Morgunblaðið - 19.09.2002, Blaðsíða 28

MENNTUN
28 FIMMTUDAGUR 19. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
GLOBE-Arctic-námskeiðvar haldið á Akureyrinúna í ágúst, en það er al-þjóðlegt skólaverkefni
sem hefur þann tilgang að efla raun-
vísindalega hugsun meðal nemenda
og kennara. Verkefnið nær til meira
en 90 landa og byggist það á því að
nemendur skrá ákveðna umhverfis-
þætti í sameiginlegan gagnagrunn
(www. globe.gov) sem er öllum op-
inn. Ellefu íslenskir skólar taka þátt
í verkefninu.
Fyrir ári var sett á laggirnar sér-
stakt verkefni sem beinist að lönd-
unum umhverfis norðurskautið og
taka tveir íslenskir skólar þátt í
þessu verkefni, Barnaskóli Vest-
mannaeyja og Verkmenntaskólinn á
Akureyri, en aðrir skólar eru í
Alaska, Kanada, Noregi, Svíþjóð,
Finnlandi og Rússlandi. Nemendur
söfnuðu sýnum sem efnagreind voru
í Noregi, en sjónum var beint að efn-
um sem innihalda bróm.
Vísindalegar mælingar
GLOBE er m.ö.o. alþjóðlegt verk-
efni fyrir grunn- og framhaldsskóla,
byggt á vísindum og menntun og
gert til að hjálpa nemendum til að
læra að:
 gera marktækar vísindalegar
mælingar á loftslagi, vatni, jarð-
vegi, gróðurþekju og vorkomu,
 senda niðurstöður sínar á Netinu í
gagnasafn nemenda,
 búa til skrár og gröf út frá gagna-
safninu,
 skiptast á skoðunum við aðra
nemendur og vísindamenn um
víða veröld.
Verkefnið er unnið í samvinnu
tveggja til þriggja skóla í hverju
landi á Norðurlöndum og felst m.a í
því að leggja til sýni til greiningar á
magni nýrra POPs (lífrænna eitur-
efna) á hverjum stað.
Norska loftslagsstofnunin
(NILU) ber ábyrgð á vísindalegri
stjórn, verklagi/verklýsingu við öfl-
un sýna og flutningi þeirra og leggur
sömuleiðis til tæki til öflunar sýn-
anna. Skólarnir afla sýnanna með
viðurkenndum vísindalegum hætti
(fylgja leiðbeiningum nákvæmlega).
Lögð er áhersla á að sýnin, hvort
sem þau eru úr fiski eða öðrum dýr-
um, séu fersk. Nemendur verða að
fylgja nákvæmum leiðbeiningum um
hvernig sýnið skal tekið úr lífverunni
svo það sé nothæft til vísindalegra
athugana.
Sýnin eru greind hjá NILU og er
leitað að PCB (þekkt lífrænt eitur-
efni (samanburðarefni)) og PBDE
(brómeldvarnarefni) í þeim. Niður-
stöðurnar eru svo sendar skólunum.
Skólarnir meta gögnin og skrifa
skýrslu um söfnun sýnanna auk þess
sem þeir bera saman niðurstöður
sínar og annarra skóla og það sem
áður var þekkt annars staðar frá.
Skýrslurnar eru birtar á heimasíðu
verkefnisins. Vísindamenn innan
NILU birta einnig niðurstöðurnar í
ritrænu vísindatímariti.
Fundur á Akureyri
Efnt er til árlegs vinnufundar þar
sem koma saman kennarar, skóla-
stjórar, nemendur, vísindamenn
NILU ásamt verkefnisstjórum
GLOBE og fleiri aðilum sem koma
að verkefninu. Í byrjun ágúst 2001
var fyrsti fundurinn haldinn í Fair-
banks í Alaska. Annar fundur var
svo í ágúst á Akureyri. Búist er við
að fundað verði í þriðja sinn í Svíþjóð
2003 og að lokum í Noregi sumarið
2004.
Nýjustu niðurstöður úr vísinda-
rannsóknum á þrávirkum lífrænum
eiturefnum (POPs) í löndunum um-
hverfis norðurskautið styðja fyrri
niðurstöður um að eldvarnarefni
sem innihalda bróm er að finna í fiski
á norðurslóðum.
„Magn eiturefnanna sem fundust í
sýnum þátttökuskólanna staðfesta
að brómeldvarnarefnin eru dreifð
um allt norðurskautið og löndin um-
hverfis það,“ sagði Eldbjørg Heim-
stad, vísindamaður hjá Norsku lofts-
lagsstofnuninni, NILU.
Fundi Sameinuðu þjóðanna um
sjálfbæra þróun lauk nýlega í Jó-
hannesarborg í Suður-Afríku. Meðal
margs sem ákveðið var að styrkja
voru aðgerðir sem draga úr dreif-
ingu lífrænna eiturefna í umhverf-
inu. Enn eru engar alþjóðlegar sam-
þykktir til sem banna notkun
brómeldvarnarefna í heiminum.
Slíkar tillögur eru í undirbúningi í
Evrópu þar sem vitað er að þessi efni
brotna afar seint niður í umhverfinu
og safnast upp í lífverum innan
fæðukeðjunnar.
„Niðurstöðurnar auka þekkingu
okkar á umsvifum þessara efna og
styðja þörfina á viðbrögðum við
dreifingu þeirra,“ sagði Eldbjørg
Heimstad. „Þær sýna einnig fram á
þann þýðingarmikla þátt sem skólar
skipa í umhverfisvernd, t.d. með því
að taka þátt í verkefnum eins og
GLOBE-Arctic.“
Niðurstöður eftir fyrsta ár rann-
sóknanna voru kynntar á vinnufundi
þátttökuskólanna á Akureyri. At-
hugað var magn tveggja valinna
brómeldvarnarefna og til saman-
burðar var PCB-innihald sýnanna
líka mælt. Sýnin voru tekin úr
þorski, ýsu, laxi, urriða, bleikju og
nokkrum ferskvatnsfisktegundum.
Nokkrar niðurstöður
Niðurstöðurnar voru að sýnin og
greiningar á þeim leiði í ljós:
 minna magn af PCB í sýnunum en
áður hefur fundist en magn bróm-
eldvarnaefnanna fannst alls stað-
ar í kringum Norðurskautið,
 meira magn brómefnanna í fiski í
löndunum umhverfis Atlantshafið,
þar á meðal umhverfis Ísland, en í
Kanada eða við Kyrrahafið.
Þessar niðurstöður eru fyrstu sam-
stæðu gögn verkefnisins. Ný sýni
verða tekin úr fiski og öðrum dýrum
á þessu ári. Stefnt er að því að þess-
um rannsóknarþætti ljúki árið 2004.
Markmið rannsóknanna er að:
 auka þekkingu á lífrænum eitur-
efnum (POPs) og umhverfisfræði
innan þátttökuskólanna,
 rannsaka dreifingu og magn
nýrra lífrænna eiturefna eins og
brómeldvarnarefnanna (poly-
brominated diphenyl ethers,
PBDEs), á norðurslóðum,
 taka þátt í eftirliti og vöktun nýrra
eiturefna á norðurslóðum,
 skilja tengsl þessara gagna og
upplýsinganna sem GLOBE safn-
ar,
 skilja að þörf er á að afla frekari
gagna. Vísindamenn frá Hafrann-
sóknarstofnun, Náttúrufræði-
stofnun og Háskóla Íslands tengj-
ast þessu verkefni. Skýrslur
skólanna er að finna á vefnum::
http://www.nilu.no/web/arctic-
pops.
GLOBE-Arctic/Draga þarf úr dreifingu lífrænna eiturefna í umhverfinu. Staðfest var í skólaverkefni að eldvarn-
arefni sem innihalda bróm er að finna í fiski á norðurslóðum. GLOBE er alþjóðlegt verkefni fyrir grunn- og fram-
haldsskóla, byggt á vísindum og menntun. Fundað var nýlega á Akureyri, hér er sagt frá verkefninu.
Ljósmynd/Benedikt Barðason
GLOBE-fundur var haldinn í ágúst á Akureyri. Hér eru þátttakendur á ráðstefnunni fyrir utan VMA.
Skólar sem
vernda
umhverfið
 Íslenskir skólar taka þátt í
alþjóðlegu vísindaverkefni
 Niðurstöður knýja á um meiri
vernd á þáttum í umhverfinu
TENGLAR
..............................................
www.globe.gov
www.nilu.no/web/arcticpops
Ljósmynd/Benedikt Barðason
GLOBE-Arctic barst á Mývatn og þar gerðar nokkrar tilraunir.
Kyn: Karl
Aldur: 18 ára
Spurning: Ég er að læra húsa-
smíði og mig langar að fræðast
aðeins um sjálfstæðan rekstur.
Þarf maður að stofna fyrirtæki?
Svar: Haft var samband við
Menntafélag byggingariðnaðar-
ins, s.: 552 1040 í leit að neð-
angreindu svari. Þegar talað er
um sjálfstæðan atvinnurek-
anda þá hefur viðkomandi
stofnað séreignafélag eða
hlutafélag. Hverjum og einum
er frjálst að stofna fyrirtæki.
Varðandi sjálfstæðan atvinnu-
rekstur í húsasmíði þarf við-
komandi fyrirtæki að hafa
meistara í forsvari og hann að
vera þar starfandi. Eðlilegast er
að sá sem stofnar fyrirtæki í
húsasmíði sé meistari. Iðn-
meistarinn ber faglega ábyrgð á
því sem unnið er og stjórnar
verkefnum. Meistari er jafn-
framt ábyrgur fyrir vinnunni og
því að farið sé eftir lögum og
reglugerðum varðandi mann-
virkjagerð. Því er svarið við
spurningu þinni á þá leið að
eðlilegast væri að ljúka meist-
aranámi í húsasmíði og fara
síðan í sjálfstæðan rekstur.
Sjá: Menntafélag bygging-
ariðnaðarins http://
www.mfb.is/
Meistaranám í iðngreinum
http://www.ir.is/kvold/
meistara.html
Steinsmíði
Kyn: Kona
Aldur: 27 ára
Spurning: Hvar lærir maður
steinsmíði?
Svar: Samkvæmt upplýsingum
frá Snæbirni Þór Snæbjörns-
syni, kennara við múrsmíð-
adeild Iðnskólans í Reykjavík,
skrá þeir sig í múrsmíði, sem
hafa áhuga á steinsmíði. Nem-
ar í steinsmíði fylgja sömu nám-
skrá og þeir sem nema múr-
smíði en við bætast sértækir
áfangar sem snúa að stein-
smíði. Ef viðkomandi hefur
áhuga á þessu námi er best að
snúa sér beint til Snæbjarnar.
Múriðnin er kennd í Síðumúla
25 í Reykjavík.
Sjá: Múrsmíðadeild Iðnskól-
ans í Reykjavík http://
www.ir.is/bygg/mur.html
Nám og störf
TENGLAR
.......................................
Svöri eru unnin upp úr idan.is í
samstarfi við Nám í náms-
ráðgjöf í Háskóla Íslands
TVEIR íslenskir skólar taka þátt í
sérstöku GLOBE-Arctic-verkefni
sem beinist að löndunum umhverf-
is norðurskautið. Það eru Barna-
skóli Vestmannaeyja og Verk-
menntaskólinn á Akureyri.
 Barnaskóli Vestmannaeyja er
heildstæður grunnskóli með 450
nemendur á aldrinum 6–16 ára í 22
bekkjardeildum. Við skólann starfa
46 kennarar. Annað starfsfólk er
26. Auk þess sinni starfsfólk
Íþróttamiðstöðvar nemendum, í
íþróttum og sundi. Barnaskólinn er
elstur skóla í Vestmannaeyjum,
hefur starfað samfellt frá árinu
1882 að talið er.
Barnaskólinn legur áherslu á að
nemendur kynnist sérstöðu heima-
byggðar sinnar, s.s jarðfræði,
dýralífi og sögu. Þá er skólinn virk-
ur þátttakandi í erlendum sam-
skiptum með nýjustu tækni, má
þar nefna Jason-verkefnið, þátt-
töku í Comeniusarverkefni sl. þrjú
ár, Kidlink, GLOBE- umhverf-
isverkefnið sem nú stendur yfir og
fleira. Skólamenn þar efla sam-
kennd, vináttu og sjálfsöryggi
nemenda og er unnið að því m.a.
með: samveru á sal, vinahópum,
íþróttadegi, upplestrarkeppni, úti-
vistardegi, árshátíð, tilbreyting-
ardögum og ýmsu öðru.
 VMA tók til starfa árið 1984.
Fyrsta skólaárið voru nemendur
780 en nú eru þeir rúmlega 1.000.
Að auki stunda 600–700 nemendur
nám í fjarnámsdeild skólans á
hverju skólaári. Við skólann starfa
rúmlega 100 starfsmenn.
Markmið Verkmenntaskólans eru:
 að búa nemendur undir líf og
störf í samfélaginu
 að skapa öllum nemendum skil-
yrði til náms og þroska
 að búa nemendur undir þátttöku
í atvinnulífinu með sérnámi sem
veitir starfsréttindi
 að búa nemendur undir nám í
sérskólum og á háskólastigi
Starfsemi Verkmenntaskólans ein-
kennist af:
 framboði á námi fyrir alla nem-
endur áherslu á fjölbreytt nám,
bæði verknám og bóknám skipu-
lagi sem gerir nemendum kleift
 að sníða námið að aðstæðum sín-
um og þörfum
http://www.vma.is
Íslenskir
GLOBE-skólar