. Sem organ-
isti og semballeikari hefur hann
haldið marga tónleika í Evrópu.
Judith Portugall kennir á flautu
við Bæjartónlistarskóla Heppen-
heims og er þar líka aðstoðarskóla-
stjóri. Hún spilar með nokkrum bar-
okkhljómsveitum og kammer-
tónlistarhópum og hefur spilað
barokk- og nútímatónlist á geisla-
plötur.
Portugall-dúettinn mun einnig
halda tónleika í Reykjahlíðarkirkju
20. júlí og í Akureyrarkirkju 21. júlí.
Portugall
dúettinn
í Bláu
kirkjunni
Í KJALLARA Gallerís i8, í litlu
sýningarými undir stiganum, sýnir
Frosti Friðriksson verk sem hann
nefnir „Útibú“. Frosti útskrifaðist
úr Listaháskóla Íslands fyrir tveim
árum. Hann er nú á ferðalagi um
Indland þar sem mikill fjöldi betlara
hefur orðið á vegi hans. Í texta sem
fylgir verkinu segir Frosti að betl-
ararnir séu misjafnlega á sig komn-
ir, að hann hafi ekki kost á að verða
við beiðni þeirra allra og óski eftir
aðstoð íslenskra listunnenda.
Sagt er að góður betlari sé ekki sá
sem veit hver á næga peninga held-
ur sá sem sér út hverjir eru tilfinn-
ingalega opnir. Lokaður maður
bregst ekki við betlurunum þótt
hann eigi pening, en sá sem er til-
finningalega opinn gerir það. Fyrir
hann getur verið átakamikið að
mæta betlurum sem eru ýmist
ágengir eða aumkunarverðir. Til-
finningar eins og vorkunn eða sam-
viskubit vakna innra með honum
sem betlarinn nýtur góðs af, en reiði
eða fyrirlitning kunna einnig að
vakna sem eru betlaranum ekki eins
hliðhollar.
Íslendingar eru óvanir betli hér
heima við, en á Indlandi þykir betl
sjálfsagt. Jafnvel sjálfur Búdda lifði
á betli til langs tíma. Ríkjandi trúar-
brögð þar í landi, hindúisminn,
kenna að líf okkar nú sé afleiðing af
gjörðum okkar í fyrra lífi. Aðstæður
okkar eru því refsing eða verðlaun.
Þetta viðhorf gefur þegnum landsins
fá tækifæri til að breyta lífskjörum
sínum því að hver maður á að lifa við
örlög sín og bæta fyrir misgjörðir
fyrra lífs.
Framlag Frosta Friðrikssonar er
dropi í haf fátæktar á Indlandi. En
hugur hans og hjarta eru á réttum
stað og hver tilraun til að vekja at-
hygli á málefnum sem þessum er
góðs viti. Listaverkið er ljósmyndir,
í myndaalbúma-stærð, af Frosta að
gefa betlurum pening. Á gólfinu
liggur illa lyktandi, tjásulegt og skít-
ugt teppi sem hann sendi frá Ind-
landi og sýningargestir geta hent
smámynt á. Frosti hyggst síðan nota
upphæðina sem safnast til að gefa
betlurunum. Þrengslin undir stigan-
um neyða sýningargestinn til að
beygja sig eða lúta höfði vilji hann
skoða listaverkið. Við það skapast
auðmýkt í fasi sýningargestsins sem
tengir hann umsvifalaust við inni-
hald og tilgang verksins. Staðsetn-
ingin er því tilvalin og hugmyndinni
er vel komið til skila. Það eina sem
ég vil setja út á er slagorðið „Látum
nú listina gott af sér leiða“ sem er í
áðurnefndum texta. Það vinnur gegn
auðmýktinni og að auki leiða listir
gott af sér þótt það sé ekki í formi
peninga eða hjálparstarfsemi.
Frá sýningu Frosta Friðrikssonar undir stiganum í i8.
List til hjálpar
betlurum
MYNDLIST
Gallerí i8 – Undir stiganum
Galleríið er opið á þriðjudögum – sunnu-
daga frá 13-17. Sýningu lýkur 25. júlí.
FROSTI FRIÐRIKSSON
BLÖNDUÐ TÆKNI
Jón B.K. Ransu
Lúin bein er skáld-
saga eftir Helga
Ingólfsson.
Í fréttatilkynningu
segir m.a.: „Það er
stór stund í sögu
þjóðarinnar og lífi
Jafets Jasonar-
sonar fornleifa-
fræðings þegar lít-
ið silfurskrín frá miðöldum gægist
dag einn í október upp úr jörðu við
uppgröft í Þykkvabænum og í því
sköflungsbein – trúlega úr Þorláki
helga. Fyrir neyðarlega ráðstöfun ör-
laganna hverfur sköflungurinn sama
kvöld út í náttmyrkrið í kjaftinum á
Sámi, hundi landsminjavarðar, og
sést ekki meir. Tilraunir fornleifafræð-
ingsins til þess að leyna hvarfi hinna
helgu dóma hrekja hann niður í undir-
heima Reykjavíkur og atburðarásin
gerist æsilegri með hverri mínútunni
sem líður, að því er segir í tilkynn-
ingu.“
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 222 bls., kilja. Kápuhönnun var í
höndum Margrétar E. Laxness.
Skáldsaga
EYÞÓR Ingi
Jónsson er
næsti gestur á
hádegistón-
leikum í Hall-
grímskirkju á
vegum tón-
leikaraðarinn-
ar Sumarkvöld
við orgelið kl.
12 á morgun.
Á tónleikun-
um, sem standa í hálftíma,
leikur Eyþór tónlist tengda
J.S. Bach. Frá barokktímanum
má heyra Prelúdíu í d-moll eft-
ir Dietrich Buxtehude og
Prelúdíu og fúgu í a-moll eftir
Johann Sebastian Bach.
Buxtehude var einn lærifeðra
Bachs og fræg er sú saga að
Bach hafi farið fótgangandi til
Lübeck þar sem Buxtehude
starfaði til að læra af honum.
Inn á milli leikur Eyþór tvær
af sex fúgum Roberts Schu-
manns úr verkinu Sex fúgur
yfir nafnið BACH op. 60. Í
fúgunum vinnur Schumann
með stef sem byggir á hljóma-
ganginum B-A-C-H.
Eyþór Ingi stundar nú nám
við kirkjutónlistardeild Tón-
listarháskólans í Piteå í Sví-
þjóð og heldur áfram við kons-
ertorganistadeildina þar næsta
haust. Samhliða námi hefur
Eyþór stundað kennslu, kór-
stjórn og organistastörf. Þá
stjórnar hann hópi tónlistar-
nema sem leggur áherslu á
flutning tónlistar frá 17. öld.
Eyþór hlaut námsstyrk úr
Minningarsjóði Karls Sig-
hvatssonar árið 1999. Í vor
fékk hann styrki frá Samtids-
kultur-sjóðnum í Umeå og frá
Luleå-stifti. Undanfarin sum-
ur hefur Eyþór Ingi verið að-
stoðarorganisti Akureyrar-
kirkju.
Prelúdíur
og fúgur á
hádegistón-
leikum
Eyþór Ingi
Jónsson