Morgunblaðið - 19.09.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FIMMTUDAGUR 19. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
F
róðir menn voru búnir
að spá því að um eða
eftir jól myndu
Bandaríkin og nán-
ustu bandamenn
þeirra gera hernaðarárás á Írak.
Um þetta væri búið að taka
ákvörðun á æðstu stigum stjórn-
kerfisins vestra.
Óvíst er hvaða áhrif það útspil
Íraka mun hafa, að bjóða vopna-
eftirliti Sameinuðu þjóðanna til
landsins á nýjan leik. Flestir
stjórnmálaskýrendur vestra og
raunar embættismenn einnig virð-
ast telja að hér sé aðeins um
blekkingarleik að ræða, Saddam
Hussein Íraksforseti muni ekki
verða við kröfum um að afvopnast,
farga gereyðingarvopnum sínum,
hætta að ofsækja þjóð sína og láta
af stuðningi við hryðjuverkamenn,
svo fátt eitt sé
nefnt.
Sterk rök
hafa verið
færð fyrir
nauðsyn að-
gerða gegn
því sem kallað
hefur verið „villimannslegasta rík-
isstjórn“ í heimi hér.
Bæði blasi við að Saddam Huss-
ein hafi ítrekað rofið heit, sem
hann gaf Sameinuðu þjóðunum í
lok Persaflóastríðsins 1991, og að
Íraksforseti reyni nú sem mest
hann megi að koma sér upp kjarn-
orkuvopnum. Og eins og það sé
ekki nóg hefur verið rakið, að Írak
búi yfir ýmiss konar sýklavopnum
sem jafnast á við hin svokölluðu
gereyðingarvopn að því leytinu til,
að þau geta leitt hörmungar yfir
heilu þjóðirnar.
George W. Bush Bandaríkja-
forseti flutti kröftuga ræðu á alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna
fyrir viku þar sem hann gerði
mönnum ljóst að ef samfélag sjálf-
stæðra ríkja, þ.e. Sameinuðu þjóð-
irnar, sinntu ekki skyldu sinni og
tyftuðu Íraka til myndu Bandarík-
in gera það ein og sér, ef með
þyrfti, mannkyni öllu til farsæld-
ar.
Nú hefur Ísland ekki her og því
kem ég ekki til með að draga
vagninn í þessu stríði. Öll hljótum
við þó að hafa rétt á að mynda
okkur skoðun á því hvort rétt-
mætt sé að efna til stríðs sem
þessa, sem hugsanlega hefur áhrif
á líf allra jarðarbúa. Sagt hefur
verið við mig í þessu sambandi að
ef menn hugsi rökrétt um málið þá
hljóti þeir að komast að þeirri nið-
urstöðu að afstaða Bandaríkja-
manna sé réttmæt – raunar bráð-
nauðsynleg. Og vissulega efast
líklega fáir um það hér á landi að
Saddam sé hið versta fól.
En ef málflutningur Banda-
ríkjastjórnar er byggður á svo
traustum grunni hvernig stendur
þá á því að efasemdir leita á mig?
Látum vera að ýmis ríki hafa
lýst (misjafnlega mikilli) andstöðu
við árás á Írak. Hvernig stendur á
því að ég – sem er í sjálfu sér sam-
mála því að vængstýfa þurfi Sadd-
am, helst koma honum frá völdum
– er þjakaður af slíkum beyg í
þessu máli?
Ég hef m.a. sett þessa spurn-
ingu, sem brennur á mér, í sam-
hengi við atburðina, sem urðu vor-
ið 1999 þegar Atlantshafsbanda-
lagið réðst til atlögu gegn
Slobodan Milosevic, forseta Júgó-
slavíu, vegna þeirra glæpa sem
framdir höfðu verið í Kosovo. Þá
var ég ekki í vafa um réttmæti að-
gerðanna, þó að eftir á að hyggja
sé sú gagnrýni rétt, að þar hefði
mátt standa mun betur að verki.
Getur verið að ég stjórnist um
of af tilfinningum mínum? Að sú
tilhugsun að efnt verði til stríðs í
Mið-Austurlöndum veki einfald-
lega svo mikinn ugg að helst vilji
maður sleppa við að horfast í augu
við staðreyndirnar – sem séu þær
að hjá slíku verði ekki komist?
Sú and-ameríska bylgja sem
gengið hefur yfir heiminn und-
anfarin misseri hefur sjálfsagt
haft áhrif á þankagang manns í
þessu máli. Hvað eru Bandaríkja-
menn að vilja upp á dekk? spyrja
sumir. Er það einfaldlega málið,
að Bandaríkin eru stórveldi sem
vill þröngva eigin gildismati upp á
allan heiminn, ryðja úr vegi öllum
sem bjóða þeim byrginn?
Aftur segi ég: látum vera þó að
slíkar gagnrýnisraddir eigi ef til
vill rétt á sér. Þegar öllu er á botn-
inn hvolft trúi ég nefnilega orðum
Bandaríkjaforseta um að fram-
ferði Íraka sé ógn sem huga þurfi
að. Smá „frústrasjón“ í garð
Bandaríkjastjórnar getur ekki
orðið til þess að ég telji Bush
skúrkinn í þessu máli, en ekki böð-
ulinn í Bagdad.
Nei, mig grunar að skýringuna
á hiki mínu sé að finna í þeirri
staðreynd að við erum nú þrátt
fyrir allt mannlegar verur. Væri
ekki fyrst eitthvað að, ef mig
sundlaði ekkert við tilhugsunina
um að stríð brjótist senn út, sem
hugsanlega gæti leitt dauða yfir
ótiltekinn fjölda fólks?
Er ekki bara eðlilegt að sá efi
geri vart við sig að hlutirnir muni
ganga jafn hratt og vel upp og
menn þó leyfa sér að vona – þ.e. að
her Saddams standist Bandaríkj-
unum engan veginn snúning, og að
illmennið reynist enga vini eiga í
Mið-Austurlöndum, sem vilji
koma honum til hjálpar?
Spurningin sem þjakar mig
kannski mest er þessi: er örugg-
lega 100% víst að Saddam beiti
gereyðingarvopnum, um leið og
honum hefur tekist að koma sér
þeim upp? Er ekki það eina, sem
telja má 100% öruggt, sú stað-
reynd að Saddam muni beita þeim
eftir að á hann hefur verið ráðist?
Eru þær spurningar, sem á mig
sækja, ófyrirgefanleg friðþæging
eða eðlislæg varkárni (tregða til
að kasta fyrsta steininum)? Ber
mér að viðurkenna að til eru hug-
rakkari menn en ég, að því leytinu
til að þeir eru reiðubúnir til að
taka af skarið á þessu stigi málsins
með það háleita markmið í fyr-
irrúmi að tryggja heimsfrið til
lengri tíma litið?
Kannski er málið þetta: ég trúi
fyllilega staðhæfingum talsmanna
árásar á Írak um illmennsku
Saddams – en einmitt þess vegna
óttast ég að einhver fjandinn verði
leystur úr læðingi með árás á
hann; einhver ófrýnilegur ári sem
sprottinn er af sömu rótum og
urðu þess valdandi að nítján
hryðjuverkamenn gátu myrt 3.000
saklausar manneskjur með því að
fljúga farþegaflugvélum á bygg-
ingar í Bandaríkjunum 11. sept-
ember árið 2001.
Árás á
Saddam
Væri ekki fyrst eitthvað að, ef mig sundl-
aði ekkert við tilhugsunina um að stríð
brjótist senn út, sem hugsanlega gæti
leitt dauða yfir ótiltekinn fjölda fólks?
VIÐHORF
Eftir
Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
NORRÆNA Ferða-
kaupstefnan sem var
haldin í síðustu viku á
Akureyri var afar vel
heppnuð. Um það bil
500 manns sóttu kaup-
stefnuna frá um það bil
tuttugu þjóðlöndum.
Gleggri vitnisburð um
þörfina á slíkri kaup-
stefnu getum við ekki
fengið. Viðbrögð þátt-
takenda voru einnig á
þá lund, að einsýnt má
telja að vel hafi tekist
til.
Þeir sem sótt hafa
þessa viðburði um
langt árabil telja að á
þessum sýningum megi sjá sem í
hnotskurn þróun greinarinnar á
þessu tímabili. Sá hópur sem nú er
að koma vöru sinni á framfæri er
stærri en áður og kaupstefnan end-
urspeglar þannig þá auknu áherslu
sem er orðin á afþreyingu af hvaða
tagi sem er, vítt og breitt á okkar
markaðssvæði. Það er svar við kröfu
nútímamannsins um ferðalög og til
marks um að greinin skynjar vel þau
boð markaðarins sem hún starfar á.
Útverðir í norðri
Þetta er í sautjánda sinn sem slík
ráðstefna er haldin. Ár frá ári hefur
hún vaxið, í samræmi við þann vöxt
sem hefur orðið í þessari atvinnu-
grein. Fer sérlega vel á því að þessi
þrjú lönd, Færeyjar, Grænland og
Ísland, útverðir í norðri, skuli taka
sig saman og efna til þessarar kaup-
stefnu. Með þessu opna þau sameig-
inlegan glugga til umheimsins, til
þess að sýna allt það sem þau hafa
upp á að bjóða á þessu sviði.
Það er enginn vafi á því að einmitt
þetta samstarf er að skila okkur
verulega meiri aðsókn en ef um væri
að ræða kaupstefnu sem við stæðum
fyrir sitt í hverju lagi. Samstarf lítilla
þjóða á þessu sviði er nauðsynlegt.
Það höfum við Íslend-
ingar séð, með því nor-
ræna samstarfi sem við
höfum staðið að mörg
undangengin ár á
margvíslegu sviði. Fyr-
ir skemmstu fór ein-
mitt fram ársfundur
formanna ferðamála-
ráða og ferðamála-
stjóra frá öllum Norð-
urlöndunum í
Reykjavík, undir for-
sæti okkar Íslendinga.
Þar kom einmitt glögg-
lega fram hagræði þess
að við vinnum saman að
sameiginlegum verk-
efnum, sem litlum þjóð-
um væri ella ofviða.
Tvær meginstoðir
í ferðaþjónustu
Það hefur verið stefna Ferðamála-
ráðs að dreifa viðburðum á sínum
vegum um landið eftir föngum. Er
þetta í þriðja sinn sem West Norden
ferðakaupstefnan er haldin á Akur-
eyri. Þetta undirstrikar það sem ég
vil leggja áherslu á í markaðsstarfi
Ferðamálaráðs; það er að efla sókn-
ina í ferðamennsku út um landið.
Þannig tryggjum við betri nýtingu á
innviðum landsins og ferðaþjónust-
unnar og stuðlum að betri afkomu
greinarinnar, sem hlýtur að vera
meginmarkmið í stefnumótun okkar
að þessu leyti hér á landi.
Á undangengnum árum höfum við
Íslendingar unnið mjög mikið og
skipulega að stefnumörkun í ferða-
málum. Niðurstaða okkar í þeim efn-
um er mjög skýr. Við leggjum í raun
áherslu á tvo þætti í íslenskri ferða-
þjónustu. Náttúru landsins annars
vegar og sögu þess og menningu
hins vegar. Það leiðir af eðli þessa að
við hljótum að leggja okkur fram um
að efla ferðaþjónustuna sérstaklega
utan höfuðborgarsvæðisins. Á þær
slóðir sækja menn vitaskuld til þess
að kynnast íslenskri náttúru og sögu
landsins.
Vörn snúið í sókn
Við Íslendingar höfum sannarlega
fengið okkar skerf af erfiðleikum
vegna ytri aðstæðna sem enginn
ræður við. Í kjölfar atburðanna 11.
september, fyrir réttu ári, ákváðu ís-
lensk stjórnvöld að stórefla mark-
aðsstarfið í nánu samstarfi við aðila í
ferðaþjónustunni. Beindist kynning-
in fyrst og fremst út á við, til þess að
laða fleira ferðafólk hingað til lands.
En einnig var reynt að hvetja Íslend-
inga til ferðalaga hérlendis og sér-
stakt átak stendur nú fyrir dyrum til
að lengja ferðamannatímann.
Það greiddi vissulega fyrir okkur
að gengisþróun á þessum tíma var
ferðaþjónustunni hagstæð, vegna
veikari íslenskrar krónu. Ódýrari
gjaldmiðill þýddi að ódýrara var að
ferðast hér á landi. Reynslan sem við
höfum fengið bendir til þess að skjót
viðbrögð stjórnvalda, – en einkum og
sérílagi frumkvæði, framtak og
þrautseigja fólks í þessari öflugu at-
vinnugrein, hafi snúið erfiðri vörn í
sókn. Enn sem fyrr getum við því
verið bjartsýn á vöxt þessarar þýð-
ingarmiklu atvinnugreinar.
Sókn reyndist
besta vörnin
Einar K.
Guðfinnsson
Kaupstefna
Við leggjum í raun
áherslu á tvo þætti í ís-
lenskri ferðaþjónustu,
segir Einar K.
Guðfinnsson. Náttúru
landsins og sögu þess
og menningu.
Höfundur er alþingismaður og
formaður Ferðamálaráðs Íslands.
MÁLEFNI heilsu-
gæslunnar hafa verið í
brennidepli undanfar-
ið og ekki síst nú eftir
skýrslu Ríkisendur-
skoðunar um Heilsu-
gæsluna í Reykjavík.
Ljóst er að taka verð-
ur á málefnum hennar
svo hún geti sinnt því
hlutverki sem henni
er ætlað í lögum.
Hlutverk heilsugæsl-
unnar er margþætt.
Auk þess að veita al-
menna læknishjálp og
hjúkrunarþjónustu
ber henni að sinna
heilsuvernd og heil-
brigðisfræðslu í fyrirbyggjandi til-
gangi. Þar má nefna mæðravernd,
ungbarna- og smábarnavernd,
heilsugæslu í skólum, slysavarnir,
kynsjúkdóma- og ónæmisvarnir,
geðvernd, áfengis-, tóbaks- og
fíkniefnavarnir. Hér er ekki nefnt
nema brot af verkefnum heilsu-
gæslunnar sem tilgreind eru í lög-
um um heilbrigðisþjónustu.
Nýtum tæknina
Við þær aðstæður sem nú ríkja,
sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu,
getur heilsugæslan ekki sinnt
nema broti af þessari þjónustu.
Heilsugæslan virðist ekki heilla þá
sem fara í sérfræðilæknisnám. Hér
eru 6% lækna heilsugæslu- eða
heimilislæknar, en þeir þyrftu að
vera 25% ef miðað er við hlutfallið
á Norðurlöndum. Breytt launakerfi
og skýrari verkaskipt-
ing mun vonandi bæta
úr því, en meira þarf
til.
Í nágrannalöndum
okkar hafa menn tekið
tæknina í sínar hend-
ur og beitt nýstárleg-
um aðferðum til að
sinna ýmsum verkefn-
um heilsugæslunnar.
Nýverið sat ég ráð-
stefnu um heilbrigðis-
þjónustu á Norður-
löndum og þar var
sagt frá hvernig
heilsugæslan á Stokk-
hólmssvæðinu hefur
bætt þjónustuna með því að not-
færa sér Netið, tölvupóst, sím-
svörun og markpóst.
Þjónusta á Netinu,
í pósti og síma
Svíarnir léttu biðtíma og álag á
heilsugæsluna og heimilislæknana
á Stokkhólmssvæðinu með því að
koma á símsvörun allan sólarhring-
inn, þar sem hjúkrunarfræðingur
er til svara. Fréttabréf er einnig
sent út með reglulegu millibili á öll
heimili á svæðinu með ýmsum upp-
lýsingum um réttindi íbúanna í
grunnþjónustunni og hvaða þjón-
usta stendur til boða. Þá var komið
upp vefsíðu þar sem hægt er að
nálgast upplýsingar um allt milli
himins og jarðar í heilbrigðismál-
um s.s. um algengustu sjúkdóma,
allskyns upplýsingar til verðandi
mæðra, til unglinga á kynþroska-
skeiði og um umönnun ungbarna,
svo eitthvað sé nefnt. Forvarna- og
upplýsingaþættinum er þarna vel
sinnt og auðvelt er fyrir alla þá
sem á annað borð hafa aðgang að
tölvu að fá svör við spurningum
sem vakna um heilsuna í daglegu
lífi. Til að auðvelda svör og upplýs-
ingar í viðkvæmum málum er boðið
upp á spurningar og svör í tölvu-
pósti, jafnvel undir nafnleynd.
Heimilislæknar eða aðrir sér-
fræðingar í heilbrigðiskerfinu
svara tölvupóstinum, þar sem al-
menningur getur spurt um ýmis
sértæk vandamál. Auk þessa er
bein símalína á læknavakt eins og
tíðkast víðast hvar.
Skýr og samræmd
verkaskipting
Þessi leið til að bæta þjónustu
heilsugæslunnar og minnka álag er
nokkuð sem við ættum að taka til
eftirbreytni. Eins og ástandið er nú
sækir fólk í of miklum mæli á
bráðadeildir, slysadeild og beint til
sérfræðinga, þ.e. í þjónustu sem er
kerfinu mun dýrari og í raun ekki
viðunandi. Verkaskiptingin milli
þjónustustiga í heilbrigðiskerfinu
verður að vera skýr og samræmd
til að almenningur fái sem besta
þjónustu og sem mest fáist fyrir
skattpeninga okkar.
Eflum heilsu-
gæsluna
Ásta R.
Jóhannesdóttir
Höfundur er alþingismaður.
Heilsugæsla
Verkaskiptingin milli
þjónustustiga, segir
Ásta R. Jóhannesdóttir,
verður að vera skýr
og samræmd.