Morgunblaðið - 14.09.2002, Side 34
34 LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
VAÐ er safn? Spurningin vaknaði í um-
ræðum á Höfn í Hornafirði í vikunni,
þegar Farskóli safnmanna kom þar
saman og skipst var á skoðunum um,
hvernig væri að starfa undir nýjum
safnalögum. Lögin voru samþykkt í maí 2001 og tóku
þegar gildi. Var það mat fundarmanna, að fengur
væri að lögunum og þau stuðluðu að nauðsynlegu
samstarfi á hinu þrígreinda safnasviði, sem best er
lýst með höfuðsöfnunum þremur; Þjóðminjasafni Ís-
lands, Listasafni Íslands og Náttúruminjasafni Ís-
lands.
Undir forystu Margrétar Hallgrímsdóttur þjóð-
minjavarðar er unnið að stefnumótunarvinnu, sem
snertir safnastarf í landinu öllu. Hefur verið efnt til
funda í öllum landshlutum nú í sumar til að fá sjón-
armið sem flestra í því skyni að leggja þau til grund-
vallar stefnunni. Þjóðminjasafnið hefur mesta
reynslu höfuðsafnanna í samvinnu og forystu á
landsvísu. Listasafnið mun í haust stíga markvissari
skref en áður á þessari braut. Náttúrminjasafnið er í
lausu lofti, en á grundvelli safnalaganna á að setja
sérstaka löggjöf um safnið.
Þegar fagmenn fjalla um viðfangsefni sitt á safna-
sviðinu, er nauðsynlegt að skilgreina orðið „safn“, en
í daglegu máli nær það yfir sýningu, setur og safn.
Nauðsynlegt er að greina á milli þessara þátta, til
dæmis þegar hugað er að úthlutun úr Safnasjóði,
sem varð til með nýju safnalögunum. Sýningar og
setur falla ekki undir þau. Á það var bent, að það
gæfi til dæmis ranga mynd að tala um Sögusafn
(Saga Museum) í Perlunni á Öskjuhlíð. Þarna væri
sýning en ekki safn. Að baki safna býr fræðastarf og
rannsóknir, sem er annars konar en hjá setrum eða
þegar efnt er til sýninga.
Í þessu efni verður að gera skýrar kröfur. Þannig
mætti auðvelda þeim, sem eru að skoða sýningar
víðsvegar um landið, að átta sig á gæðum þeirra með
samræmdum merkingum, sem gæfu vottun til kynna.
x x x
Við afgreiðslu fjárlaga undanfarin ár haf
ir tekið meiri breytingum í meðförum Alþin
einmitt þeir, sem snerta stuðning við söfn,
sýningar víðsvegar um land. Hafa þessir lið
að um tugi ef ekki hundruð prósenta á mill
ræðna um fjárlagafrumvarpið,
Þessi áhugi alþingismanna endurspeglar
annars gildi starfs að safna- og menningarm
fyrir atvinnulíf í einstökum byggðalögum. S
heyrist sagt, að þetta séu síðustu fjárlagali
sem einstakir þingmenn geti með ráðstöfun
skattfé almennings reist sér minnisvarða. N
það við um menningarmál, sem áður gilti u
eða vegamál, áður en farið var að vinna sam
áætlunum um þau og þingmenn eignuðu sé
arspotta eða hafnargarð með því að koma f
kvæmdunum á fjárlög.
Eitt af markmiðum safnalaganna er að tr
að gerðar séu skýrar faglegar kröfur við rá
á opinberu fé til safna. Í stað þess að tekis
styrki til einstakra safna, setra eða sýninga
laganefnd Alþingis, innan þingflokka eða í
um sé samþykkt að setja ákveðna fjárhæð
asjóð, enda sé henni skipt til umsækjenda
grundvelli reglna, sem Alþingi setur.
Á þetta reyndi á Alþingi í fyrsta sinn á g
safnalaganna síðastliðið haust. Þá varð nok
streita á milli þess sjónarmiðs að setja fé í
asjóðinn og gamla viðhorfsins, að þingmenn
velja á milli einstakra verkefna og ákveða s
þeirra. Þótt alþingismenn samþykki lög um
asjóð, bannar þeim enginn að ráðstafa fé sj
samskonar verkefna og falla undir sjóðinn.
verra, ef gerðar eru aðrar og strangari fag
kröfur til þeirra, sem fá fé úr safnasjóðnum
hinna, sem fá fé milliliðalaust frá Alþingi, s
ekki sé minnst á það, ef einstakir styrkir e
hærri beint frá þinginu en úr sjóðnum.
VETTVANGUR
Safn, setur, sýning
Eftir Björn Bjarnason
S
ADDAM Hussein, forseti Íraks,
hefur nú opinberlega tekið við
því hlutverki af Osama bin Lad-
en að vera helsti óvinur Banda-
ríkjanna. Ekkert hefur heyrst
til bin Laden frá því í átökunum um Tora
Bora-fjallasvæðið í Afganistan í desember
á síðasta ári. Enginn veit hvort hann er lífs
eða liðinn, en með hverjum mánuðinum
sem líður, án þess að nein lífsmerki berist
frá bin Laden, aukast líkurnar á því að
hann hafi fallið í loftárásunum á hellana í
Tora Bora.
Saddam Hussein er hins vegar sprelllif-
andi og virðist reiðubúinn að bjóða heims-
byggðinni birginn eina ferðina enn. Hann
hefur gert það að meginmarkmiði stjórnar
sinnar í á annan áratug að halda úti viða-
miklum áætlunum um þróun og fram-
leiðslu gereyðingarvopna. Það starf hófst
löngu fyrir Persaflóastríðið en hefur síðan
verið haldið áfram í trássi við fjölmargar
ályktanir öryggisráðs Sameinuðu þjóð-
anna. Þetta hefur sogað til sín gífurlega
fjármuni úr íraska hagkerfinu og er meg-
inástæða þess að Bandaríkjastjórn beinir
sjónum sínum að honum með þessum
hætti.
Segja má að Saddam hafi átt í nær
stanslausum átökum, frá því að hann
komst til valda árið 1979. Á árunum 1980–
1988 átti hann í stríði við Írana og árið
1990 réðst hann inn í nágrannaríkið Kúv-
eit. Hann hefur einnig á einhverjum tíma-
punkti átt í útistöðum við önnur nágranna-
ríki sín, Sýrland, Jórdaníu, Tyrkland og
Sádi-Arabíu, þótt ekki hafi komið til átaka.
Gífurlegum herafla var safnað saman við
Persaflóa til að frelsa Kúveit. Eftir linnu-
lausar loftárásir hófst landhernaður, sem
stóð í einungis hundrað klukkustundir áð-
ur en Íraksher bað um vopnahlé. Þó að
það hefði hæglega verið hægt í stöðunni að
halda áfram til Bagdad ákváðu bandalags-
ríkin að herafli þeirra myndi nema staðar.
Umboðið frá Sameinuðu þjóðunum náði
einungis til þess að hrekja Íraksher frá
Kúveit. Ósigur Íraka var hvort sem er al-
gjör og flestir töldu öruggt að Saddam yrði
steypt af stóli innan skamms. Talið var að
hægt yrði að hólfa Saddam af með vopna-
eftirliti og viðskiptaþvingunum.
Allt frá lokum Persaflóastríðsins hefur
verið reynt að koma böndum á tilraunir
Saddams Husseins til að koma sér upp ger-
eyðingavopnabúri. Írakar féllust á að veita
vopnaeftirlitsmönnum óheftan aðgang og
að öll gereyðingarvopn yrðu upprætt.
Sömuleiðis var Írökum meinað að eiga og
smíða eldflaugar er væru langdrægari en
150 kílómetrar.
Vitað var, löngu fyrir Persaflóastríðið, að
Írakar hefðu slík vopn undir höndum. Írak-
ar beittu efnavopnum óspart í hernaðinum
gegn Írönum og talið var öruggt að Írakar
hefðu búið til lífefnavopn og væru að þróa
kjarnorkuvopn. Að Persaflóastríðinu loknu
kom í ljóst að Írakar voru mun nær því
marki en talið hafði verið. Lykilatriði í því
sambandi var framleiðsla á kjarnkleyfum
efnum er
Á árun
litsmenn
legar ran
að ranns
voru þrjá
þróa leiði
er einung
var verið
leiðslu, en
til kjarno
þróa kve
hafði veri
Þá viðu
framleitt
150 tonn
taugagasi
Vopnin hans S
Eftir Steingrím Sigurgeirsson
Saddam Hussein, forseti Íraks, hefur gert það að meg
fallist á það árið 1991 að hætta þróun slíkra vop
SÞ OG ÍRAK
George W. Bush Bandaríkjafor-seti hefur með ræðu sinni áallsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna á fimmtudag komið til móts
við athugasemdir þess efnis að
Bandaríkin eigi ekki að hefja herferð
gegn Írak upp á eigin spýtur án
stuðnings öryggisráðsins. Með ræð-
unni varpaði hann boltanum inn á
vettvang Sameinuðu þjóðanna þótt
hann útilokaði ekki, að Bandaríkin
myndu grípa til eigin ráða, ef ekki
næðist samstaða um aðgerðir innan
SÞ.
Bandaríkjaforseti rakti í ræðunni
hvernig Írakar hafa allt frá lokum
Persaflóastríðsins árið 1991 snið-
gengið hverja ályktun öryggisráðsins
á fætur annarri og þar með rofið þau
heit er lágu að baki vopnahléssam-
komulaginu. Hann sagði að ef Írakar
kæmust yfir kjarnkleyf efni gætu þeir
smíðað sér kjarnavopn innan eins árs.
„Sagan, rökin og staðreyndir málsins
leiða til einnar niðurstöðu: Einræð-
isstjórn Saddams Husseins er alvar-
leg og vaxandi ógn,“ sagði Banda-
ríkjaforseti.
Þrátt fyrir ræðu Bandaríkjaforseta
skortir enn á að Bandaríkjamenn og
Bretar leggi fram þær upplýsingar,
sem þeir segja að réttlæti innrás í
Írak og sem þeir hafa lofað. Þeir hafa
heldur ekki upplýst hvaða áform þeir
hafa um framtíðarstjórn í Írak ef af
verður en óneitanlega hafa afskipti
Vesturlanda af málefnum Mið-Aust-
urlanda ekki verið vel heppnuð á und-
anförnum áratugum og raunar meiri-
hluta 20. aldarinnar.
Sameinuðu þjóðirnar standa engu
að síður frammi fyrir vandasömu
verkefni. Þær verða að finna leið til að
tryggja að Íraksstjórn standi loks við
þau fyrirheit sem gefin voru árið
1991, það er að Írak hætti allri þróun
gereyðingarvopna og tortími þeim
búnaði og vopnum sem þegar hafa
verið smíðuð.
Jacques Chirac Frakklandsforseti
lagði fyrr í vikunni til að farin yrði
leið er byggðist á tveimur stoðum. Í
fyrsta lagi yrði samþykkt ályktun á
vegum öryggisráðsins þar sem þess
yrði krafist að eftirlitsmönnum yrði
hleypt inn í Írak þegar í stað og störf
þeirra yrðu ekki háð neinum hömlum
eða skilyrðum. Chirac sagði að setja
yrði ströng tímamörk og nefndi þrjár
vikur í því sambandi. Ef Saddam
myndi ekki fallast á þetta skilyrði,
eða reyndi með einhverjum hætti að
hindra störf eftirlitsmanna, yrði að
leggja aðra ályktun fyrir ráðið er
heimilaði valdbeitingu til að ná fram
markmiðum Sameinuðu þjóðanna.
Það er mikilvægt að það takist að
leysa þetta mál með farsælum hætti á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna. Til-
raunir Saddams til að koma sér upp
kjarnorkuvopnum eru ógn við stöð-
ugleika í Mið-Austurlöndum og hugs-
anlega heimsfriðinn. Það væri hættu-
legt fordæmi ef honum tækist
ætlunarverk sitt þrátt fyrir fjölmarg-
ar yfirlýsingar öryggisráðsins. Mál
sem þessi verður hins vegar að leysa
með breiðri samstöðu innan alþjóða-
samfélagsins. Ella er hætta á að önn-
ur ríki telji sig í framtíðinni eiga rétt
á að ráðast inn í nágrannaríki undir
því yfirskini að af þeim geti stafað
ógn og má sjá þess merki nú þegar í
afstöðu Rússa til Georgíu.
Á næstu vikum mun reyna á jafnt
Bandaríkin sem bandamenn þeirra.
George W. Bush verður að sýna að
honum er alvara er hann segist vilja
alþjóðlega lausn á málinu. Þau ríki,
sem hafa krafist þess að málið verði
leyst á vettvangi Sameinuðu þjóð-
anna, verða jafnframt að sýna og
tryggja að Sameinuðu þjóðirnar hafi
burði til að leiða málið til lykta.
SÍMENNTUN, ÓÞRJÓTANDI AUÐLIND
Vaxandi áhersla hefur verið lögð áfullorðinsfræðslu á undanförnum
árum og sú vika símenntunar sem nú
stendur yfir er liður í þeirri þróun.
Vika símenntunar er nú haldin í þriðja
sinn hér á landi og er til hennar efnt á
vegum menntamálaráðuneytisins, að
þessu sinni undir yfirskriftinni „Sí-
menntun í atvinnulífinu, hver er stað-
an? – hvert stefnir?“. Framkvæmd
verkefnisins er á vegum Menntar –
samstarfsvettvangs atvinnulífs og
skóla – í samvinnu við símenntunar-
miðstöðvar um land allt, en í fyrradag
var efnt til málþings á Hótel Lofleiðum
af þessu tilefni. Tómas Ingi Olrich
menntamálaráðherra sagði í ávarpi
sínu á þinginu að menntamálaráðu-
neytið myndi standa fyrir því að safna
kerfisbundið upplýsingum um sí-
menntun til að öðlast sýn yfir hversu
viðamikil hún væri og hvers eðlis.
Jón Torfi Jónasson, prófessor við
Háskóla Íslands, flutti erindi þar sem
hann vék að þætti stjórnvalda í þessum
málaflokki og benti á að þótt hann
hefði hingað til verið hvetjandi hafi
stjórnvöld ekki tekið á sig sérstaka
ábyrgð í mótun fullorðinsfræðslu. Þær
hugmyndir sem Jón Torfi velti upp
varðandi þátt ríkisins í að „sinna því
sem þarf að sinna, en aðrir sinna ekki“,
eru áhugaverðar. Hann álítur óþarft að
búa til símenntunarkerfi en ríkið gæti
engu að síður átt þátt í skipulegu átaki
við að laða þá sem minnsta menntun
hafa til að leita sér þekkingar með
markvissum hætti. Alan Tuckett, for-
stöðumaður Niace-stofnunarinnar í
Bretlandi, sem m.a. sinnir rannsókn-
um á símenntun fullorðinna, sagði að
tvöfalt meiri líkur væru á að þeir sem
eru nettengdir leggi stund á símennt-
un en aðrir. Sú staðreynd ætti að vera
þeim sem vinna á sviði símenntunar á
Íslandi hvatning þar sem tölvueign hér
er mjög almenn og margir tengdir
Netinu. Hann vakti einnig athygli á
þeim aukna sveigjanleika sem fram
kemur í atvinnulífinu, þar sem sí-
menntun er farin að skila árangri með
þeim hætti að launþegarnir verða ekki
eins fastir í viðjum atvinnugreinanna. Í
þeirri margbrotnu og síbreytilegu
samfélagsmynd sem fólk stendur
frammi fyrir í nútímanum skiptir slík-
ur sveigjanleiki oft sköpum.
Í raun er það markmið sem liggur að
baki átaks á sviði símenntunar hvatn-
ing til allra þeirra sem vilja bæta við
þekkingu sína og verða hæfari starfs-
kraftar. Í símenntun eru jafnframt
fólgin óþrjótandi tækifæri til að efla
einstaklinginn, auka sjálfstraust hans
og frumkvæði sem óneitanlega hlýtur
að skila sér með jákvæðum hætti inn í
samfélagið sem sú auðlind er flest ann-
að veltur á í atvinnulífinu.