Morgunblaðið - 14.09.2002, Page 26

ERLENT
26 LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
KOSIÐ verður nýtt þing og sveitarstjórnir í
Svíþjóð á morgun og skoðanakannanir gefa til
kynna að mjótt verði á mununum milli fylking-
anna tveggja, annars vegar jafnaðarmanna og
tveggja stuðningsflokka þeirra og hins vegar
fjögurra borgaralegra flokka. Eru þetta veru-
leg umskipti á skömmum tíma en jafnaðar-
menn undir forystu Görans Persson forsætis-
ráðherra hafa undanfarna mánuði staðið vel í
könnunum og verið spáð vel yfir 40 % fylgi. Í
könnun sem Dagens Nyheter birti í gær fékk
flokkurinn 36,1%, enn minna en 1998 er hlut-
fallið var 36,4%. Hægrimenn sem nefnast Hóf-
sami einingarflokkurinn (Moderaterna) og eru
stærstir borgaraflokkanna, fá einnig slæma út-
reið, er spáð 17,9% en fengu síðast 22,9%.
Mestu umskiptin eru hjá Þjóðarflokknum sem
fékk 4,7% fyrir fjórum árum en er nú spáð
14,6%.
Vígstaða jafnaðarmanna ætti að vera ágæt.
Efnahagurinn er að flestu leyti blómlegur,
staða ríkisfjármála góð, fjárlagahallinn horf-
inn. Og þótt hægrimenn vilji lækka skatta,
einkavæða meira í samfélagsþjónustunni og
gefa foreldrum kost á meira vali í menntamál-
um með svonefndu ávísanakerfi að bandarískri
fyrirmynd eru grunnhugmyndir velferðar-
stefnunnar almennt ekki dregnar í efa. Sam-
komulag er um það milli helstu flokka að fresta
deilunum um það hvort Svíar eigi að taka upp
evruna. Vegna klofnings í eigin flokki í evru-
málunum vill Persson bíða fram yfir kosningar
með að boða til þjóðaratkvæðis um málið en
hann er sammála hægrimönnum Bo Lund-
grens sem vilja taka upp evruna.
Allbreið samstaða er um að styðja baráttu
Bandaríkjamanna gegn hryðjuverkum þótt
jafnaðarmenn gagnrýni áformin um stríð gegn
Írak.
Ágreiningsefnin í sænskum stjórnmálum
eru því ekki líkleg til að koma af stað hörðum
slag en það sem hefur hrist nokkuð upp í kosn-
ingabaráttunni er málefni sem Svíum þykir
viðkvæmara en flest annað: innflytjendur og
réttindi þeirra. Hefðbundnir flokkar hafa
ávallt gætt þess að segja aldrei neitt um inn-
flytjendamál sem gæti talist brot á svonefndri
„pólitískri rétthugsun“ þótt margir stjórn-
málamenn hafi gert sér grein fyrir að undir
niðri væri spenna.
Traustur efnahagur
Hagvöxtur hefur verið þokkalegur og at-
vinnuleysi er samkvæmt opinberum tölum að-
eins 4,3%. En nokkuð hefur þó syrt í álinn að
undanförnu vegna erfiðleika hátæknifyrir-
tækja, verð á hlutabréfum fjarskiptarisans LM
Ericsson hefur hríðfallið. Jafnaðarmenn reyna
sem fyrr að höfða til þess að þeir séu kjölfestan
í ótryggum heimi, boða öryggi og festu. „Eina
öryggið felst í því að einhver sé til staðar og sjái
um ykkur þegar þið eruð orðin gömul eða
veik,“ sagði Persson nýlega á kosningafundi.
Hann benti á að hlutabréfaeign í frjálsum líf-
eyrissjóðum gæti skyndilega gufað upp og því
yrði að halda vörð um opinbera tryggingakerf-
ið.
Hægrimenn vilja einkavæða og lækka skatta
en hefur gengið illa að sannfæra kjósendur um
að kjör þeirra muni ekki versna fyrir vikið. Og
aðrir borgaraflokkar, Þjóðarflokkurinn, Mið-
flokkurinn og Kristilegir vilja yfirleitt sem
minnst hrófla við kerfinu.
Flokkur jafnaðarmanna hefur í 70 ár verið
áhrifamestur í Svíþjóð og oftast farið með
stjórnartaumana. Hann beið hins vegar mikinn
ósigur er kosið var 1998 en hélt völdum með að-
stoð græningja og Vinstriflokksins, arftaka
gamla kommúnistaflokksins, í flestum málum.
Græningjar hafa látið í veðri vaka að þeir muni
gera kröfur um ráðherraembætti fyrir stuðn-
ing á þingi en Persson hefur vísað þeim hug-
myndum harkalega á bug. Eru stjórnmála-
skýrendur nú á því að hann muni hafa sigur í
því reiptogi ef hann heldur þingmeirihlutanum.
Samkvæmt síðustu spám eru Græningjar alveg
á mörkunum með að koma að manni; tilskilið
lágmark er að fá 5% fylgi á landsvísu.
Innflytjendur og fordómar
Þjóðarflokkurinn hefur árum saman barist
fyrir auknu umburðarlyndi í garð innflytjenda
og frelsi einstaklinga en vill nú endurvekja lög
frá áttunda áratugnum um að innflytjendur
skuli standast próf í sænsku til að öðlast rík-
isborgararétt – og fær skammir fyrir að gefa
misrétti og kynþáttafordómum undir fótinn.
Um 12% af nær níu milljónum íbúa Svíþjóðar
eru aðfluttir, stór hluti þessa fólks er frá ger-
ólíkum menningarsvæðum og öðrum heimsálf-
um, hlutfall innflytjenda er mun hærra en í
Danmörku. Múslímar í landinu eru nú taldir
vera um 200.000. En ekki hefur komið upp öfl-
ugur flokkur sem höfðar til ótta Svía við fram-
andi fólk eða tortryggni í garð innflytjenda,
eins og gerst hefur í Danmörku og Noregi.
Hversu útbreiddir eru fordómar gagnvart
útlendingum í Svíþjóð? Fyrir skömmu sendi
sænska sjónvarpið nokkra starfsmenn sína út
af örkinni og ræddu þeir við 17 frambjóðendur
helstu flokka, jafnt í þing- og sveitarstjórna-
kosningunum. Myndavélin var falin, sjónvarps-
mennirnir sigldu undir fölsku flaggi, gáfu í
skyn að þeir væru sjálfir eindregnir andstæð-
ingar innflytjenda. Í ljós kom að sumir fram-
bjóðendanna sögðu allt annað en flíkað er út á
við. Einn af liðsmönnum hægrimanna sagði t.d.
að munurinn á „apa og blökkumanni“ væri að
hinn fyrrnefndi notaði afturfæturna þegar
hann borðaði banana! Einn jafnaðarmaðurinn
lét í ljós augljósa andúð á múslímum og lýsti
andstöðu við að hleypa „slíku fólki“ inn í landið.
Sumir þessara frambjóðenda hafa nú verið
þvingaðir til að draga sig í hlé á síðustu stundu.
Leiðtoga Þjóðarflokksins, Lars Leijonborg,
er hrósað fyrir að þora að tala af hreinskilni um
mál sem brenni á almenningi en pólitíkusar
hunsi. Leijonborg brást illur við þegar Persson
brigslaði Þjóðarflokknum um andúð á innflytj-
endum og líkti honum við Danska þjóðarflokk-
inn. Benti Leijonborg meðal annars á að hann
vildi að fleiri innflytjendum yrði leyft að koma
til Svíþjóðar sem væri nauðsynlegt til að
tryggja nægilegt vinnuafl. Síðustu daga hefur
Persson sagt að svo geti farið að Svíar tryggi
sér eins og Þjóðverjar rétt til sjö ára aðlögunar
gagnvart rétti allra íbúa aðildarríkja Evrópu-
sambandsins til að vinna hvar sem er í sam-
bandinu. Nokkur ótti er meðal Svía við að
aragrúi fátækra Austur-Evrópumanna frá
væntanlegum nýjum aðildarlöndum muni
flykkjast til landsins.
Innflytjendamál eru skyndilega komin úr
felum í Svíþjóð. Ekki er þó hægt að fullyrða að
Svíar séu almennt haldnir miklum fordómum í
garð framandi þjóða og andúð á innflytjendum.
En ljóst er að trú þeirra á að þjóðin sé að mestu
laus við slíkar kenndir hefur beðið hnekki.
Spáð spennandi kosn-
ingakvöldi í Svíþjóð
Innflytjendamál og kynþáttafordómar skyndilega orðin
mikilvæg deiluefni í sænskum stjórnmálum
Reuters
Forsætisráðherra Svíþjóðar, Göran Persson,
kaus utan kjörstaðar í Stokkhólmi í gær.
’ Samkomulag er um þaðmilli helstu flokka að
fresta deilunum um það
hvort Svíar eigi að taka
upp evruna. ‘
JONATHAN Stagnetto er sannur
Gíbraltarbúi. Mjög breskur, af
blönduðum, evrópskum uppruna
og ákaflega stoltur af því hversu
einstök í heiminum heimalenda
hans er. Líkt og margir íbúar Gí-
braltar, sem eru um 30 þúsund, er
Stagnetto algerlega andvígur því
að nokkuð verði látið eftir kröfum
Spánverja um yfirráð í þessari
bresku nýlendu. Hann óttast að
þrátt fyrir andstöðu íbúanna muni
breska stjórnin freistast til að losa
sig við Gíbraltar til að auka bresk
áhrif í Evrópusambandinu.
Þessi ótti jókst til muna í júlí
þegar Jack Straw, utanrík-
isráðherra Bretlands, sagði að
Bretar væru til í að deila yfirráðum
á Gíbraltar með Spánverjum. „Að
vera Gíbraltarbúi er að vera bresk-
ur,“ sagði Stagnetto, sem er 37 ára
og rekur lítið fyrirtæki. „Best væri
að við þyrftum ekki að breyta
neinu. En það er ekki notalegt að
hanga í skyrtulafinu á einhverjum
sem ekkert vill með mann hafa.“
Ekki er ljóst hvort Bretar vilja í
raun og veru losa sig við Gíbraltar
eða bara láta í veðri vaka að þeir
séu að ræða málið í alvöru við
Spánverja. Straw sagði m.a. í júlí
að samkomulag myndi koma
Gíbraltar til góða með því að binda
enda á óvissuna um framtíð lend-
unnar og bæta samskiptin við
Spánverja.
Vilja bæta samskiptin
„Deilan kemur sér líka illa fyrir
Breta vegna þess að við erum að
reyna að bæta samskiptin við Spán-
verja í því augnamiði að þróa Evr-
ópusambandið í þá átt sem okkur
hugnast,“ sagði Straw. Eitt af því
sem hægt væri að gera til að bæta
samskiptin, sagði Straw, væri að
gera flugsamgöngur öruggari,
ódýrari og tafaminni.
Sögulega séð hafa samskipti
Frakka og Þjóðverja oft verið talin
skipta mestu um þróun Evrópu-
sambandsins. Margir fréttaskýr-
endur segja nú að Bretar og Spán-
verjar séu að reyna að mynda með
sér svipuð tengsl til þess að koma í
höfn umbótum sem þeim hugnist.
En samkvæmt þeim tillögum sem
Bretar hafa hingað til lagt fram er
erfitt að ímynda sér hvernig Gíbr-
altar geti í raun orðið að spænsku
yfirráðasvæði. Straw lagði á það
áherslu við þingið að samkomulag
um sameiginleg yfirráð yrði að
vera varanlegt, en ekki áfangi á
leið til fullra, spænskra yfirráða,
og að íbúar Gíbraltar yrðu að
leggja blessun sína yfir slíkt sam-
komulag í atkvæðagreiðslu.
En Spánverjar hafa sagt að þeir
muni aldrei láta af kröfum sínum
um full yfirráð. Gíbraltar var her-
tekið af sameiginlegum flota Hol-
lendinga og Breta 1704 og Spán-
verjar létu Bretum hana eftir með
samkomulagi sem gert var níu ár-
um síðar. Í samkomulaginu var
kveðið á um að ef Bretar yrðu á
brott frá lendunni ættu Spánverjar
„forgangskröfu“ um yfirráð þar.
Hefur þetta ákvæði verið notað til
að hafna þeim möguleika að Gíbr-
altar verði sjálfstætt ríki, eins og
margar aðrar fyrrverandi breskar
nýlendur eru orðnar.
„Óvinsamlegir nágrannar“
Þótt efnahagslífið á Gíbraltar
hafi áður fyrr byggst að mestu á
herstöðinni sem þar er hefur lend-
an breyst í alþjóðlega fjármála-
miðstöð og ferðamannaparadís.
Þeir eru mjög fáir sem telja að íbú-
arnir myndu greiða atkvæði með
samningi sem gæfi Spánverjum svo
mikið sem hluta yfirráðanna. Stag-
netto kallaði Spánverja „hina óvin-
samlegu nágranna okkar“.
Straw viðurkenndi sjálfur að því
færi fjarri að samkomulag væri í
höfn. En á einu ári hefðu samn-
ingaviðræður skilað það miklum
árangri að „við erum nú nær því en
nokkru sinni fyrr að sigrast á 300
ára erfiðri sögu“. Eitt umdeildasta
málefnið er krafa Breta um að vera
áfram með herstöð á Gíbraltar, við
sundið sem liggur á milli Atlants-
hafsins og Miðjarðarhafsins. Þaðan
geta Bretar teygt sig mun lengra
en ella í átt til Miðausturlanda, Afr-
íku og Suður-Asíu.
Gíbraltar „er 1.000 mílum nær
hugsanlegum átakasvæðum en
suðurströnd Bretlands,“ sagði
Chris Pugh, fjölmiðlafulltrúi her-
stöðvarinnar í Gíbraltar. „Þetta er
stökkpallur fyrir okkur, ef þörf
krefur, fyrir aðgerðir. Við stjórn-
um líka umtalsverðri upplýs-
ingasöfnun héðan. Við það verk-
efni kemur sér vel að sitja við
flöskuháls.“
Umræðurnar um sameiginleg yf-
irráð hafa orðið til þess að kalt
vatn rennur milli skinns og hör-
unds á mörgum Gíbraltarbúum.
Peter McKay, 16 ára, sagði: „Okk-
ur er sama hvort við erum bresk
eða sjálfstæð, en við viljum ekki
vera spænsk.“
„Að vera
Gíbraltarbúi er
að vera breskur“
Reuters
Gíbraltarbúi lýsir sig stoltan af því að vera breskur á þjóðhátíðardegi Gíbraltar sl. þriðjudag. Þá var efnt til
mótmælafundar gegn viðræðum Breta og Spánverja um framtíð nýlendunnar.
Gíbraltar. Los Angeles Times.