Morgunblaðið - 14.09.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SAGA Ísraels er saga stórkost-
legra sigra. Draumsýn Gyðinga um
þjóðarheimili hefur orðið að veru-
leika. Í landinu helga hefur Ísrael
blómstrað sem viðurkennt ríki í
meira en hálfa öld. Þar læra börn
Gyðinga tungu forfeðra sinna, hebr-
esku, sem áður lá í þögn. Áður máttu
Gyðingar þola ofsóknir í ríkjum Evr-
ópumanna, en njóta nú viðurkenning-
ar í hópi þeirra undir traustum
merkjum lýðræðisríkis. Eftir fall
breska heimsveldisins, sem fóstraði
hugsjónir Chaims Weizmann og ann-
arra þjóðhetja, hafa valdamestu ríki
heims tekið Ísrael opnum örmum og
stutt landið á sigurbraut sinni. Gyð-
ingar hvarvetna í heiminum vita að í
Ísrael eiga þeir sér heimili, þar geta
þeir án skilyrða gerst íbúar. Lífsgæði
og öryggi Gyðinga í Ísrael eru
draumur sem hefur ræst.
Við Evrópubúar eigum auðvelt
með að gleðjast yfir þeim árangri sem
Gyðingar í Ísrael hafa náð, enda
kunna sum okkar enn í dag að
skammast sín fyrir þá fjandsemi sem
þeir urðu ævinlega fyrir í okkar
heimshluta. Lítil Íslendingshjörtu
kunna jafnvel að slá hraðar þegar við
hugsum um litla þjóð, bókaþjóð, sem
beit á jaxlinn og barðist fyrir sjálf-
stæði sínu og tilvistarrétti.
Martröð Palestínumanna
Sigrar Ísraels voru þó í sjálfu sér
ekki sigrar gegn kúgun á Vesturlönd-
um – heldur sigrar í stríði sem var
háð við þjóðina sem fyrir bjó í landinu
fyrirheitna. Ríki Gyðinga var ekki
skírt í blóði helfararinnar eins og oft
er látið í veðri vaka, heldur í blóði Pal-
estínumanna. Öll Palestína skyldi
verða Ísrael, Ísrael var draumur Gyð-
inga og Palestínumenn voru ekki
Gyðingar. Með blóðsúthellingum var
þjóð Palestínumanna fyrst gerð að
heimilislausri þjóð og síðan að her-
numinni þjóð.
Nú þegar herveldið Ísrael hefur
smátt og smátt lagt undir sig alla hina
fornu Palestínu og hefur ekki frekari
stríð að vinna, slær von í hjörtum
þeirra sem sáu engan draum en að-
eins martröð. Í flóttamannabúðum í
Líbanon, í flóttamannabúðum í Sýr-
landi, Jórdaníu og á Gaza er þjóð sem
hefur þurft að gefa eftir virðingu sína,
heimili sín og öryggi, til þess að Ísrael
mætti blómstra.
Palestínumenn hafa í fimm áratugi
greitt skuld Vesturlandabúa við Gyð-
inga, þrátt fyrir að vera á engan hátt
valdir að óförum þeirra. Áróðursvél
Ísraels notfærir sér fjölmiðlatengsl
sín á Vesturlöndum til að útmála ör-
vilnaðan æskulýð hernumdu svæð-
anna sem hernaðarlega
ógn. Ísrael notfærir sér
fjárstyrki frá Banda-
ríkjunum til að halda úti
öflugustu vígasveitum
Mið-Austurlanda. Ólög-
legum landnemabyggð-
um, sem reistar eru á
rústum heimila sak-
lausra fjölskyldna, er
haldið úti með sömu
fjárstyrkjum – og Pal-
estínumenn eru hneppt-
ir í varðhald eins og
þrælar á eigin landi.
Að vakna af draumi
Sá tími er kominn að
löndin sem stæra sig af virðingu fyrir
lýðræði og mannréttindum opni augu
sín fyrir því að einn í hópnum mætir
til veislunnar með blóðugar hendur.
Sá tími er kominn að framganga Ísr-
aels verði stöðvuð.
Þrjár milljónir hernuminnar þjóð-
ar geta ekki lengur unað við réttinda-
leysi, fimm milljónir landflótta þjóðar
geta ekki lengur unað við örbirgð,
þúsundum örkumla og særðra getur
ekki haldið áfram að fjölga.
Við sem höfum fagnað velgengni
Ísraels getum ekki lengur viðhaldið
þögn og aðgerðaleysi gagnvart bar-
áttu Palestínumanna. Við getum ekki
afsakað grandvaraleysi okkar með
því að gleypa við lygum um illan
ásetning þeirra sem einungis berjast
fyrir lífi sínu. Við getum ekki haldið
áfram að láta blekkjast af glansmynd
sómaríkis þegar það hefur gert blóði
drifinn óþokka að leiðtoga sínum. Það
er skylda okkar að krefja Ísrael um
hlýðni við alþjóðalög og við þær stofn-
anir sem létu á sínum undan kröfu
Gyðinga um þjóðarheimili. Nú þurf-
um við að vakna af draumnum og
binda enda á martröðina.
Sniðgöngudagurinn
Á sínum tíma vöknuðu Vestur-
landabúar upp af draumi um ríki
hvítra í Suður-Afríku. Lengi stóðu
menn í þeirri trú að í Suður-Afríki
lifðu hvítir og svartir í sátt og sam-
lyndi, hvítir hefðu sitt
lýðræði og ríkisstjórn,
en svartir yndu glaðir
við sitt á verndarsvæð-
um og í úthverfum stór-
borganna. En raunin
var önnur: Smátt og
smátt kom í ljós að hér
var um eitt ógeðfelld-
asta misrétti síðari ára
að ræða. Það tók okkur
langan tíma að vakna af
drauminum, og enn
nokkurn tíma að binda
enda á martröðina. En
við gerðum það engu að
síður. Ekki síst með því
að einangra ríkisstjórn
Suður-Afríku á alþjóðavettvangi
tókst okkur að þrýsta á umbætur í
landinu. Og eitt öflugasta tækið var
að sniðganga vörur frá Suður-Afríku.
Nú er orðið ljóst að misrétti Ísr-
aelsstjórnar er sama eðlis og misrétti
Suður-Afríkustjórnar og kominn tími
til að taka upp sömu aðferð gegn
henni. Norræn stuðningsfélög við
Palestínu hafa samþykkt ályktun þar
sem stjórnvöld og borgarar eru hvött
til að sniðganga vörur og þjónustu frá
Ísrael. Sérstakur dagur verður héðan
í frá haldinn einu sinni á ári til að
minna á sniðgönguna: Norræni snið-
göngudagurinn 14. september. Fé-
lagið Ísland-Palestína tekur þátt í
þessu framtaki fyrir hönd þeirra Ís-
lendinga sem vilja binda endi á fram-
ferði Ísraels, og heldur upp á Nor-
ræna sniðgöngudaginn í dag.
Sniðganga fer fram með tvennum
hætti: Annars vegar með því að
þrýsta á innflytjendur varnings og
þjónustu frá Ísrael að sniðganga
landið. Félagið Ísland-Palestína hef-
ur þegar sent forráðamönnum
stærstu innflytjenda á sviði matvæla
bréf þar sem þeir eru hvattir til þessa
– og minnt á mikilvægt foræmi þess
að víða á Norðurlöndum hafa stór
innflutningsfyrirtæki tekið að snið-
ganga Ísrael. Hins vegar fer snið-
ganga fram með því að hinn almenni
neytandi hafi augun opinn og snið-
gangi þær vörur frá Ísrael sem verða
á vegi hans. Gróflega samsettan leið-
arvísi um þær vörutegundir sem helst
eru fluttar inn frá Ísrael má nú finna
á heimasíðu Félagsins, www.palest-
ina.is.
Með því að sniðganga Ísrael sýnum
við að við höfum vaknað upp af
draumnum og gerum það sem í okkar
valdi stendur til að binda enda á mar-
tröðina!
Vöknum af draumnum
– endum martröðina
Viðar Þorsteinsson
Sniðganga
Með því að sniðganga
Ísrael, segir Viðar
Þorsteinsson, sýnum
við að við höfum vaknað
af draumnum.
Höfundur er háskólanemi og ritari
Félagsins Ísland-Palestína.
H
vaða menn eru það
sem geta veitt
svör við stóru
spurningunum
sem minni spá-
menn standa ráðþrota frammi
fyrir? Þessir menn eru kallaðir
vísir – eða gáfaðir – og heita á út-
lendum málum „intellektúalar“
(því miður er ekki til nein við-
unandi íslensk þýðing á því orði).
Þetta eru mennirnir sem leita
sannleikans, og sem aðrir leita til
í von um svör.
En hvað felur það í sér að vera
svona vísdómsmaður? Það eru til
(að minnsta kosti) fjórar gerðir
vísdómsmanna, sem nefna má
eftir megineinkennum. Í fyrsta
lagi er það
öldungurinn, í
öðru lagi
spyrillinn, í
þriðja lagi
háðfuglinn og
í fjórða lagi
orðabókin. Hver þeirra hefur
sína aðferð við að nálgast sann-
leikann – og auðvitað eru margir
vísdómsmenn einhverskonar
blanda af þessum eiginleikum.
Vísdómsmaðurinn sem hér er
kenndur við orðabók safnar stað-
reyndum um heiminn, smáum
sem stórum, þungvægum sem
léttvægum, og reynir þannig að
sanka að sér sem mestu af því
sem vitað er með vissu, og líka
því sem aðrir menn hafa gegnum
tíðina sagt, spaklegt eða óspak-
legt. Það er stundum sagt um
svona menn að það sé hægt að
„fletta upp í þeim“, enda reyna
þeir að hafa á reiðum höndum
staðreyndir sem svara því sem
spurt er um. Viska orðabók-
arinnar er lærð, hún er blátt
áfram og aðgengileg.
En kannski hefur hún þann
galla að vera ómarkviss, vegna
þess eiginleika, sem að ofan er
nefndur, að ná jafnt til léttvægra
staðreynda og mikilvægra,
drekkja aðalatriðum í smáat-
riðum, en segja manni nákvæm-
lega ekkert um það hvaða stað-
reyndir skipti máli og hverjar
ekki. Enda er ekki hægt að segja
að það sé staðreynd að eitthvað
eitt skipti meira máli en annað –
það hvað skiptir máli er breyti-
legt frá einum til annars, frá einu
samhengi til annars, og orðabók-
in verður manni að engu gagni
þegar maður þarf að átta sig á
því hvað skiptir máli í manns eig-
in tilviki, manns eigin samhengi.
Spyrillinn, eins og nafnið bend-
ir til, spyr sig áfram í áttina að
sannleikanum. Vísdómur hans er
fólginn í því að geta fundið hina
afgerandi spurningu, spurn-
inguna sem allt veltur á, spurn-
inguna sem er lykillinn að leynd-
ardómum lífsins og tilverunnar.
Það er að segja, ef svar fæst við
henni. Þannig leitast spyrillinn
við að skera úr um hvað skipti
máli og hvað ekki – hvernig skuli
spurt til að leyndardómarnir
verði ljósir. Spyrillinn hefur
varðveitt með sér þennan barns-
lega eiginleika að hætta aldrei að
spyrja af hverju.
En einmitt í því er kannski fall
hans falið. Þegar börnin sem
spyrja sífellt af hverju eru sjálf
spurð verður oftar en ekki lítið
um svör. Þau hafa í rauninni
hvorki áhuga á svörunum né
hæfileika til að veita þau – og yf-
irleitt gera þau ekkert með þau
svör sem þau þó fá. Það er góðra
gjalda vert að vera spurull, en
hinir minni spámenn eru eig-
inlega aðallega á höttunum eftir
svörum. Endalaust spurningaflóð
er þeim lítils virði.
Öldungurinn spyr ekki, heldur
þvert á móti, hann veitir bara
svör. En hann sækir þau ekki í
minni sitt, heldur í innblástur.
Þetta er maðurinn sem heldur ró
sinni á meðan aðrir fjargviðrast,
maðurinn sem kveður upp úr
með það sem öllu skiptir þegar
hinir eru sem þeytispjöld á eftir
fánýtum hlutum. Þetta er skáldið
sem varpar fram visku sinni í
hnitmiðuðum orðum, svo aðrir
þagna.
Og það er gallinn við öldung-
inn. Hann krefst þagnar af hin-
um, leyfir ekki spurningar, leyfir
ekki gagnrýni. Orð hans eru hin
síðustu orð, og öðrum ber ekki að
gera annað með þau en fara eftir
þeim. Þannig er öldungurinn að
því leyti frábrugðinn orðabókinni
og spyrlinum að öldungurinn get-
ur beinlínis orðið hættulegur og
att fylgjendum sínum til óhæfu-
verka í nafni hins stóra sann-
leika.
Háðfuglinn sér í gegnum þetta
allt. Viska hans er fólgin í af-
hjúpun. Háðfuglinn, eins og nafn-
ið bendir til, hefur hin gáfumenn-
in að háði og spotti, situr á
hliðarlínunni og bendir á hlægi-
legar mótsagnir þeirra, tvískinn-
ung og tilgangsleysi. Honum er
einkar uppsigað við öldunginn,
enda eru háðfuglarnir yfirleitt
ungir að árum.
En samt á háðfuglinn mest
sameiginlegt með öldungnum, því
að hann getur orðið hættulegur.
Ekki vegna þess að hann leyfi
enga gagnrýni (þvert á móti),
heldur einmitt vegna þess að
hann leyfir ekki neitt nema gagn-
rýni. Hann skýtur niður allar
staðhæfingar, og þess vegna skil-
ur hann eftir sig sviðna jörð hvar
sem hann fer.
Að öllu þessu sögðu, er þá
hægt að skera úr um hvert sé nú
hið eiginlega gáfumenni? Orða-
bókin gæti engu svarað, spyrill-
inn teldi það ekki hlutverk sitt að
svara, háðfuglinn myndi yppta
öxlum og öldungurinn hátíðlega
tilnefna sjálfan sig.
Það er erfitt að átta sig á því
hverjum maður skyldi treysta.
Enda eru þessi gáfumenni
kannski fyrst og fremst söguleg
fyrirbæri – mismunandi birting-
armyndir „vísdómsmannsins“ í
gegnum aldirnar. Þannig mætti
kenna orðabókina við upplýs-
inguna, öldunginn við rómantík-
ina, spyrilinn við módernismann
og háðfuglinn við póstmódern-
ismann.
Þó má ráða af því sem sagt
hefur verið að ofan, að orðabókin
og spyrillinn séu að því leyti
skárri kostir, að þeir verða aldrei
hættulegir. Hættulegir menn,
eins og öldungurinn og háðfugl-
inn geta orðið, geta varla talist
vísdómsmenn.
Vísdóms-
menn
Það eru til fjórar gerðir vísdómsmanna,
sem nefna má eftir megineinkennum. Í
fyrsta lagi er það öldungurinn, í öðru
lagi spyrillinn, í þriðja lagi háðfuglinn
og í fjórða lagi orðabókin.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
Í ÞRJÁR vikur
hafa staðið yfir mót-
mæli á Austurvelli í
hádeginu til að mót-
mæla ótímabærum
framkvæmdum við
Kárahnjúka svo og
Norðlingaölduveitu. Á
hverjum degi hafa
safnast saman á bilinu
40 til 70 manns og það
er ekki alltaf sama
fólkið en þar sem 150
nýir félagar hafa látið
skrá sig í Náttúru-
verndarsamtök Ís-
lands á staðnum
þennan tíma má gera
ráð fyrir að um fjórði
hver hafi látið skrá sig. Það þýðir
að 600 manns hafa mætt á Aust-
urvöll, kannski fleiri. Það eru sem-
sagt ekki tuttugu hræður að kyrja
þjóðsönginn einsog einhver sjálf-
stæðismaður sagði. Eða einsog
Gunnar Smári Egilsson, ritstjóri
Fréttablaðsins, sagði í
leiðara sínum 12.
september, að íslensk-
ir menntamenn
mættu ekki koma
saman án þess að
bresta í þjóðsönginn
og fannst það yfir-
máta hallærislegt en
ekkert óttast hann og
skoðanabræður hans
meira en að vera hall-
ærislegir. Ég leyfi
mér hinsvegar að
efast um annað en
þeim þyki rímnaflutn-
ingur Sigurrósar og
Steindórs smart.
Við sungum þjóð-
sönginn fyrsta daginn á Austur-
velli en síðan höfum við sungið ótal
ættjarðarlög. Í fyrsta lagi vegna
þess að söngur opnar hug og
hjarta og bindur fólk sterkum
böndum. Í öðru lagi vegna þess að
þetta eru falleg lög og ljóð. Og í
þriðja lagi felst í því ákveðið grín
því á hátíðis- og tyllidögum nota
ráðamenn einmitt þessi lög og ljóð
til að hamra á valdi sínu.
Þá hafa líka ýmsir tekið til máls
á Austurvelli: Ásta Arnardóttir
sem lýsti ferð til Kárahnjúka, Þor-
steinn Siglaugsson hagfræðingur,
Einar Ó. Þorleifsson líffræðingur,
Helgi Hjörvar borgarfulltrúi, Guð-
rún Ásmundsdóttir sem lýsti bar-
áttu Sigríðar í Brattholti, Guð-
mundur Páll Ólafsson lýsti
mótmælum vegna vegafram-
Ég þarf ekki að sjá
í mér hjartað
Elísabet
Jökulsdóttir
Náttúruvernd
Fólk á öllum aldri, úr
öllum stéttum, segir
Elísabet Jökulsdóttir,
er að mótmæla á
Austurvelli.