Morgunblaðið - 14.09.2002, Blaðsíða 30

HEILSA
30 LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Spurning: Mig langar að vita hvort
candida-sveppur í meltingarvegi sé
sjúkdómur? Hvernig er hægt að
átta sig á einkennum hans? Er
þetta kannski auglýsingabrella?
Með þakklæti, ein vantrúuð.
Svar: Candida albicans eða
þruskusveppur er algengur svepp-
ur sem finnst m.a. í munni flestra
einstaklinga. Til eru nokkrir aðrir
sveppir sem geta valdið sýkingum
en þeir eru mun sjaldgæfari. Can-
dida albicans veldur ekki sýkingum
nema eitthvað sé að og er þá oftast
um að ræða sýkingar í munni,
meltingarfærum, leggöngum eða
húð. Þruska er sýking af völdum
þessa svepps í munni, með hvítum
skellum. Ungbörn fá stundum
þrusku, einkum ef þau eru látin
totta pela í óhófi eða er gefið syk-
urvatn. Það sem talið er stuðla að
sveppasýkingum hjá fullorðnum er
ónæmisbæling vegna sjúkdóms eða
lyfja, breiðvirk sýklalyf, getn-
aðarvarnatöflur, sykursýki o.fl.
Sjúklingar með alnæmi eru með
bælt ónæmiskerfi og hjá þeim eru
ýmiss konar sýkingar verulegt
vandamál, m.a. sveppasýkingar.
Lyf sem bæla ónæmiskerfið eru
m.a. sterar, lyf sem gefin eru eftir
líffæraígræðslu, sum lyf við ill-
kynja sjúkdómum og sum lyf við
langvinnum erfiðum sjúkdómum
eins og t.d. iktsýki (liðagigt). Í
þessum sjúkdómum og við notkun
þessara lyfja eru ýmiss konar sýk-
ingar viðvarandi vandamál, m.a.
sveppasýkingar. Einkenni sýk-
ingar með candida í húð eru erting
og rauð útbrot, í munni hvítar
skellur og jafnvel kýli, í melting-
arfærum ónot og meltingartrufl-
anir og í leggöngum kláði og hvít-
leit útferð. Sumir halda því fram að
sveppasýking í meltingarfærum
heilbrigðra einstaklinga geti valdið
eða verið undirrót alls kyns sjúk-
dóma en engin trygg vísindaleg rök
styðja það. Sjúkdómar og sjúk-
dómseinkenni sem reynt hefur ver-
ið að tengja sveppasýkingum eru
alnæmi, sóri (psoriasis), fyrirtíða-
spenna, blæðandi þarmabólga,
mænusigg (MS), áfengissýki, sí-
þreyta, ofnæmi, legslímuvilla, mí-
greni, þreyta, hægðatregða, óþol
fyrir snyrtivörum og tóbaksreyk,
pirringur, þunglyndi, máttleysi í
vöðvum, liðabólga, særindi í hálsi
og margt fleira. Engar rannsóknir
hafa verið gerðar þar sem öruggt
orsakasamband fannst milli sýk-
inga með candida og umræddra
sjúkdóma og slíkt samband verður
þar að auki að teljast afar ólíklegt.
Af einhverjum ástæðum trúa sumir
því staðfastlega að sýkingar með
candida séu undirrót margra ef
ekki flestra sjúkdóma þrátt fyrir
það að allar vísindalegar sannanir
skorti. Eitt af vandamálunum við
þessa kenningu er að flest fólk er
með þennan svepp í líkamanum og
t.d. fá þrjár konur af hverjum fjór-
um sveppasýkingu í leggöng ein-
hvern tíman á ævinni. Stuðnings-
menn þessarar kenningar hafa
gefið út bækur og eru þær til bæði
á ensku og íslensku. Lækningin á
að vera fólgin í því að taka sveppa-
lyf og neyta ekki fæðu sem örvar
vöxt sveppanna. Forðast á fæðu-
tegundir eins og sykur, ferska
ávexti, ávaxtasafa, þurrkaða
ávexti, áfengi, ost, edik, brauð og
kökur, sojasósur, hnetur, sveppi
o.fl. Vandaðar rannsóknir á árangri
svona meðferðar eru mjög af
skornum skammti og meðan svo er
hljóta flestir að efast.
Hvað er candida?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Finnst í munni
flestra
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sínar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.
Í
íslenskum og erlendum rannsóknum
hefur verið vísindalega sannað mik-
ilvægi þeirra sem verða vitni að hjarta-
stoppi og hefja strax endurlífgunar-
aðgerðir. Lifun þeirra einstaklinga
sem hafa notið grunnendurlífgunar nær-
staddra er marktækt betri en hinna sem hafa
orðið að bíða lífgunartilrauna þar til neyðarlið
hefur komið á vettvang. Með því að beita
hjartahnoði er unnt að halda uppi nokkru
blóðflæði til mikilvægra líffæra og vinna þannig gegn skemmdum. Þetta á
ekki síst við um heilann sem er hvað viðkvæmastur fyrir súrefnisþurrð.
Nærstödd vitni geta bætt horfur þess, sem hefur farið í hjartastopp með
tvennum hætti:
1. Kalla strax eftir hjálp – hringja í neyðarnúmerið 112.
2. Beita grunnendurlífgun.
Mikilvægi þess að kalla eftir hjálp felst í því að tryggja sem stystan við-
bragðstíma neyðarbíla, þannig að unnt sé að beita rafstuði sem fyrst gegn hinni
lífshættulegu takttruflun sem valdið hefur því að hjartað hefur hætt að slá. Þar
getur hver mínúta skipt sköpum.
Með grunnendurlífgun er átt við hjartahnoð og munn við munn öndun. Af
ýmsum ástæðum getur verið erfitt að beita munn við munn öndun með áhrifa-
ríkum hætti og hefur því í síðustu alþjóðlegum leiðbeiningum um endurlífgun
verið lögð þeim mun meiri áhersla á hjartahnoð. Þetta á einkum við um leik-
menn og þá sem hafa ekki sérstaka kunnáttu í öndunarhjálp.
Rannsóknir benda til þess að jafnvel náist bestur árangur þegar þeir sem
verða vitni að hjartastoppi beita hjartahnoði eingöngu að því tilskildu að við-
bragðstími neyðarliðs sé stuttur. Endurlífgunarráð landlæknis leggur áherslu
á þetta.
Verðir þú, lesandi góður, vitni að hjartastoppi mundu þá að HRINGJA OG
HNOÐA.
Gestur Þorgeirsson yfirlæknir
hjartadeildar Landspítala – háskólasjúkrahúss.
Frá landlæknisembættinu.
Heilsan í brennidepli
Hjartastopp –
hvað eiga nær-
staddir að gera?
Mikilvægt að hefja strax
endurlífgunaraðgerðir
LEVI Strauss gallabuxnaframleið-
andinn hefur kynnt til sögunnar nýja
tegund af gallabuxum sem sagðar
eru vernda gegn geislum sem far-
símar senda frá sér, að því er segir á
fréttavef BBC.
Buxurnar sem kallast Icon S-Fit,
hafa vasa sem í er fóður sem sagt er
vera andgeislandi.
Buxurnar eru væntanlegar á
markað í byrjun næsta árs.
Levi Strauss neitar því staðfast-
lega að verið sé að leika
sér að jafnvel óþörfum ótta við-
skiptavina heldur aðeins að uppfylla
þarfir þeirra.
Talsmenn farsímaiðnaðarins full-
yrða aftur á móti að ekki sé þörf fyrir
slíkar buxur þar sem vísindalegar
sannanir skorti um hættuna sem
fylgir farsímum.
Þeir vara jafnframt við því að vas-
ar þessir geti komið í veg fyrir að
símarnir virki sem skyldi.
Talsmaður Levi Strauss í Evrópu
segir fyrirtækið hafa ákveðið að
stíga þetta skref þar sem markaðs-
rannsóknir hafi leitt í ljós að þeir
sem fylgja tískustraumum eru sér að
sama skapi meðvitandi um heilsuna.
Buxur til varn-
ar geislum
Morgunblaðið/Ingibjörg
Gallabuxur með sérstöku fóðri
til varnar geislum úr farsímum
eru væntanlegar á markað.
KÖRLUM með krabbamein í
blöðuhálskirtli sem ákveða að
gangast ekki undir skurðaðgerð,
en velja þess í stað að meðhöndla
einkenni sjúkdómsins á annan
máta, farnast jafn vel og þeim sem
fara í aðgerð. Það á við að minnska
kosti fyrstu sex til sjö árin eftir
greiningu. Þetta kemur fram í
fréttum Washington Post.
Þar segir einnig að hvorug að-
ferðanna komi í veg fyrir alvar-
legar aukaverkanir, eins og getu-
leysi og þvagvandamál, en
vandamálin eru mismunandi eftir
því hvor aðferðin er valin.
Fréttin byggist á niðurstöðum
tveggja rannsókna sem kynntar
voru nýlega á vegum háskólans í
Uppsölum í Svíþjóð.
Niðurstöður segja ekki til um
hvor aðferðin er betri, en benda á
mikilvæg smáatriði sem hjálpa
sjúklingum að taka erfiðar ákvarð-
arnir um hvor aðferðin muni
henta, að sögn Lars Holmberg,
sænsks læknis við háskólann í
Uppsölum.
„Sú ákvörðun verður samt sem
áður erfið en nú eru að minnsta
kosti meiri líkur á að sjúklingur
geti tekið ákvarðanir sem byggja
má á sterkari stoðum.
Krabbamein í blöðruhálskirtli er
ein algengasta tegund krabba-
meins en vöxtur þess í líkamanum
er oft hægur. Það finnst í um 80%
karlmanna á sjötugsaldri þótt dán-
arorsök sé önnur.
Sumir læknar eru mótfallnir
skurðaðgerðum á eldri mönnum,
þar sem lækning er ólíklegt og erf-
iðleikar algengir. Aðrir eru á önd-
verðum meiði.
Rannsóknirnar voru gerðar á
um 700 karlmönnum á tímabilinu
1989 til 1999.
Skurðaðgerð ekki
endilega betri kostur
Associated Press
Önnur meðhöndlun en skurðaðgerð virkar jafnvel gegn blöðruhálskirt-
ilskrabbameini hjá karlmönnum.
Meðhöndlun blöðruhálskirtilskrabbameins rannsökuð
VÍSINDAMENN vinna nú að þróun
erfðaprófs sem veitir niðurstöður á
hálftíma, að því er segir á BBC
fréttavefnum. Strax á næsta ári
verður unnt að fara til lyfjafræðings
og með sýnishorn af munnvatni á
hann að geta greint heilsufarsástand
og erfðasamsetningu viðkomandi.
Prófið ætti t.d. að geta greint ætt-
erni örvera sem valda sýkingum, eða
hvort tiltekin lyf muni valda ofnæmi.
Í framtíðinni mun slíkt erfðapróf
geta sagt til um hvort viðkomandi
hafi tiltekið gen sem geri hann mót-
tækilegri fyrir brjóstakrabbameini
svo dæmi sé tekið eða hvort líkur séu
á blóðtappamyndun, segir ennfrem-
ur á BBC.
Erfðapróf
mögulegt á
hálftíma
COVI
Mögulega verða niðurstöður úr erfðaprófi fáanlegar á hálftíma.